Wychowane w dymie i popiele. Dramaty dzieci z regionów dotkniętych pożarami
Nie ma drugiego żywiołu, który niszczy i zabija z taką agresją jak ogień. Pożary co roku pozbawiają tysiące ludzi dachu nad głową, a ok.1,5 mln umiera wskutek zanieczyszczenia powietrza dymem. W tych wstrząsających statystykach kryje się jeszcze większy dramat: historie dzieci, których poczucie bezpieczeństwa w ciągu jednej nocy legło w popiele.
Gdy sąsiedzi płoną żywcem
8 sierpnia 2023 r. napędzany wiatrem ogień błyskawicznie objął historyczne miasto Lahaina, położone na największej hawajskiej wyspie Maui. W płomieniach zginęło prawie 100 osób, a 11 tys. zostało ewakuowanych. Drewniane fasady domów legły w popiołach, zniszczone zostały szkoły i centra kulturalne. Ci, którzy przeżyli, nigdy nie zapomną widoku zwęglonych zwłok na ulicach.
Po kilku miesiącach życie na Maui pozornie zaczęło wracać do normy. Wznowiono zajęcia edukacyjne, a dzieci rozlokowano w innych szkołach lub placówkach, które zostały otwarte na nowo. Nie wszyscy byli jednak ochotni wrócić. Wielu rodziców jasno sprzeciwiło się idei nauki w pobliżu nieuporządkowanych zgliszczy pełnych azbestu i innych toksycznych substancji.
Największym problemem okazała się jednak trauma wśród dzieci. Agencja prasowa AP News opisuje przypadek 9-letniej dziewczynki, której dom spłonął w pożarze dwa lata wcześniej. Płomienie strawiły też dom jej dziadka, a później ich mieszkanie, mimo że uchroniło się przed pożogą, znalazło w strefie zakazu wstępu. Strach przed płomieniami towarzyszy jej już nieustannie.
Ta sytuacja dotyczy wielu innych dzieci na Hawajach. Tych wysiedlonych, pozbawionych domów i przyjaciół ze szkoły, oraz tych, które na własne oczy widziały ludzi płonących żywcem.
Lahaina po pożarze; źródło: State Farm, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Małe czarne płuca
Dzieci wdychają więcej tlenu na każdy kilogram masy swego ciała niż dorośli; nie potrafią go też tak dobrze filtrować. UNICEF podaje, że dym z pożarów, wyjątkowo bogaty w najdrobniejszą frakcję pyłu PM2,5 w szczególny sposób szkodzi maluchom do lat 5. Każdy oddech w strefie ognia to dla nich ogromne zagrożenie.
W Indonezji, gdzie pożary torfowisk i lasów są od dekady coraz częstsze, aż 10 mln dzieci zagrożonych jest astmą i innymi zaburzeniami oddychania. Co roku 3 tys. niemowląt umiera tu z powodu skażonego powietrza, a wśród dorosłych śmiertelność sięga nawet 65 tys. rocznie – wśród ofiar są matki i ojcowie. Ciężarne, które nawdychają się dymu z pożarów, podlegają znacznie wyższemu prawdopodobieństwu przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka i zahamowania jego rozwoju w macicy. Piętno płonących lasów zostaje z nimi na całe życie.
Tzw. Czarne Lato w Australii (2019/2020) – pożary buszu spowodowały poważne zanieczyszczenie powietrza; źródło: MDRX, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Dzieci z płonących lasów
W dżungli amazońskiej pożary są niemal codziennością. Większość z nich jest zawiniona człowiekiem – wypalanie lasu pod nowe plantacje, zazwyczaj nielegalne, wymyka się spod kontroli. Niestety, lokalne społeczności często muszą walczyć z ogniem własnymi siłami, bo wsparcie ze strony rządu brazylijskiego jest marginalne.
W najbardziej odizolowanych amazońskich wioskach ogień jest nie tylko bezpośrednim zagrożeniem dla życia i majątku. Trawiąc las, niszczy również źródła pożywienia tubylców i zmusza ich do wędrówek w poszukiwaniu żywności, budulca oraz leczniczych roślin, stanowiących podstawę lokalnej medycyny. I znowu najwyższą cenę za pożary płacą dzieci. Niedożywione są bardziej podatne na choroby, a gryzący dym dodatkowo osłabia ich drogi oddechowe. A kontakt z cywilizacją, po wiekach izolacji, zazwyczaj jest zabójczy, bo odporność nie jest w stanie poradzić sobie z „zachodnimi” patogenami.
Pożar w dżungli amazońskiej w 2020 r.; źródło: Amazônia Real from Manaus AM, Brasil, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
To może zdarzyć się wszędzie
W 2018 r. w turystycznej miejscowości Mati, położonej 18 km do Aten, wybuchł pożar, który pochłonął 100 ofiar. Płomienie zajęły domy i samochody, a lokalna ludności musiała uciekać na plaże, aby schronić się przed pożogą w morskich falach. To nie jest scenariusz, którego można by życzyć jakiemukolwiek dziecku, a dzieje się w ucywilizowanej Europie.
Jak pokazały kalifornijskie pożary z 2024 r. ogień nie dyskryminuje ze względu na sytuację majątkową, niszcząc wszystko, co napotka na swojej drodze. Biedniejsi ludzie mają jednak zawsze trudniej, gdy płomienie zostaną już ugaszone. Wiele rodzin na długie miesiące skazanych jest na prowizoryczne mieszkania, w niegodnych często warunkach.
Po pożarach w Grecji problemem stały się długie biurokratyczne procedury ubiegania się o odszkodowania, lokale zastępcze, zasiłki. Dzieci, które musiały przeżyć trwogę ucieczki i świadomość utraty własnego domu, poddane zostały dalszym torturom.
Diagram przedstawiający wpływ pożarów na zdrowie dzieci; opracowanie własne na podst. https://hsph.harvard.edu/research/climate-health-c-change/climate-kids-and-health/wildfires-and-health/
Niestety, doświadczenia z lata 2025 r. pokazują, że zmiana klimatu, wraz z przedłużającą się suszą i rosnącymi temperaturami, zwiększa częstotliwość i intensywność pożarów, również w Europie. W Hiszpanii i Portugalii ogień zniszczył tysiące hektarów lasów i pól, zmuszając setki rodzin do ewakuacji. Niektóre dzieci straciły w płomieniach swoich ojców – strażaków i ochotników, którzy polegli w walce z brutalnym żywiołem.
Jeśli wierzyć klimatycznym prorokom i wizjonerskim pisarzom science-fiction, za kilkadziesiąt lat zmiana klimatu sprawi, że tych tragedii będzie o wiele więcej. Każdy z nas może kiedyś poznać grozę płomieni.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 23 września, 2025
- “The fire that still burns: the mental health crisis unfolding among Maui’s children” Claire Wang, https://www.theguardian.com/us-news/2023/dec/03/maui-lahaina-fires-kids-mental-health, 1/09/2025;
- “Schools near a Maui wildfire burn zone are reopening. Parents wrestle with whether to send kids back” Jennifer Sinco Kelleher, https://apnews.com/article/maui-lahaina-fire-schools-reopen-eb727f3d5e7345d098777708071716bb, 1/09/2025;
- “Bushfire Smoke and Children’s Health—Exploring a Communication Gap” Erin I Walsh i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9566720/, 1/09/2025;
- “Survival of Indigenous communities at risk as Amazon fire season advances” Shanna Hanbury, https://news.mongabay.com/2020/09/survival-of-indigenous-communities-at-risk-as-amazon-fire-season-advances/, 1/09/2025;
- “Center for Climate, Health, and the Global Environment” Harvard T.H. Chan, https://hsph.harvard.edu/research/climate-health-c-change/climate-kids-and-health/wildfires-and-health/, 1/09/2025;
- “Three Critical Consequences Of The Amazon Fires: Biodiversity Loss, Climate Change and Health” Amazon Frontlines, https://amazonfrontlines.org/chronicles/three-critical-consequences-of-the-amazon-fires/, 1/09/2025;
