Czy zjedzą nas grzyby? Naukowcy ostrzegają przed szerzącym się patogenem
Scenariusze z filmów science-fiction już niedługo mogą stać się rzeczywistością za sprawą zawinionej przez człowieka zmiany klimatu. Brytyjscy naukowcy sugerują, że zabijające miliony ludzi rocznie grzyby z rodzaju Aspergillus rozprzestrzenią się do nowych regionów świata, wywołując kataklizm medyczny, na który nie jesteśmy przygotowani.
Aspergiloza, czyli groźna choroba płuc
Kropidlaki, czyli grzyby z Aspergillus, to mikroskopijne organizmy, które spotykane są na całym świecie i, niestety, wyrządzają bardzo wiele szkód. Nie tylko atakują drzewa orzechowe i uprawy, ale także powodują infekcje u ssaków, ptaków, pszczół, a nawet koralowców. Dla człowieka szczególnie niebezpieczny jest gatunek A. fumigatus, wywołujący infekcję płuc zwany aspergilozą i uznawany przez Światową Organizację Zdrowia za patogen o znaczeniu priorytetowym.
A. fumigatus i jego dokuczliwi kuzyni występują przede wszystkim w glebach, uwalniając w powietrze tysiące niewykrywalnych gołym okiem sporów. Dla większości zdrowych ludzi inhalacja nie stwarza poważnego zagrożenia, gdyż silny system odpornościowy pozbywa się patogenu z dróg oddechowych. Osoby z astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc oraz osłabioną odpornością wskutek np. leczenia raka czy AIDS podlegają jednak ryzyku poważnych komplikacji. Ciężkie postacie aspergilozy obserwuje się również u pacjentów, którzy przeszli niedawno grypę lub Covid-19.
Jeśli organizm nie zdoła pozbyć się zarodników grzybów Aspergillus, zaczynają one rozmnażać się tkankach i płynach ustrojowych „zjadając nas od środka”. W tym przypadku mówimy właśnie o rozwoju aspergilozy, której śmiertelność szacowana jest na poziomie aż 20-40%. W inwazyjnej formie choroba atakuje nie tylko płuca, ale także mózg, serce czy nerki.
Tabela przedstawiająca symptomy aspergilozy; opracowanie własne
Niepokojące prognozy naukowców z Manchesteru
Co mają jednak grzyby Aspergillus wspólnego ze zmianą klimatu? Ich rozmnażanie i dobra forma zależą od warunków środowiskowych, zwłaszcza temperatury i wilgotności. Już od dawna mówi się o tym, że ocieplenie atmosfery i zmiany w poziomie opadów będą miały zasadniczy wpływ na ryzyko związane z patogenami chorobotwórczymi. Po pierwsze, może zwiększyć się ich zasięg, obejmując nowe obszary, gdzie jak dotąd było dla nich zbyt chłodno. Po drugie zaś, stopniowy i długotrwały wzrost temperatury sprawia, że przebiegłe grzyby adaptują się i w rezultacie łatwiej jest im przetrwać w ludzkim organizmie, nawet w stanie gorączki.
Grupa naukowców z Uniwersytetu w Manchester wykorzystała zaawansowane symulacje komputerowe, aby przewidzieć prawdopodobne rozprzestrzenianie się grzybów z rodzaju Aspergillus po świecie. Wyniki ich badania opublikowane zostały w maju 2025 r. w czasopiśmie naukowym „Research Square” i dość szybko rozniosły się w mediach. Okazuje się bowiem, że aspergiloza może stać się problemem znacznie powszechniejszym, zwłaszcza na półkuli północnej. Paradoksalnie, w strefach tropikalnych może jednak zrobić się zbyt gorąco i tam częstotliwość występowania grzybów prawdopodobnie ulegnie redukcji.
Mikroskopijne grzyby z rodzaju Aspergillus, źródło: ANGEL-ROS-DIE, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
Które regiony świata będą zagrożone?
Najgroźniejsze dla ludzi gatunki grzybów A. fumigatus oraz A. flavus dzięki ociepleniu klimatu zawędrują zdaniem badaczy z Manchesteru dalej na północ Europy, Ameryki Północnej i Azji.
Gatunek A.flavus, który atakuje przede wszystkim zboża i rośliny strączkowe, uwielbia gorący klimat i będzie korzystał z powtarzających się fal upałów. Jego zasięg może zwiększyć się o nawet 16%. Rezultatem będą nie tylko nieurodzaj spowodowany rozwojem pleśni na roślinach, ale także zagrożenie dla zdrowia wynikające z produkowanych przez niego mykotoksyn.
Jeszcze większe podboje czekają jednak gatunek A. fumigatus, którego zasięg może do 2100 r. wzrosnąć aż o 77%. W rezultacie dodatkowych 9 mln ludzi w Europie może zostać wystawionych na szkodliwy wpływ zabójczego patogenu.
Dalszy wzrost temperatury może jednak wyplenić kropidlaki z Afryki Subsaharyjskiej, co niekoniecznie jest w 100% dobrą wiadomością. Mikroskopijne grzyby mają bowiem charakter saprofityczny, co oznacza, że rozkładają martwą materię organiczną i tym samym użyźniają glebę. Gdy ich zabraknie, lokalna równowaga biologiczna może ulec zakłóceniu.
Mapa przedstawiająca współczesny zasięg grzybów Aspergillus. Im bliżej 1, tym warunki są bardziej sprzyjające dla patogenu A. fumigatus; źródło: “Climate change-driven geographical shifts in Aspergillus species habitat and the implications for plant and human health”, Norman van Rhijn, Christopher Uzzell, Jennifer Shelton, https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-6545782/v1, Licencja: CC BY 4.0
Dlaczego grzyby są tak niebezpieczne dla zdrowia?
Choroby wywoływane przez grzyby co roku zabijają co najmniej 2,5 mln osób, a wszystko wskazuje na to, że ta liczba jest mocno zaniżona. Z badania opublikowanego w 2024 r. przez czasopismo „The Lancet” wynika, że inwazyjna postać aspergilozy rozwija się nawet u 2,1 mln osób rocznie, a dalszych 1,5 mln ulega zarażeniu drożdżakami z rodzaju Candida. Te ostatnie, choć uważane za stosunkowo powszechne i raczej uciążliwe niż groźne, po przedostaniu się krwi, powodują ostrą infekcję, która każdego roku przynosi aż 995 tys. ofiar śmiertelnych.
Kolejnym poważnym problemem jest grzybiczne zapalenie płuc wywołane patogenem Pneumocystis jirovecii, ze śmiertelnością na poziomie ponad 40% oraz zapalenie opon mózgowych spowodowane grzybem Cryptococcus neoformans, które zabija aż 75% pacjentów.
Skąd te dramatyczne statystyki? Niestety, leki przewciwgrzybiczne są wciąż słabo rozwinięte i jest ich znacznie mniej niż antybiotyków. Grzyby okazują się też zaskakująco szybko rozwijać odporność na stosowane w medycynie preparaty. Są też gatunki, takie jak Candida auris, których leczyć w ogóle nie potrafimy.
Zmiana klimatu tymczasem sprzyja grzybom w szczególny sposób, ograniczając liczbę mroźnych dni i wydłużając sezon ciepłej pogody. Rozszerzają się również ich siedliska, co w rezultacie oznacza więcej grzybów, więcej zarodników, wyższe ryzyko dla ludzi. A gdy nadejdzie powódź i woda zaleje miasta, wsie i pola, niebezpieczeństwo może sięgnąć katastroficznych rozmiarów.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 9 lipca, 2025 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- “Climate change-driven geographical shifts in Aspergillus species habitat and the implications for plant and human health”, Norman van Rhijn i in., https://www.researchsquare.com/article/rs-6545782/v1, 3/06/2025;
- “A fungus that can ‘eat you from the inside out’ could spread as the world heats up” Laura Paddison, https://edition.cnn.com/2025/05/24/climate/deadly-fungi-aspergillus-spread, 3/06/2025;
- “Aspergillosis Symptoms and Diagnosis” American Lung Association, https://www.lung.org/lung-health-diseases/lung-disease-lookup/aspergillosis/symptoms-diagnosis, 3/06/2025;
- “Global incidence and mortality of severe fungal disease” Prof. David W Denning, https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(23)00692-8/abstract, 3/06/2025;
- “A ‘Critical Pathogen’: The Rise of Drug-Resistant Fungal Diseases” Johns Hopkins, https://publichealth.jhu.edu/2024/the-rising-threat-of-fungal-diseases, 3/06/2025;
