człowiek

Człowiek — (Homo) gatunek wysoko uorganizowanego ssaka, tym samym przedstawiciel podtypu kręgowców, a szerzej strunowców. Należy do ssaków naczelnych i jest jedynym wśród nich przedstawicielem, który w pełni rozwinął dwunożność. Człowiek żyje na wszystkich kontynentach i jest jedynym współcześnie żyjącym rodzajem Homo (człowiek rozumny – Homo sapiens). Światowa populacja ludzi szacowana jest obecnie na około 7,5 miliarda osobników i stale rośnie.

Człowiek rozumny – Homo sapiens

Człowiek rozumny (Homo sapiens) w systematyce:

• Domena: eukarionty;
• Królestwo: zwierzęta;
• Typ: strunowce;
• Podtyp: kręgowce;
• Gromada: ssaki;
• Rząd: naczelne;
• Rodzina: człowiekowate;
• Rodzaj: Homo.

Miastowy styl życia Homo sapiens, fo. oneinchpunchphotos/envato

Człowiek jako gatunek

Człowieka zaliczymy do rodziny człowiekowatych (Hominidae), która skupia największe i najwyżej rozwinięte gatunki wśród ssaków naczelnych. Dzieli się ona na dwie podrodziny – Ponginae i Homininae. Do Ponginae (orangowatych) należą orangutany oraz kilka gatunków wymarłych. Niegdyś zaliczano do nich również szympansy i goryle, które ostatecznie jednak znalazły się w drugiej podrodzinie, razem z człowiekiem.

Do podrodziny Homininae należą zatem następujące gatunki:

• goryl wschodni (Gorilla beringei),
• goryl zachodni (Gorilla gorilla),
• szympans karłowaty (Pan paniscus),
• szympans zwyczajny (Pan troglodytes),
• człowiek rozumny (Homo sapiens).

Możemy tu więc mówić o trzech rodzajach: Gorilla, Pan i Homo.

Rodzina człowiekowatych to grupa dużych ssaków lądowych. Największe osobniki rodzą się u goryli zachodnich i mogą osiągać nawet 275 kg wagi. Charakteryzują się skłonnością do przyjmowania postawy pionowej wyprostowanej, poruszają się na dwóch nogach, przechodzą długotrwały rozwój osobniczy oraz mają silnie rozwinięty mózg. Wszystkie te cechy odróżniają przedstawicieli tej rodziny od innych gatunków człekokształtnych (które wchodzą w skład rodziny gibonowatych).

Człowiek rozumny

Charakterystyka gatunku człowiek rozumny (Homo sapiens):

• zaawansowany rozwój mózgu;
• inteligencja;
• kończyny górne, które nie pełnią funkcji lokomocyjnej (człowiek do poruszania się wykorzystuje wyłącznie kończyny dolne);
• posiadanie przeciwstawnego kciuka;
• postawa wyprostowana.

Wśród wszystkich żyjących zwierząt człowiek ma mózg najlepiej przystosowany do myślenia abstrakcyjnego. Żyje w grupach rodzinnych i grupach o skomplikowanej strukturze społecznej. Jedną z najważniejszych cech odróżniających człowieka od innych małp jest dwunożność (kończyny górne człowieka nie spełniają funkcji lokomocyjnych, cechują się za to rozwiniętymi zdolnościami manipulacyjnymi).

Homo sapiens jako jedyny gatunek rozwinął zaawansowaną umiejętność myślenia abstrakcyjnego, fot. monkeybusiness/envato

Człowiek a małpy

Człowiek znacząco różni się od pozostałych przedstawicieli człekokształtnych (małp wąskonosych człekokształtnych). Zajmuje jednak z nimi wspólną pozycję w systematyce ze względu na zespół charakterystycznych cech łączących. Małpy wąskonose człekokształtne wyróżniają się wąską przegrodą nosową, blisko osadzonymi nozdrzami, uzębieniem składającym się z 32 zębów, pięciopalczastymi kończynami z pierwszym palcem przeciwstawnym oraz płaskimi paznokciami, będącymi zakończeniem palców. U małp wąskonosych człekokształtnych nie występuje ogon. Człekokształtne wyróżnia również powiększony w stosunku do masy ciała mózg.

Za kulminacyjny moment wyodrębniania się gatunku Homo sapiens przyjmuje się najczęściej przejście na dwunożny chód z postawą wyprostowaną, a także następujący wraz z rozwojem mózgu rozwój inteligencji, który pozwolił na wykształcenie się myślenia abstrakcyjnego oraz możliwość szybkiego przyswajania wiedzy, zdolność do rozwiązywania problemów i wybiegania myślami w przyszłość. Drogę rozwojową człowieka nazywamy antropogenezą. Teoria ta szereguje kolejno wszystkie procesy rodowe i biologiczne, które doprowadziły do powstania i ukształtowania dzisiejszego Homo sapiens. Zasadza się ona na teorii ewolucji i czerpie z nauk antropologicznych oraz filogenetyki. Antropogeneza pozostaje jednak niekompletna – nie powstała bowiem jak dotąd żadna teoria, która w sposób pełny przedstawiałaby ewolucję człowieka. Jedna z bardziej znanych teorii mówi o tym, że początek dzisiejszemu Homo sapiens dał Homo habilis, czyli człowiek zręczny, z którego następnie wykształcił się Homo erectus (człowiek wyprostowany). Zgodnie z tą teorią człowiek wywodzi się z Afryki. Znane są również teorie poligeniczne, których zwolennicy obstają przy tym, że Homo sapiens kształtował się niezależnie w różnych miejscach świata, również w Europie i w Azji. Nie do końca wyjaśnione pozostaje też pochodzenie człowieka neandertalskiego, znanego z plejstocenu. Trwają dociekania, czy jest on podgatunkiem człowieka rozumnego czy też osobnym gatunkiem Homo.

Rodzinę człowiekowatych w taksonie małp człekokształtnych umieścił Karol Linneusz, który bardzo blisko siebie stawiał przede wszystkim człowieka i szympansa.

Goryl – gatunek z rodziny człowiekowatych, fot. Mint_Images/envato

Bibliografia:

1. Antropologia w zarysie, Tadeusz Kuder, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce, 2011.
2. Encyklopedia biologiczna T. IV, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
3. I stał się człowiek. Ewolucja i wyjątkowość człowieka, Ian Tattersall, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2001.
4. Thinking Ape. Evolutionary Origins of Intelligence, Richard W. Byrne, Oxford University Press, 1995.
5. Zanim człowiek stał się człowiekiem, Robert Foley, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2001.