Najgroźniejsze jedzenie świata? Nowe badania nie pozostawiają złudzeń
Największy jak dotąd globalny przegląd badań nad żywnością ultraprzetworzoną (UPF) nie pozostawia złudzeń: tego typu produkty są powiązane ze szkodliwym wpływem na wszystkie najważniejsze układy i narządy ludzkiego organizmu.
Autorzy raportu opublikowanego w prestiżowym czasopiśmie „The Lancet” ostrzegają, że UPF stanowi jedno z największych zagrożeń zdrowotnych naszych czasów – ciche tsunami uderzające jednocześnie w zdrowie publiczne, tradycyjne rolnictwo i codzienne nawyki żywieniowe.
UPF wypiera tradycyjne jedzenie. Chorób przybywa
Ultraprzetworzona żywność – od gotowych dań i płatków śniadaniowych, przez batony proteinowe i napoje gazowane, po fast foody – błyskawicznie wypiera świeże produkty z diety dzieci i dorosłych na wszystkich kontynentach. Jej rosnąca popularność idzie w parze ze wzrostem zachorowań na co najmniej kilkanaście poważnych schorzeń, w tym: otyłość, cukrzycę typu 2, choroby serca, depresję, choroby układu pokarmowego, nowotwory.
W Wielkiej Brytanii i USA ponad połowa przeciętnej diety składa się dziś z UPF. Dla ludzi młodych, uboższych i mieszkających w regionach defaworyzowanych to często nawet 80% codziennych posiłków.
Ogromny przegląd obejmujący 104 długoterminowe badania wykazał, że aż 92 z nich powiązały wysokie spożycie UPF ze zwiększonym ryzykiem co najmniej jednej przewlekłej choroby lub przedwczesnej śmierci.
„Nie jesteśmy biologicznie przystosowani do jedzenia UPF”
Jednym z głównych autorów serii jest prof. Carlos Monteiro z Uniwersytetu w São Paulo – twórca systemu klasyfikacji żywności Nova, który dzieli produkty według poziomu ich przetworzenia. Na czwartym, najwyższym poziomie znajdują się właśnie UPF: przemysłowe produkty nasycone dodatkami, wzmacniaczami smaku, emulgatorami, barwnikami i sztucznymi aromatami.
Monteiro nie owija w bawełnę: „Żywność ultraprzetworzona szkodzi wszystkim głównym układom narządów. Dowody silnie sugerują, że ludzie nie są biologicznie przystosowani do jej spożywania”.
Według badacza UPF są projektowane nie po to, aby odżywiać, lecz aby uzależniać i wypierać tradycyjne posiłki – przy jednoczesnej maksymalizacji zysków międzynarodowych korporacji.
Korporacje kontra zdrowie publiczne
Autorzy serii w „Lancet” podkreślają, że gwałtowny wzrost globalnego spożycia UPF nie jest efektem „indywidualnych wyborów”, lecz konsekwencją agresywnej strategii wielkich firm spożywczych. Obejmuje ona m.in.: intensywny marketing, projektowanie żywności o wysokiej smakowitości i niskiej sytości, wpływanie na debatę naukową, blokowanie regulacji żywnościowych, budowanie sieci organizacji fasadowych do lobbingu politycznego.
W artykule pada porównanie do przemysłu tytoniowego z lat 70. – z tą różnicą, że UPF jest dziś znacznie bardziej obecna w życiu codziennym.
Co proponują naukowcy? „Potrzebne działania jak przy walce z tytoniem”
Drugi z artykułów serii proponuje pakiet rozwiązań, którego celem jest ograniczenie wpływu i konsumpcji UPF. Wśród rekomendacji znalazły się:
- wyraźne oznaczanie składników uznawanych za markery UPF na przednich etykietach produktów,
- surowsze regulacje marketingowe – zwłaszcza reklam do dzieci,
- ograniczenie sprzedaży UPF w supermarketach i zmniejszanie ich powierzchni ekspozycyjnej,
- zakaz stosowania UPF w szkołach, szpitalach i innych instytucjach publicznych,
- wspieranie lokalnych systemów żywnościowych i tradycyjnej kuchni.
Za wzór podano m.in. brazylijski narodowy program żywienia w szkołach, który już teraz wyeliminował większość UPF z placówek edukacyjnych, a do 2026 roku wymagać będzie, by 90% jedzenia było świeże lub minimalnie przetworzone.
Krytycy: potrzebne są lepsze definicje i więcej badań
Nie wszyscy eksperci zgadzają się z alarmującym tonem raportu. Część badaczy zwraca uwagę, że kategoria UPF jest nieprecyzyjna, a korelacja nie zawsze oznacza przyczynowość. Wciąż brakuje też odpowiedniej liczby długoterminowych badań klinicznych. Jednak 43 autorów serii podkreśla: dowody są już na tyle mocne, że brak natychmiastowych działań byłby błędem.
„Rosnące spożycie ultraprzetworzonej żywności zmienia diety na całym świecie. Ta zmiana jest napędzana przez potężne globalne korporacje. Potrzebujemy skutecznej polityki publicznej – i to teraz” – podsumowuje Monteiro.
Absolwentka Inżynierii Środowiska na Politechnice Warszawskiej. Specjalizuje się w technicznych i naukowych tekstach o przyrodzie, zmianie klimatu i wpływie człowieka na środowisko. W swoich artykułach łączy rzetelną wiedzę inżynierską z pasją do natury i potrzeby życia w zgodzie z otoczeniem. Uwielbia spędzać czas na łonie przyrody – szczególnie na Warmii, gdzie najchętniej odkrywa dzikie zakątki podczas pieszych wędrówek i wypraw kajakowych
Opublikowany: 19 listopada, 2025
- https://www.theguardian.com/society/2025/nov/18/ultra-processed-food-linked-to-harm-in-every-major-human-organ-study-finds;
- https://edition.cnn.com/2025/11/18/health/ultraprocessed-industry-profits-wellness;
