Gatunki inwazyjne

Gatunki inwazyjne — to rośliny i zwierzęta, które zajmując dany obszar, wypierają z niego gatunki autochtoniczne. Gatunki inwazyjne są to jednocześnie gatunki wysiedlone ze swojego naturalnego miejsca występowania. Na nowym, obcym terenie potrafią się jednak szybko i gęsto rozprzestrzenić, a następnie wpisać na stałe w środowisko. Nie koegzystują przy tym z gatunkami zastanymi, ale stopniowo zabierają im przestrzeń, zaburzając równowagę w przyrodzie.

Gatunki autochtoniczne to zaś wszystkie te organizmy, które bytują w swoim środowisku na zasadach pierwszeństwa (gatunki rodzime). Stanowią więc naturalne i pożądane elementy określonego ekosystemu, i warunkują jego prawidłowe funkcjonowanie. W momencie, w którym w ekosystemie pojawi się gatunek inwazyjny, jego struktura jest zagrożona.

Inwazje biologiczne powodują przede wszystkim niszczenie bioróżnorodności. Są pod tym względem niebezpieczniejsze nawet od zanieczyszczania środowiska środowiska. Po drugie, generują także straty w gospodarce, szacowane niekiedy na bardzo wysokie kwoty.

Cechą charakterystyczną gatunku inwazyjnego jest jego obce pochodzenie geograficzne. Oczywiście nie wszystkie gatunki obce, zadomowione na nowym terenie, zyskują status inwazyjnych. Bardzo często zawleczony gatunek przyjmuje się na nieznanym dotąd obszarze, wydaje potomstwo i trwa, nie naruszając struktury środowiska (a wręcz jest pożyteczny).

Jego destrukcyjny charakter ujawnia się dopiero wtedy, gdy zaczyna wypierać rodzimych przedstawicieli fauny i flory. Zastany obszar ulega tego typu ekspansji ze względu na dużą skuteczność rozmnażania się nowego gatunku, zdolność łatwego zadomowienia się w danej przestrzeni i sukcesywne zwiększanie populacji. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że wiele gatunków inwazyjnych, przejawia te zachowania dopiero po dotarciu na inny obszar. I nie przeszkadza tu fakt, że na swoim rodzimym terenie stanowiły jak dotąd gatunek występujący rzadko.

Mając na uwadze, że wszystkie gatunki organizmów żywych cechują się inwazyjnością, można wyodrębnić te, które mają największe predyspozycje do stania się inwazyjnymi. To na przykład gatunki, których poszczególne fazy rozwoju przebiegają szybko lub gatunki zdolne przystosować się do bardzo różnych warunków bytowania. Wśród roślin najbardziej niebezpieczne pod tym względem są gatunki trujące i potrafiące się szybko regenerować po ewentualnym uszkodzeniu. Natomiast na czele gatunków inwazyjnych, celowo zawleczonych przez człowieka, stoją rośliny o dużym walorze dekoracyjnym (niecierpek himalajski, czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, irga błyszcząca), których rozmnażanie przestało być kontrolowane.

Gatunek inwazyjny może zostać zawleczony na obcy teren celowo lub przypadkowo. Jeśli wziąć pod uwagę ilość rozprzestrzenionych w ten sposób mikroorganizmów, ta druga sytuacja występuje znacznie częściej. Fala inwazji biologicznych miała swój początek w okresie największych odkryć geograficznych, czyli na przełomie XV i XVI wieku. Później wiązała się z etapem kolonizacji i zwożeniem do Europy nowych, nieznanych dotąd gatunków roślin i zwierząt. Przy okazji rozwoju transportu i nasilenia migracji wśród ludzi, wiele gatunków zaczęło się rozprzestrzeniać także bez celowej ingerencji człowieka. W ciągu minionych stuleci zjawisko inwazji biologicznej przybrało na sile, a liczne procesy, jak chociażby zmiany klimatyczne, sprzyjają jego dalszemu upowszechnianiu się.

Ekspansja gatunku inwazyjnego wyniszcza inne gatunki nie tylko zabierając im przestrzeń (np. rodzimym roślinom nie starcza miejsca na dostateczny rozwój korzeni), ale też pasożytując na ich organizmach. Pasożytowanie zwiększa zachorowalność wśród populacji, osłabia lub zabija konkretne osobniki, a przez to sukcesywnie zmniejsza szanse na przetrwanie populacji. Gatunki inwazyjne są wyjątkowo niebezpieczne wówczas, gdy zagrażają gatunkom chronionym.

Postępowanie z gatunkami inwazyjnymi na terenie Polski reguluje art. 120 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.

Do gatunków inwazyjnych rozprzestrzenionych na terenie naszego kraju zaliczamy m.in.: jenoty, norkę amerykańską, raka sygnałowego, okonia nilowego, nawłoć kanadyjską, klona jesionolistnego czy barszcz Sosnowskiego.