Gdy ziemia zapada się pod nogami – nowe zagrożenie geologiczne budzi powszechny niepokój
Wyobraź sobie, że w okolicy, gdzie mieszkasz, ziemia zaczyna się nagle rozstępować, tworząc ogromny wąwóz, który w ciągu kilkunastu godzin połyka Twój dom, auto, ulicę. To nie scenariusz z katastroficznego filmu, ale rzeczywistość, z którą mierzą się coraz częściej tropikalne miasta. Miejskie wąwozy erozyjne są nowym geologicznym fenomenem, który przyprawia o dreszcze.
Przepaść za oknem
W stolicy Demokratycznej Republiki Kongo, Kinshasie, jest już ponad 860 wąwozów, które rozdarły dzielnice mieszkalne. Niektóre z nich mają szerokość nawet 30 metrów i stale się poszerzają. Siła osuwającej się ziemi jest nie do pokonania – łatwo ulegają jej budynki, środki transportu, elementy miejskiej infrastruktury, a zdarza się, że niekontrolowany żywioł pochłania też życia.
Badanie przeprowadzone przez zespół naukowców z uniwersytetów KU Leuven oraz Université Officielle de Bukavu w DRK ujawniają szokujące fakty: w całym kraju jest już co najmniej 2,9 tys. erozyjnych przepaści! Zlokalizowane w 26 różnych miastach rozciągają się na łączną długość 730 km. I wszystko wskazuje na to, że będzie ich przybywać.
Jak dotąd wąwozy otwierają się nieoczekiwanie, bez żadnego ostrzeżenia, zaskakując lokalną społeczność i powodują ogromne szkody. Skala problemu zaczyna już przyciągać uwagę całego świata.
Osuwisko w dzielnicy Las Colinas w Santa Tecla podczas trzęsienia ziemi w styczniu 2001 r. w Salwadorze. Źródło: https://www.usgs.gov
Skąd się biorą miejskie wąwozy erozyjne?
Problem zapadającej się ziemi dotyczy nie tylko Demokratycznej Republiki Kongo. Niepokojące zjawisko obserwowane jest już m.in. w Kenii, Etiopii i Eswatini, a więc w tropikalnych krajach Afryki. Co mają one wspólnego?
Naukowcy uważają, że dwa czynniki decydujące o powstawaniu wąwozów erozyjnych to zmiany klimatyczne i błędy w zagospodarowaniu przestrzeni. Przepaści rozwijają się zawsze na obszarach stromych zboczy i piaszczystych gleb, gdzie intensywne deszcze powodują silną, naturalną erozję. Niestety, szybki i nieskoordynowany rozwój urbanistyczny pogarsza sytuację niestabilnego podłoża – w afrykańskich miastach brakuje infrastruktury, która mogłaby chronić przed katastrofami, a przepisy zagospodarowania przestrzennego i prawo budowlane nie istnieją lub są słabo przestrzegane.
W związku z faktem, że na całym świecie obserwuje się postępują degradację stanu gleb, a okresy wyjątkowych intensywnych deszczów, często następujących po okresach suszy, są coraz częstsze, problem gwałtownej erozji może wkrótce dotknąć również innych regionów na Ziemi. Przypomnijmy, że w Indiach i Pakistanie nękanych przez wyjątkowo eratyczne monsuny ogromnym problemem są lawiny błotne, które potrafią niszczyć całe wioski i grzebać setki ofiar.
Dramat życia nad krawędzią
W latach 2004-2023 tylko w DRK 118 tys. ludzi musiało opuścić swoje rodzinne domy z powodu zapadającej się ziemi w miastach – szacują belgijscy naukowcy badający zjawisko wąwozów erozyjnych. Sytuacja z każdą dekadą staje się poważniejsza. W 2010 r. w odległości 100 m od krawędzi rozwijających się przepaści żyło ok. 1,6 mln osób. W ciągu zaledwie 13 lat liczba ta podwoiła się do 3,2 mln – to 2,6% populacji DRK. A mówimy o społeczeństwie i tak już cierpiącym wskutek zmiany klimatu, ubóstwa i ograniczonego dostępu do podstawowych usług sanitarnych, gdzie śmiertelność wśród dzieci jest wciąż dramatycznie wysoka.
Naukowcy ostrzegają, że zagrożenia i skutki społeczne związane z miejskimi wąwozami erozyjnymi będą rosnąć, zwłaszcza że do 2050 r. liczba ludności żyjącej w miastach ma się potroić. Mieszkańcy ubogich krajów, póki co próbują własnymi siłami umacniać przepaści za pomocą worków z piaskiem, aby zapobiec ich dalszemu poszerzaniu podczas deszczy. Inni nie mają wyboru i muszą szukać innego miejsca zamieszkania. Dramat wymuszonych przesiedleń staje się smutną rzeczywistością w wielu regionach Afryki i zaczątkiem wielkiego problemu cywilizacyjnego.
Tabela przedstawiająca przyczyny formowania się wąwozów erozyjnych; opracowanie własne
Co da się zrobić?
Zdaniem belgijskich badaczy wąwozom erozyjnym można chociaż częściowo zapobiegać dzięki racjonalnej polityce urbanistycznej. Jednym z podstawowych postulatów jest planowanie i realizacja systemów kanalizacyjnych, które będą skutecznie odprowadzać wodę z intensywnych opadów. Póki co koncentruje się ona na wybetonowanych powierzchniach ulic i chodników, tworząc potężne strumienie, które, gdy już wydostaną się teren niezabudowany, drążą w nim prawdziwe kaniony.
Potrzeba inwestować w infrastrukturę drenującą i strukturalne bariery, które utrudnią przesuwanie się dużych ilości gleby i żłobienie destrukcyjnych wąwozów. Wymagana jest też budowa zbiorników retencyjnych. Dobrym rozwiązaniem są tzw. miasta-gąbki, czyli systemy, w których ogranicza się powierzchnię nieprzepuszczalnych powierzchni na rzecz terenów zielonych i mokradeł, które są w stanie absorbować tymczasowy nadmiar wody. To wszystko jednak kosztuje, a brak środków na inwestycje jest podstawowym problemem w państwach Globalnego Południa.
Nie da się ukryć, że zmiana klimatu ma znacznie szersze konsekwencje niż mogło się wydawać jeszcze przed kilkunastu laty. Susze i ulewy w zasadniczy sposób wpływają na kondycję gleby i prowadzą do rozwoju zjawisk geologicznych poważnie zagrażających nie tylko ekosystemom naturalnym, ale także miastom i wsiom. Trudno zignorować fakt, że nasza Ziemia wydaje się po kawałku rozpadać, a przyszłość jest mniej pewna niż kiedykolwiek.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 9 października, 2025 | Zaktualizowany: 10 października, 2025
- “The Erosion Crisis Reshaping Tropical Cities” Matthias Vanmaercke, https://communities.springernature.com/posts/the-erosion-crisis-reshaping-tropical-cities, 8/09/2025;
- “Gully erosion” NSW Government, https://www.environment.nsw.gov.au/topics/land-and-soil/soil-degradation/gully-erosion, 8/09/2025;
- “The growing threat of vast ravines swallowing streets and homes” Paul Arnold, https://phys.org/news/2025-09-threat-vast-ravines-swallowing-streets.html?sfnsn=wa, 8/09/2025;
- “Mapping urban gullies in the Democratic Republic of the Congo” Guy Ilombe Mawe i in., https://www.nature.com/articles/s41586-025-09371-7, 8/09/2025;
- “Underestimated threat: gully erosion puts millions of urban residents in Congo in danger” Ku Leuven, https://nieuws.kuleuven.be/en/content/2025/underestimated-threat-gully-erosion-puts-millions-of-urban-residents-in-congo-in-danger, 8/09/2025;
