Co da się wyczytać z ludzkiego głosu i dlaczego warto co dzień śpiewać?
Szept, krzyk, śpiew, jęk, mruczenie – ludzki głos ma dziesiątki fascynujących odmian, a, co najważniejsze, potrafimy go doskonale kontrolować. Dlaczego każdy z nas brzmi jednak nieco inaczej, a znanych aktorów czy solistów da się rozpoznać z zamkniętymi oczami? Jakie tajemnice kryją się w ludzkim głosie i kiedy należy niepokoić się jego zmianami?
Ogromna większość ludzi rodzi się z głosem. U niektórych jest on po prostu narzędziem do komunikacji, u innych uważany jest za talent i bywa źródłem utrzymania. Zdaniem naukowców o jego barwie i efektywności decyduje częściowo genetyka, ale w dużej mierze również środowisko życia. Co warto wiedzieć o ludzkim głosie?
Głos ludzki – jak powstaje?
Źródłem naszego głosu, a więc mowy i śpiewu, są tak naprawdę są płuca. To one generują odpowiednio silną falę powietrza, która dzięki swemu ciśnieniu jest w stanie wywierać nacisk na struny głosowe. Każdy wydech to więc potencjał, aby wydać z siebie dźwięk. Dobrzy śpiewacy znani są z tego, że oddychają przeponą – wykorzystanie tego dużego mięśnia pozwala nabrać więcej powietrza do płuc i więcej go wypuścić.
Kolejny krok to oczywiście krtań, a konkretnie struny głosowe, które w rzeczywistości nie wyglądają jak struny, ale fałdki tkanki. Wibrują one pod wpływem emitowanego z płuc powietrza, tworząc bazę dla dźwięku. W ciągu normalnej konwersacji otwierają i zamykają się nawet sto razy na sekundę!
Dzięki mięśniom krtani potrafimy sterować długością i natężeniem „strun”, co decyduje o tonie i wysokości głosu. Aby, nadać mu jednak formę łatwych do rozpoznania głosek potrzebujemy jeszcze artykulatorów, czyli języka, podniebienia, policzków, ust, a nawet zębów. To one decydują o końcowym kształcie mowy. Szersze otwarcie warg sprawia na przykład, że mówimy lub śpiewamy głośniej.
W porównaniu z innymi ssakami naczelnymi człowiek ma znacznie lepszą kontrolę nad swoim głosem. Według naukowców przyczyna tkwi nie tyle w inteligencji, co braku błony nad krtanią. Ta ostatnia uniemożliwia małpom mówienie, ale za to pomaga im wydawać bardzo głośne krzyki i skrzeki, do których ludzie nie są zdolni.
Model anatomiczny przedstawiający umiejscowienie krtani i gardła, fot. Magic mine/Shutterstock
Różnice w ludzkich głosach
Dlaczego jednak w ramach jednego gatunku Homo sapiens mówimy tak skrajnie różnymi głosami? Podstawową różnicą, która decyduje o odmienności głosów męskich i damskich jest wielkość krtani. U dorosłych mężczyzn struny głosowe mają w rezultacie długość od 17 do 25 mm, u kobiet od 12 do 17,5 mm.
Oczywiście głosy kobiet są również bardzo zróżnicowane pod względem wysokości – nie na darmo w operze mamy kontralty, alty i soprany. Poza wielkością strun głosowych istotna jest również szerokość traktu głosowego, a więc odcinka znajdującego się już za krtanią. Z badań opublikowanych w 2023 r. wynika też, że wysokość głosu może zależeć od wariantu pojedynczego genu ABCC9, który dodatkowo wpływa na regulację ciśnienia krwi. Zasugerowano wręcz, że wysokie tony w mowie mogą być markerem wskazującym na prawdopodobieństwo wystąpienia chorób serca! Geny wydają się wpływać na zdolność poszczególnych osobników do zbliżania i oddalania strun głosowych.
Inne czynniki decydujące o fakcie, że każdy z nas ma nieco inny głos, to również rozmiary i budowa całego ciała – w szczególności klatki piersiowej, szyi, gardła, nozdrzy czy języka, ale ku podziwu nawet struktury kości, która rezonuje dźwiękami.
I podczas gdy z anatomią trudno jest walczyć, większość naszych głosów daje się trenować w kierunku lepszej dźwięczności. Służą temu specjalne ćwiczenia stosowane przez terapeutów i nauczycieli śpiewu.
Co ciekawe, wpływ na rozwój głosu może mieć również dzieciństwo. Sugeruje się, że dzieci, które są często uciszane, mają na przykład w wieku dorosłym słabszy głos, emanujący zwątpieniem i brakiem pewności siebie. Znaczące wydają się również doświadczone za młodu emocje, np. gniew czy frustracja, które wpływają na sposób oddychania i kształtowania się mięśni. Na małą skalę można to przyrównać do sytuacji, którą zaznał każdy z nas, gdy np. strach lub smutek „ściskają nam gardło” i utrudniają mówienie.
Ciekawostka:
Choć kobiety uważane są za bardziej gadatliwe, to mężczyźni są w stanie utrzymać wydawanie dźwięku na jednym oddechu znacznie dłużej.
Tabela przedstawiająca przyczyny zmian w głosie; opracowanie własne
Dlaczego ludzki głos się zmienia?
Z zamkniętymi oczami jesteśmy w stanie rozpoznać głos dziecka, kobiety i mężczyzn. Problemów nie sprawia zwykle też identyfikacja osoby starszej po głosie. Skąd te zmiany?
Wraz z dorastaniem zmienia się całe ciało, a zmiany te mają zasadniczy wpływ na funkcjonowanie aparatu głosowego. W okresie dojrzewania u chłopców męskie hormony zaczynają wpływać na budowę krtani, co da się zauważyć gołym okiem po uwypukleniu tzw. „jabłka Adama”. Zanim głos nabierze swojego niskiego męskiego tonu, obniżając się nawet o oktawę, młodzieniec przejdzie mało przyjemny okres mutacji, któremu towarzyszy chrypka, łamanie się głosu i naprzemienne wydawanie wysokich i niskich tonów.
Co ciekawe, mutacja pojawia się również u dziewcząt – najczęściej około pierwszej miesiączki – i również wywołuje obniżenie głosu, zwykle jednak zaledwie o 3-4 tony. Nieznaczne zmiany wysokości i barwy głosu towarzyszą kobietom także w ciągu całego cyklu miesiączkowego. W czasie owulacji jest on najwyższy, co zdaniem naukowców ma informować płeć przeciwną o gotowości do poczęcia.
Krtani nie omija również proces starzenia. Z wiekiem mięśnie kontrolujące ruchy strun głosowych słabną, a sama tkanka staje się mniej elastyczna. W efekcie głos staje się mniej melodyjny, a bardziej „trzeszczący”. Uważa się jednak, że codzienne śpiewanie lub czytanie na głos – oczywiście w rozsądnych ilościach – jest w stanie spowolnić degenerację aparatu głosowego.
Chorobami krtani zajmuje się laryngolog, fot. Inside Creative House/Shutterstock
Jakie choroby może zdradzać ludzki głos?
Zmiany w głosie nie zawsze da się wytłumaczyć naturalnymi czynnikami. W czasie infekcji górnych dróg oddechowych na przykład mówimy zupełnie inaczej w zależności od tego czy zajęta jest krtań, gardło, czy może zapchany jest nos.
Bez związku z infekcją zmiany w głosie mogą powodować również choroby dotykające mięśni, nerwów lub samej krtani. Należą do nich m.in. refluks żołądkowo-przełykowy, miastenia, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne (ALS), choroba Parkinsona, choroba Huntingtona, paraliż strun głosowych, polipy i cysty na strunach głosowych, a także nowotwór krtani.
Nierzadko winą za pogarszanie się jakości i wytrzymałości głosu można obarczyć również niezdrowy tryb życia. Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu to najczęstsze z grzechów. Z głosem problem miewają jednak także ludzie, których praca wymaga dużo głośnego mówienia (np. nauczyciele) bądź osoby mający częsty kontakt z chemikaliami wziewnymi.
Możliwości pomocy są na szczęście bardzo szerokie. Często doskonałe skutki przynosi odstawienie substancji drażniących (w tym niektórych leków wziewnych) i zwiększenie bilansu wodnego. Niektórzy pacjenci korzystają też z naturalnych suplementów na bazie witamin, minerałów, enzymów i antyoksydantów lub kierowani są na wokalne zajęcia terapeutyczne.
Naturalnie, jeśli przyczyną zaburzeń głosu jest choroba, niezbędne jest wprowadzenie jej aktywnego leczenia, które może polegać na farmakoterapii, ale także zabiegu chirurgicznym.
Ludzki głos – pytania i odpowiedzi
Ile decybeli ma ludzki głos?
Normalna ludzka mowa generuje ok. 55-65 dB, szept 20-30 dB, zaś krzyk nawet do 125 dB.
Ile oktaw ma ludzki głos?
Przeciętny człowiek jest w stanie swoim głosem objąć trzy oktawy.
Jaką częstotliwość ma ludzki głos?
Najniższe dźwięki ludzkiej mowy mają ok. 60 herców, najwyższe ponad 1000 Hz.
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
- „The human voice” Susanna Eken, The Royal Danish Academy of Music, Copenhagen 2014;
- “How Does the Human Body Produce Voice and Speech?” National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, https://www.nidcd.nih.gov/news/multimedia/how-does-human-body-produce-voice-and-speech-text-version, 6/06/2024;
- „Why humans have more voice control than any other primates” Asa Stahl, https://www.sciencenews.org/article/humans-primates-voice-control-cords-larynx-membrane, 6/06/2024;
- “Mechanics of human voice production and control” Zhaoyan Zhang, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5412481/, 6/06/2024;
- “Why our voices change with age” Adam Taylor, https://www.bbc.com/future/article/20230703-why-our-voices-change-with-age, 6/06/2024;
- “How much of our voice and speech is genetic?” Medicover Genetics, https://medicover-genetics.com/how-much-of-our-voice-and-speech-is-genetic/, 6/06/2024;
