Czy te kwiaty mogą kłamać? O perfidnych orchideach i ich podstępach
Kwiaty przyciągają zapylaczy słodkim nektarem, a dzięki ich odwiedzinom mogą się rozmnażać. Ta mutualistyczna relacja nie zawsze jednak odbywa się w duchu wzajemnej pomocy i życzliwości. Badania naukowe dowodzą, że obie strony w tej grze potrafią skutecznie oszukiwać, a orchidee są wręcz mistrzami botanicznego szachrajstwa – nawet ¼ wszystkich gatunków ucieka się do oszustwa.
Niby kolorowe i pachnące
W jaki sposób kwiaty kuszą pszczoły, motyle i innych skrzydlatych zapylaczy swoim nektarem? Pomagają im w tym przede wszystkim żywe kolory i aromaty, czyli wszystko to, co człowieka przyciąga do kwiaciarni. Produkcja nektaru jest jednak bardzo wyczerpująca energetycznie, więc niektóre gatunki wykorzystują raczej marketingowy trik pięknego opakowania, w którym kryje się nieprzyjemna niespodzianka.
Wykorzystując pigmenty i zapachy poszczególne kwiaty bądź to upodabniają się do innych, niczym marki imitujące słynne logotypy, bądź po prostu krzyczą swoją zmysłową przebojowością. Zaciekawiony, głodny owad, który da się skusić, wlatuje do kielicha, spełnia swoją zapylającą funkcję, ale odlatuje głodny, bo nektaru nie znalazł ani grama. Dla poczciwych pszczół takie kwietne pułapki mogą być prawdziwym utrapieniem, wyczerpując ich energię i utrudniając im powrót do ula.
Kwiaty, które do zapylania potrzebują much, nie tracą czasu na produkcję słodkich bukietów. Wydzielają z siebie raczej woń „aromat” zgnilizny lub zwierzęcych odchodów. Ta taktyka okazuje się bardzo skuteczna, gdyż muchy nie tylko konsumują nieapetyczne treści, ale również chętnie składają w nich jajeczka.
Dwulistnik pajęczy, źródło: Alfred Gay, Public domain, via Wikimedia Commons
Kwiat, który udaje partnerkę
A jeśli nie na głód, to na… seksapil. Druga technika chętnie wykorzystywana zwłaszcza przez orchidee do wabienia owadów zapylających polega na aktywnym udawaniu samicy. Wybrane kwiaty storczyków nie tylko potrafią przyjmować kształty przypominające damską płeć insektów określonych gatunków, ale na dodatek są w stanie wydzielać właściwe dla nich feromony.
W rezultacie zwabiony ponętną pułapką samiec nadlatuje i próbuje porwać samicę w swe ramiona, a właściwie skrzydła. Mocując się, a czasem wręcz kopulując z kielichem kwiatu, nieświadomie ułatwia przeniesienie pyłków i wspomaga rozród orchidei. Przykładem takiego szachrajstwa jest taktyka dwulistnika pajęczego (Ophrys sphegodes), który w zaskakujący sposób upodabnia część swego kielicha do ciała pająka, a przy tym produkuje bukiet wonny złożony z alkanów i alkenów, świetnie imitujący zapach samicy pszczoły kraińskiej – czołowego zapylacza dwulistników.
Należący do rodziny stokrotek gatunek Gorteria diffusa ma z kolei na swoich pomarańczowych płatkach ciemne wypukłe plamy, które do złudzenia przypominają ciała much Megapalpus capensis. Ten widok wabi większe ilości muszych samców, którzy również przyczyniają się skutecznego rozmnażania stokrotek.
Kwiat gatunku Gorteria diffusa z plamami przypominającymi muchy, źródło: Dwergenpaartje, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Mądra pszczoła po szkodzie
Na szczęście nie wszystkie owady dają się aż tak łatwo ogłupić zakusami orchidei. Z badania przeprowadzonego naukowców z Uniwersytetu w Newcastle wynika, że pszczoły miodne, które kilka razy „sparzą się” wizytując kwiat, który kusząco pachnie, ale nie ma nektaru, w końcu pójdą po rozum do głowy. Jako istoty obdarzone wyjątkowo czułym węchem są w stanie nauczyć się odróżniać najdelikatniejsze nuty w bukiecie zapachowym kwiatów i na tej podstawie wybierać rośliny, które uczciwie odpłacają za usługę zapylenia.
Aby wszystko jeszcze dalej skomplikować, Matka Natura obdarzyła kwiaty możliwością podwójnego blefu. Polimorfizm to zdolność danego gatunku do wykształcania kielichów różnych kolorów. Obserwacje dowodzą, że ten trik działa, a rośliny oszukańczo wykorzystujące kilka barw na tym samym obszarze, mają więcej wizyt – pszczoła, która zrazi się do czerwonego kwiatu będzie próbować swojego szczęścia we fioletowym.
Tabela przedstawiająca podstawowe metody kwiatowego oszustwa; opracowanie własne
Zapylacze też oszukują, czyli złodzieje nektaru
Tak samo jak kwiaty potrafią okłamywać owady, tak oszustwo działa czasem w odwrotną stronę. Wyróżniamy gatunki nazywane złodziejami nektaru, które pobierają z kielichów pokarm bez pomocy w zapylaniu. Mowa przy tym nie tylko o owadach, ale także kolibrach i niektórych gatunkach ptaków wróblowatych.
Kradzież nektaru to często prawdziwe włamanie. Zamiast wchodzić do kielicha intruzi drążą dziurę w kielichu i wysysają nektar z zewnątrz. Czasami z tego samego otworu korzystają potem dalsi amatorzy słodyczy, wycieńczając biednego gospodarza bez dotykania znamienia słupka czy pylnika. W taki proceder angażują się zwłaszcza trzmiele łąkowe, którem mają zbyt krótkie języki, aby najeść się klasycznym sposobem i poniekąd zmuszone są do rabunku. W najbardziej zaawansowanej formie złodziejstwo prowadzi wręcz do uszkodzenia kielichu kwiatu i na zawsze przekreśla jego szanse na rozmnożenie.
Jak widać, skłonność do nieuczciwości nie jest wyłącznie ludzką przywarą. Od kamuflażu po kwiatowe pułapki, na całym naturalnym świecie mijanie się z prawdą bywa skuteczną strategią przetrwania, a czasem wręcz pomysłem na życie. Orchidee są w tym zakresie szczególnie bezwzględne, dzięki czemu udało im się podbić wiele siedlisk o bardzo surowych i trudnych warunkach. Lepiej nie mówić tego dzieciom, ale kłamstwo czasem popłaca!
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 6 sierpnia, 2025 | Zaktualizowany: 22 sierpnia, 2025
- “Tricking the Bees: How Some Flowers Cheat” João Marcelo, Robazzi Bignelli, Valente Aguiar, https://kids.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2022.745098, 21/07/2025;
- “When cheating turns into a stabilizing mechanism of plant–pollinator communities” François Duchenne i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10752559/, 21/07/2025;
- “Cheaters among pollinators: Nectar robbing and thieving vary spatiotemporally with floral traits in Afrotropical forests” Sailee P. Sakhalkar i in., https://esajournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ecs2.4696, 21/07/2025;
- “Cheaters and cheated in the pollination game” Athayde Tonhasca, https://scottishpollinators.wordpress.com/2022/08/25/cheaters-and-cheated-in-the-pollination-game/, 21/07/2025;
- “Honeybees not fooled by cheating flowers” Newcastle University, https://phys.org/news/2009-04-honeybees.html, 21/07/2025;
- “Come to me: The myriads of plant temptations” Akanksha Singh, https://medium.com/@akankshaa.singh9/come-to-me-the-myriads-of-plant-temptations-8b1818b97743, 21/07/2025;
