Dlaczego mokradła są ważne? 5 powodów
Ludzie zachwycają się lasami, górami, dziewiczymi plażami… Mokradła traktujemy jednak zwykle dość obojętnie lub wręcz negatywnie, asocjując je z komarami i błotem po kolana. Tymczasem to właśnie bagna, moczary, trzęsawiska i grzęzawiska odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi na Ziemi. Warto zacząć je szanować i chronić, zanim całkowicie zanikną. Dlaczego?
Ostoja różnorodności biologicznej
Jako idealny kompromis między środowiskiem wodnym a lądowym mokradła są siedliskiem życia 40% gatunków na Ziemi, mimo że zajmują zaledwie 6% jej powierzchni. Należące do nich przybrzeżne lasy namorzynowe uważane są wręcz za jedne z najbardziej różnorodnych biologicznie siedlisk na świecie. A co roku naukowcy identyfikują 200 nowych, nieznanych dotąd gatunków.
Wiele gatunków roślin występuje wyłącznie na mokradłach, a dla ogromnej ilości ptaków są to ważne miejsca lęgowe oraz przystanki podczas migracji. Szacuje się np. że spośród 12 milionów ptaków wodnych w USA, dwie trzecie gniazduje właśnie na mokradłach. Poza tym słodkowodne i słonowodne bagna są środowiskiem życia aligatorów, żółwi, węży i wielu innych gadów i płazów, a także aż 30% wszystkich znanych nam gatunków ryb. Największe na świecie torfowe bagno w dorzeczu rzeki Kongo jest domem ogromnych populacji goryli oraz leśnych słoni. Z kolei podmokłe tereny wokół Nilu i Okavango zapewniają schronienie gepardom i nosorożcom.
Gdyby mokradła wyschły lub zostały przez człowieka zniszczone, wraz z nimi z powierzchni Ziemi zniknąłby milion zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, których nie spotyka się nigdzie indziej.
Ochrona przed powodziami
W obliczu postępującej zmiany klimatu i związanych z nią ekstermów pogodowych, szczególnie ważną funkcją mokradeł jest przeciwdziałanie powodziom. Otóż podmokłe tereny ze swoją specyficzną roślinnością działają niczym gąbka, absorbując wielkie ilości wody opadowej a także wylewających rzek i mórz. Nawet jeśli przepuszczą falę powodziową dalej, jej tempo jest znacznie opóźnione, a straty zasadniczo mniejsze.
Dobitnym przykładem znaczenia mokradeł w ochronie przeciwpowodziowej jest historia amerykańskiego stanu Luizjana, gdzie rozległe moczary przez długie stulecia odgrywały rolę naturalnego buforu. Niestety, w drugiej połowie XX w. 80% ich obszaru uległo degradacji w związku z działalnością człowieka. Gdy w 2005 r. w wybrzeże uderzył huragan Katrina, woda zalała większość Nowego Orleanu, która znajduje się pod powierzchnią morza.
Pantanal – mokradła rozciągające się na granicy Brazylii, Boliwii i Paragwaju, źródło: Filipefrazao, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Stabilizacja klimatu
Mokradła mogą jednak nie tylko mitygować skutki zmiany klimatu, ale również ją spowalniać. Jak to możliwe? Torfowiska, lasy namorzynowe oraz inne zespoły roślinne typowe dla terenów podmokłych to naturalne magazyny węgla. W samych tylko torfowiskach zgromadzone jest 30% wszystkich pokładów węgla na Ziemi – to dwa razy więcej niż we wszystkich światowych lasach. Wynika to oczywiście z procesu fotosyntezy, w wyniku której rośliny absorbują dwutlenek węgla z powietrza i zatrzymują go w swoich tkankach. Fakt, że zanurzone są w wodzie bez dostępu do tlenu, sprawia, że węgiel zalega w nich na długie tysiące lat.
W tym momencie warto wspomnieć o zagrożeniach związanych z wysychaniem i sztucznym osuszaniem torfowisk. Z chwilą, gdy pozbawimy je wody i zaingerujemy w ich strukturę, zgromadzony węgiel zaczyna się ulatniać i poziom CO2 w atmosferze rośnie. To jeden z kluczowych powodów, dla których mokradła należy chronić przed degradacją.
Sama obecność mokradeł pomaga wpływa również korzystnie na fale upałów – z badań wynika, że są one w stanie obniżyć regionalną temperaturę o nawet 10 stopni C!
Tabela przedstawiająca najważniejsze i największe mokradła na świecie; opracowanie własne na podst. https://rsis.ramsar.org/
Podaż wysokiej jakości wody
Mokradła chronią przed powodziami, ale jednocześnie przeciwdziałają skutkom suszy. Zgromadzona w nich woda nie wysycha tak szybko jak na innych obszarach, nawet przy wzroście temperatury, i tym samym stanowi ważne źródło wody dla ekosystemów oraz człowieka. W wielu regionach świata, np. na Florydzie, to właśnie z terenów podmokłych czerpie się wodę pitną dla całych aglomeracji.
Unikalna struktura mokradeł sprawia, że nie tylko zatrzymują one wodę, ale też skutecznie ją filtrują z zanieczyszczeń. Mowa zarówno o nadmiarze składników odżywczych, jak i fizycznych osadach, metalach ciężkich oraz chemicznych związkach nieobojętnych dla ludzkiego zdrowia. W literaturze naukowej mokradła porównuje się do nerek oczyszczających krew i umożliwiających nam dalsze życie – ta metafora wydaje się wysoce trafiona. Zdaniem ekspertów na terenach podmokłych więzione są na przykład ogromne ilości azotu i fosforu pochodzące z wód odciekających z terenów rolniczych. Gdyby tego naturalnego filtra zabrakło, wiele rzek i jezior ucierpiałaby wskutek poważnej eutrofizacji.
Źródło utrzymania
W powszechnymi mniemaniu żywność dla 8 miliardów ludzi na świecie pochodzi z pól i pastwisk. Od tysięcy lat tereny podmokłe były jednak źródłem utrzymania dla ogromnych społeczności obu Ameryk, Afryki, a także Europy. Połów ryb i skorupiaków, ale także uprawa roślin jadalnych o wysokim zapotrzebowaniu na wodę, np. ryżu, kontynuowana jest na mokradłach do dziś.
Dodatkowo, tradycyjne społeczeństwa pozyskują z mokradeł surowce na budowę domów i środków transportu oraz lecznicze substancje wykorzystywane w medycynie ludowej. Uważa się, że podmokłe tereny są dziś źródłem utrzymania ok. 1 mld ludzi na świecie, z których część zatrudniona jest w sektorze turystycznym. Dla rosnącej liczby z nas wizyta w parkach i rezerwatach założonych na obszarach bagien, torfowisk i trzęsawisk jest ogromną atrakcją i okazją do rozwijania przyrodniczych pasji, np. ornitologii.
Delta Okavango w Botswanie należy do największych mokradeł na świecie, fot. SteveAllenPhoto999/envato
Ochrona mokradeł na świecie
Niestety, mimo tego kolosalnego znaczenia w ziemskiej biosferze, mokradła zanikają w dramatycznym tempie – niemal 3 razy szybciej niż lasy. Tylko w latach 1970-2015 straciliśmy ich ok. 35%. Podstawowym zagrożeniem jest oczywiście rabunkowa gospodarka przestrzenna, która podporządkowuje miastom coraz większe obszary, a nabrzeża wzmacnia falochronami uniemożliwiającymi gromadzenie się naturalnych osadów. Również skutki uboczne zmiany klimatu w postaci susz, wysokich temperatur oraz rosnącego poziomu mórz zagrażają istnieniu mokradeł.
Na szczęście nie tylko coraz więcej ekologów, ale także polityków i planistów zdaje sobie sprawę z kluczowej wartości terenów podmokłych. W wielu państwach mokradła podlegają już dziś ścisłej ochronie, a nawet prowadzi się działania zmierzające do odtworzenia tych zniszczonych. W skali globalnej dominującym aktem prawnym w tym kontekście jest tzw. konwencja ramsarska, której pełna nazwa brzmi: Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Obejmuje ona 2 tys. podmokłych obszarów na świecie, z których 19 znajduje się w Polsce.
Jak można pomóc? Ochrona mokradeł wymaga sporych nakładów finansowych – od konserwacji przyrody po rozwiązania inżynieryjne typu bramy chroniące przed nadmiarem morskiej wody. Przysłowiową cegiełkę na działania ochronne można przeznaczyć w ramach wizyty w jednym z „podmokłych” parków narodowych lub bezpośredniego wsparcia dla organizacji ekologicznych zajmujących się mokradłami. Każda złotówka jest tutaj ważna.
Mokradła – pytania i odpowiedzi
Co zagraża mokradłom?
Mokradła niszczone są wskutek rozwoju urbanistycznego, postępującej zabudowy morskich wybrzeży, ale także jako efekt globalnego ocieplenia i rosnącego poziomu mórz i oceanów.
Czy można zwiedzać mokradła?
Tak, duża część mokradeł posiada infrastrukturę turystyczną ułatwiającą zwiedzanie, a jednocześnie chroniącą lokalną przyrodę. Takie wycieczki poszerzają wrażliwość na przyrodę i doskonale wpływają na zdrowie psychiczne.
Gdzie występują mokradła w Polsce?
Największym krajowym kompleksem mokradeł jest Biebrzański Park Narodowy – obszar o międzynarodowym znaczeniu ekologicznym.
- Ramsar Sites Information Service; https://rsis.ramsar.org/, 15/11/2024;
- “Why are Wetlands Important?” NPS, https://www.nps.gov/subjects/wetlands/why.htm, 15/11/2024;
- “The importance of wetlands” Ramsar, https://www.ramsar.org/about/our-mission/importance-wetlands, 15/11/2024;
- “Why wetlands” WWT, https://www.wwt.org.uk/our-work/why-wetlands/, 15/11/2024;
- “Biodiversity” Wetland International, https://www.wetlands.org/biodiversity/, 15/11/202;
- “What are wetlands, and why are they so critical for life on Earth?” Sarah Gibbens, https://www.nationalgeographic.com/environment/article/what-are-wetland-ecosystems, 15/11/2024;
