Cynk i ołów – metalowy duet, który zabija tysiące ludzi
Złoża cynku i ołowiu występują często razem i razem są wydobywane. Ta podwójna dawka metali ciężkich, choć niezbędna dla rozwoju przemysłu, pozostawia po sobie jednak niezacieralny ślad – w glebie, powietrzu, wodzie i… ludzkich organizmach. Od Afryki po Chiny i Stany Zjednoczone eksploatacja cynki i ołowiu na dziesiątki lat zatruwa całe miasta i naturalne ekosystemy.
Po co nam cynk i ołów?
Ołów to metal o unikalnych właściwościach, jeden z pierwszych znanych człowiekowi. Jest niezwykle gęsty, ale miękki i podatny na kucie. Dzięki zdolności do pochłania promieniowania gamma oraz X stał się surowcem nr 1 w sektorze ochrony przed radiacją – od placówek medycznych po elektrownie atomowe. Jego kluczowym zastosowaniem jest jednak produkcja akumulatorów, a dodatkowo stosowany bywa w przemyśle zbrojeniowym, jako balast oraz dodatek do stopów metali.
Cynk wykorzystuje się w mniejszych ilościach, ale nie mniej kluczowych technologiach. Jako wyjątkowo odporny na korozję aplikowany jest powszechnie na stal i żelazo, aby przedłużyć ich trwałość. To bardzo istotne zwłaszcza w przemyśle motoryzacyjnym, produkcji statków, sprzętu medycznego i elementów konstrukcyjnych.
Jednym słowem, trudno wyobrazić sobie dzisiejszą gospodarkę bez cynku i ołowiu. Zyski z wydobycia nie powinny jednak przesłaniać kolosalnych kosztów.
Kabwe w Zambii to najbardziej zanieczyszczone miasto świata, źródło: Mac H. Alford, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Zaołowione miasto w Zambii
Mówi się o nim, że jest najbardziej toksycznym miastem na świecie. W Kabwe w Zambii przez prawie 90 lat wydobywano i wytapiano ołów z cynkiem – swego czasu była to nawet największa taka operacja w całej Afryce. Po prywatyzacji została w 1995 r. oficjalnie zamknięta, ale po trzydziestu latach wciąż niszczy i zabija.
Według badań z 2025 r. ponad 200 tys. ludzi zamieszkujących Kabwe cierpi na zatrucie ołowiem, jednym z najbardziej toksycznych pierwiastków na świeci. Podwyższony poziom ołowiu we krwi wykryto u absolutnie wszystkich lokalnych dzieci. I trudno się dziwić – skażenie gleby w wielu miejscach wciąż przekracza tu normy ponad 20 razy. Przypomnijmy, że wysoka ekspozycja na ołów powoduje poważne zaburzenia układu krążenia i nerwowego, a nawet może prowadzić do śmierci. Niskie stężenie tego toksycznego metalu we krwi w długim okresie bywa natomiast przyczyną opóźnień rozwojowych.
Miasteczko Oroya w Peru, źródło: Maurice Chédel, Public domain, via Wikimedia Commons
Toksyczne powietrze nad Andami
W opublikowanym w 2007 r. raporcie o najbrudniejszych miastach światach znalazła się również La Oroya, położona w peruwiańskich Andach na wysokości 3745 m n.p.m. Niestety, ta górska lokalizacja nie chroni przed skażeniem środowiska – ponad lokalnych 35 tys. mieszkańców cierpi z powodu zatrucia powietrza związkami ołowiu, cynku i dwutlenku siarki. Winne są piece hutnicze, które przetapiają wydobytą na miejscu rudę, emitując z kominów zabójczy koktajl.
Pył i kwaśne wyziewy zatruwają powietrze i na dziesiątki lat osiadają w glebie, wyrządzając ogromne szkody zdrowotne dzieciom w wieku od 6 miesięcy do 10 lat – u większości z nich wykryto we krwi poziom ołowiu trzykrotnie przekraczający dopuszczalne normy Światowej Organizacji Zdrowia. W glebie znaleziono również podwyższony poziom kadmu i arsenu, dwóch bardzo toksycznych metali ciężkich.
Na szczęście, w 2024 r. Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka wydał przełomowy wyrok uznając władze w Peru winnymi niedostatecznej kontroli na zatruciem środowiska. Nakazał zaprzestania działalności hutniczej w La Oroya i wypłacenia ofiarom odszkodowania. To krok w dobrym kierunku, ale – jak pokazuje przykład Kabwe – nie zmieni on szkód już powstałych, a problematyczne metale ciężkie pozostaną w środowisku jeszcze przez dekady.
W chińskim regionie Guangxi całe połacie ziemi nie nadają się już do celów uprawowych wskutek skażenia Pb i Zn, źródło: chensiyuan, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Rakotwórczy ryż?
Największym producentem cynku i ołowiu na świecie są Chiny. Działa tu nie tylko wielki przemysł wydobywczy, ale także liczne małe kopalnie, które swe ścieki wypuszczają bezpośrednio do rzeki Jangcy – pośród 19 toksycznych metali wykrywanych w tym najdłuższym cieku wodnym Eurazji znajdują się właśnie Pb i Zn. Ich podwyższony poziom obserwowanych jest w organizmach ryb i glebie na polach uprawnych położonych w zlewni Jangcy.
W kopalnianym regionie Guanghxi ziemia na polach ryżowych nie nadaje się już do użytku z powodu bardzo silnego skażenia. Na innych terenach poziom ołowiu jest umiarkowanie wysoki, co zazwyczaj nie powstrzymuje rolników przed uprawą. Problemem jest nie tylko ryzyko skażenia płodów, ale także zmiany zachodzące w samej glebie, w szczególności redukcja naturalnej mikrobioty oraz aktywności enzymów potrzebnych do kiełkowania i wzrostu roślin.
W prowincjach Henan, Hunan i Yunan proces wytapiania ołowiu jest asocjowany ze znaczącym wzrostem zachorowań na raka żołądka, mózgu, wątroby i jelita grubego. Ryzyko stwarzają przy tym nie tylko działające kopalnie i piece hutnicze, ale również opuszczone obszary wydobycia, gdzie zalegają tony odpadów stałych oraz hektolitry skażonych wód, które gromadzone są w otwartych zbiornikach. Badanie przeprowadzone w 27 opuszczonych kopalniach ołowiu i cynku w Chinach wykazało przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia ciężkich metali w hałdach górniczych, glebie oraz wodach gruntowych.
Wpływ wydobycia ołowiu i cynku na środowisko, tabela – opracowanie własne
Katastrofa na łąkach i w rzekach
Ciężkie metale w wodzie, powietrzu i glebie szkodzą nie tylko ludziom. Wydobycie cynku i ołowiu w południowowschodniej części stanu Missouri wiąże się również z poważnymi szkodami w lokalnych ekosystemach. Wysokie stężenie obu pierwiastków w glebie spowodowało na przykład wyraźne ograniczenie kwitnienia na obszarach niezagospodarowanych przez człowieka – skażenie ciężkimi metalami ewidentnie szerzy się w środowisku naturalnym.
Przebadane ryby i skorupiaki zamieszkujące zbiorniki wodne wokół kopalni w Missouri również miały nadprzeciętnie wysoki poziom ołowiu i cynku w tkankach. Ich populacje były znacznie ograniczone, a poziom ogólnej biomasy wyraźnie niższy. Nawet wśród drobnych organizmów bezkręgowych zaobserwowano spadek kondycji i liczebności.
Wniosek jest jeden – na obszarach wydobycia ołowiu i cynku dochodzi do tak poważnego skażenia wody, powietrza i gleby, że lokalne ekosystemy tracą zdolność do regeneracji oraz utrzymania stanu równowagi biologicznej. Życie powoli zamiera.
Czy jest jakaś alternatywa?
Nie da się zrezygnować z wydobycia ołowiu i cynku, ale zdaniem ekspertów można ten proces udoskonalić tak, aby nie szkodził. Kluczowe postulaty obejmują filtrację i zamknięty obieg ścieków kopalnianych oraz wdrożenie zaawansowanych technologii filtracji pyłów wydobywających się z kominów hutniczych, tak aby wyeliminować z powietrza rakotwórcze metale ciężkie.
Odpowiedzialność ta spoczywa nie tylko na właścicielach zakładów przemysłowych, zbyt często kierujących się wyłącznie chęcią zysku, ale przede wszystkim na władzach państwowych, które powinny ustalać standardy, monitorować poziom zanieczyszczenia i egzekwować kary za trucie społeczeństwa i środowiska naturalnego.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 4 lipca, 2025 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- “Lead: What It Is, Properties, Importance, Uses, and Advantages” Dean McClements, https://www.xometry.com/resources/materials/what-is-lead/, 26/05/2025;
- “Zinc Metal and Its Uses in Multiple Industries” Noah Chemicals, https://www.noahchemicals.com/blog/zinc-metal-and-its-uses-in-multiple-industries/, 26/05/2025;
- “Exploring the potential health and ecological damage of lead–zinc production activities in China: A life cycle assessment perspective” Yuke Jia i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0959652622047928, 26/05/2025;
- “This may be the most lead polluted place on Earth. Is there any hope?” Julie Bourdin, https://www.npr.org/sections/goats-and-soda/2025/03/30/g-s1-51935/toxic-mines-zambia-polluted-lead-poisoning, 26/05/2025;
- “Assessing the population-wide exposure to lead pollution in Kabwe, Zambia: an econometric estimation based on survey data” Daichi Yamada i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7492281/, 26/05/2025;
