Tajemnicze kule na liściach dębów. Nie zgadniesz, co się w nich kryje!
Spacerując jesienią po lasach, nietrudno dostrzec na liściach dębów osobliwe, kuliste narośla – zielonkawe, żółtawe lub brązowe. Dla jednych to zagadkowe zgrubienia, dla innych – fascynujący dowód na pomysłowość przyrody. Te struktury to galasy znane w kulturze ludowej jako „dębowe
jabłuszka”, czyli naturalne „domki” dla larw niewielkich owadów z rodziny galasówkowatych (Cynipidae).
Zjawisko powstawania galasów jest wyjątkowym przykładem współdziałania międzygatunkowego. Samica galasówki (jagodnicy) składa jajo na liściu lub młodym pędzie dębu, po czym rozwijająca się larwa wydziela substancje chemiczne, które skłaniają komórki rośliny do intensywnego wzrostu. W efekcie powstaje swoisty pancerz – galas – chroniący larwę przed zimnem, deszczem i drapieżnikami. Choć z pozoru może się wydawać, że dąb jest „atakowany”, w rzeczywistości nie ponosi on większych szkód.
Co ciekawe, galasy odgrywają istotną rolę w ekosystemie leśnym. Larwy galasówek są pożywieniem dla wielu gatunków ptaków i owadów drapieżnych, stanowiąc element złożonego łańcucha pokarmowego. W ten sposób nawet te drobne struktury przyczyniają się do utrzymania równowagi biologicznej w lesie.
Z punktu widzenia człowieka galasy również odegrały ważną rolę w historii. Przez wieki służyły jako źródło tanin – związków chemicznych wykorzystywanych w garbarstwie oraz do produkcji naturalnych barwników. Najbardziej znanym zastosowaniem był jednak atrament galasowy, używany do pisania manuskryptów, dokumentów urzędowych i listów od średniowiecza aż po XIX wiek. Ten trwały, ciemny atrament zawdzięczał swoją intensywność właśnie taninom z galasów oraz siarczanowi żelaza.
Te małe, leśne kuleczki to nie tylko ciekawostka natury, ale wręcz miniapteka w kapsułce. Jak podaje Małgorzata Wastowska z Instytutu Dendrologii PAN, galasy galasówki dębianki są pełne cennych związków, zwłaszcza garbników, które działają antybakteryjnie, dezynfekująco i ściągająco. Zgnieciony galas może zastąpić naturalny opatrunek – przyłożony na otarcia czy lekkie oparzenia zmniejsza opuchliznę i łagodzi ból. Herbatka z galasów to świetny sposób na jesienne przeziębienia – dzięki antyseptycznym właściwościom łagodzi ból gardła i pomaga zwalczać drobnoustroje. Trzeba jednak pamiętać, żeby nie przesadzać z ilością, bo wysoka zawartość garbników może powodować zaparcia. Z drugiej strony, w przypadku zatruć pokarmowych galasy świetnie się sprawdzają – wiedzieli o tym już starożytni Chińczycy.
Na szczęście, obecność galasów na dębach nie jest powodem do niepokoju. Pojedyncze narośla nie zagrażają zdrowiu drzewa, które bez problemu radzi sobie z ich obecnością. Dopiero masowe wystąpienie galasówek może osłabiać rośliny, lecz takie przypadki w naturalnych lasach zdarzają się rzadko.
Galasy to więc nie tylko ciekawostka botaniczna, ale także przypomnienie, że nawet najdrobniejsze formy życia potrafią tworzyć złożone i piękne relacje z otaczającym światem.
Absolwentka Inżynierii Środowiska na Politechnice Warszawskiej. Specjalizuje się w technicznych i naukowych tekstach o przyrodzie, zmianie klimatu i wpływie człowieka na środowisko. W swoich artykułach łączy rzetelną wiedzę inżynierską z pasją do natury i potrzeby życia w zgodzie z otoczeniem. Uwielbia spędzać czas na łonie przyrody – szczególnie na Warmii, gdzie najchętniej odkrywa dzikie zakątki podczas pieszych wędrówek i wypraw kajakowych
Opublikowany: 13 listopada, 2025
- https://browsk.bialystok.lasy.gov.pl/widget/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/tajemnicze-galasy-na-lisciach-debu-skad-sie-biora-i-jaka-pelnia-role-;
- https://www.idpan.poznan.pl/images/Wastowska_K%C3%B3rniczanin_2020.pdf;
Zawsze zastanawiałam się co to za jabłuszka