Ekologiczne koszty zewnętrzne

Jednym z nich jest powszechnie przyjęta zasada, według której oceniana jest rentowność przedsięwzięć komercyjnych i wielu inwestycji w sektorze publicznym. Zasada ta – z pozoru oczywista – mówi, iż podstawowym warunkiem efektywności jest uzyskanie zysków, które przewyższą koszty przedsięwzięcia. Dla zagwarantowania rentowności przed rozpoczęciem inwestycji wykonuje się analizy kosztów i korzyści. Kryterium zysku stało się podstawowym źródłem informacji o tym, czy daną inwestycję należy rozpocząć czy też należy jej zaniechać.

Tutaj pojawia się pułapka, w którą wszyscy wpadamy, polegająca na niedoskonałości analiz kosztów i korzyści. Analizy te mogą pokazywać, że dane przedsięwzięcie jest korzystne, co nie oznacza, iż prawdziwe koszty są mniejsze od prawdziwych korzyści. Wynika to z istnienia kosztów, które nie są uwzględnione w rynkowych cenach, niemniej są kosztami realnymi. Są to koszty zewnętrzne, dzięki którym wskutek “magicznej” transformacji inwestycja korzystna może naprawdę okazać się zupełnie nieopłacalna…

Koszty zewnętrzne

… jednak jak to z magicznymi sztuczkami bywa, nie ma w nich nic niepojętego; a zrozumienie kosztów zewnętrznych może jedynie otworzyć oczy na prawdziwy stan rzeczy. Koszty zewnętrzne są defektami rynku, nie są “wyłapane” przez rynkowe ceny i nie są płacone przez tych, którzy powodują ich powstanie. Potężną grupą kosztów zewnętrznych obciążających nasze społeczeństwo są koszty zanieczyszczenia środowiska.

Dla przybliżenia tego tematu posłużę się przykładem pokazującym mechanizm działania kosztu zewnętrznego: Fabryka zajmująca się produkcją jakiegoś dobra X w trakcie procesu produkcyjnego emituje do atmosfery tlenki azotu, tlenki siarki, pyły i dwutlenek węgla. Substancje te wdychane przez ludzi żyjących w otoczeniu fabryki wywołują liczne choroby. Przykładowo tlenki azotu odpowiedzialne są za choroby układu oddechowego i ataki astmy, tlenki węgla powodują choroby układu krążenia. Zwiększona liczba zachorowań wśród ludności powoduje iż rosną nakłady poniesione na opiekę zdrowotną, tj. koszty leczenia i hospitalizacji poszkodowanych. Jednak zanieczyszczający, czyli fabryka, która jest źródłem tych kosztów, wcale ich nie pokrywa. Płacą je ludzie którzy chorują, płaci je budżet państwa, płaci je podatnik.

Jaka jest prawdziwa cena transportu drogowego

Więcej ludzi umiera na skutek zanieczyszczeń powietrza pochodzących z transportu drogowego, niż ginie w wypadkach drogowych – to główne konkluzje badań opublikowanych przez brytyjskie czasopismo medyczne Lancet we wrześniu tego roku. Badania przedstawione przez Lancet szacują liczbę śmiertelnych ofiar zanieczyszczeń pochodzących z transportu drogowego na 40 tys. rocznie. Liczba ta odnosi się tylko do Austrii, Francji oraz Szwajcarii.

Koszty związane z leczeniem ludzi, których zdrowie cierpi na skutek tych zanieczyszczeń, sięgają 1,7% PKB. Emisja pyłów do atosfery w wyżej wymienionych krajach powoduje rocznie 25 tys. nowych przypadków przewlekłego zapalenia oskrzeli u dorosłych, 290 tys. przypadków zapalenia oskrzeli u dzieci oraz ponad pół miliona ataków astmy. Koszty tych emisji są kosztami zewnętrznymi – nie są uwzględnione w podatkach drogowych czy cenach paliwa, nie są płacone przez ich faktycznych sprawców czyli użytkowników dróg i właścicieli samochodów. Jednak najboleśniej dotykają one ludzi biednych, którym niskie dochody nie pozwalają na zabezpieczenie się przed skutkami zanieczyszczeń transportowych. Ludzie ci nie mają możliwości wyboru mieszkania w otoczeniu najbardziej przyjaznym dla ich zdrowia i życia.

Paliwa – ich ceny, opodatkowanie i koszty zewnętrzne

W powszechnym odczuciu ceny paliw są zbyt wysokie, jednocześnie paliwa drogowe są surowcem mającym duże znaczenie dla gospodarki oraz wpływają na ogólny poziom cen. Tak więc, gdy rząd decyduje się na podwyżki podatków paliwowych natychmiast spotyka się z ogromnym oporem różnych grup społecznych.

Dla kontrastu istnieją produkty, których opodatkowanie nie budzi tak wielkich protestów. Akcyza na papierosy czy alkohol jest powszechnie akceptowana jako tak zwany podatek “od grzechu”. Pomijając kwestię użyteczności tych produktów (dla jednych są niezbędne, inni ich wcale nie potrzebują, a cała gospodarka nie jest zagrożona zmianami ich cen), ludzie akceptują opodatkowanie zdając sobie sprawę z ich szkodliwości i negatywnego wpływu na zdrowie. Etykiety na opakowaniach papierosów informują nas o chorobach serca i nowotworach wynikłych z palenia papierosów. Szkodliwość alkoholu podkreśla się w wielu programach edukacyjnych czy rządowych kampaniach informacyjnych.

Jeśli chodzi o paliwa, to społeczeństwo bezpośrednio nie odczuwa negatywnych konsekwencji ich użycia i nie jest w pełni świadome kosztów, jakie ono za sobą pociąga. W przeciwieństwie do wspomnianych papierosów, rząd nie prowadzi kampanii informacyjnej mówiącej, iż użycie paliwa wywołuje choroby nowotworowe, powoduje ataki astmy i choroby serca. Tankując paliwo na stacji nie widzimy etykietek podobnych do tych z opakowań papierosów, które ostrzegają nas o negatywnych skutkach.

Andrzej Guła