Czy motyle mają osobowość? O zaskakujących różnicach w zachowaniu owadów
Latają, bzyczą, wpadają do szklanki z sokiem… o owadach rzadko myślimy w kategoriach czułych, odważnych czy zmyślnych istot. Pozory jednak mylą, a zdaniem naukowców pszczoły, motyle, a nawet karaluchy obdarzone są unikalnym temperamentem, który odróżnia nie tylko poszczególne gatunki, ale również jednego od drugiego osobnika. Może więc warto zacząć bliżej przyglądać się małym gościom?
Motyl wie, czego chce
Oglądając motyle swawolnie przelatujące z kwiatka na kwiatek, myślimy zwykle o gracji, kruchości i lekkości bytu. Entomolodzy zdradzają jednak, że skrzydlate piękności w rzeczywistości są sprytne, agresywne, odważne i uparcie dążą do celu. Wziąwszy pod uwagę, że ich mózgi mieszczą w sobie zaledwie 1m3 szarej materii, motyle są również zaskakująco inteligentne.
Życie motyli determinują oczywiście ich stadia rozwojowe. Jako gąsienice są skupione na maksymalizacji konsumpcji i ochronie przed wrogami – w tym ostatnim celu wykorzystują mimikrę, wysoce nieprzyjemne aromaty oraz silne toksyny. Po pełnej metamorfozie stają się jednak zaborczymi i terytorialnymi stworzeniami, których głównym celem jest.. kopulacja. Zdeterminowane samce współzawodniczą między sobą, odganiając się wzajemnie od samic i źródeł pożywienia. Niektóre gatunki taranują się wręcz głowami niczym zapaśnicy.
Co ciekawe, przekształcenia środowiska naturalnego zdaniem naukowców czynią motyle jeszcze śmielszymi i bardziej sprytnymi. Osobniki żyjące w miastach i ogrodach są aktywniejsze i mniej bojaźliwe niż mieszkańcy łąk i lasów. Obserwuje się wręcz, że unikają miejsc, gdzie wcześniej spotkało je jakieś zagrożenie.
Samce motyli zbierają z ziemi substancje odżywcze, aby wzbogacić swój spermatofor, fot. Lifeonwhite/envato
Pszczoła myśli głównie o pracy
Uważane za jedne z najpożyteczniejszych owadów świata, pszczoły są mistrzami współpracy. Ich kolonie od wieków budzą podziw naukowców, ale wbrew pozorom nie są to wcale zbiorowiska bezmyślnych istot wykonujących swoje funkcje. Entomolodzy uważają, że pszczoły są nie tylko wysoce inteligentne, ale również mają swoje unikalne osobowości.
Dowiedziono na przykład, że osobniki bardziej śmiałe i ciekawe świata zajmują się głównie poszukiwaniem i zbieraniem pokarmu. Te bardziej nieśmiałe i czułe wolą natomiast pozostawać w gnieździe czy ulu i opiekować się młodym pokoleniem. Różni je również poziom agresji i przedsiębiorczości, choć generalnie wszystkie pszczoły uważa się za istoty bardzo aktywne.
Udowodniono już, że pasiaści producenci miodu potrafią rozpoznawać nie tylko kształty, kolory i zapachy, ale nawet ludzkie twarze. Sprowokowane, dają się łatwo zirytować, ale potrafią też okazywać euforię, gdy wkoło jest dość… słodyczy. Naukowcy twierdzą wręcz, że pszczoły wykazują prymitywną formą świadomości i są zdolne do przeżywania subiektywnych doświadczeń – w rezultacie mogą np. cierpieć na zespół stresu pourazowego (PTSD).
Pszczoły odróżniają się poziomem śmiałości, aktywności i agresywności, źródło: arina-habich/envato
Karaluchy stawiają na solidarność
Renoma karaluchów należy do najgorszych w całym świecie owadów. Traktowane z obrzydzeniem i tępione najróżniejszymi metodami nie zjednują sobie zwykle zainteresowania ani sympatii. Tymczasem są to owady jak każde inne, a jak wskazują badania naukowe, niepozbawione osobowości i rozumu.
Poddane sytuacji stresowej karaluchy ujawniają różnice w zachowaniu – jedne osobniki próbują jak najszybciej schronić się w ukryciu; inne mają tendencję do rozglądania się wokół i aktywnego badania sytuacji. W końcu jednak cała grupa podejmuje konsensus na temat sposobu i kierunku ucieczki, a osobnicze indywidualizmy ustępują zbiorowej solidarności.
Karaluchy działają przede wszystkim jako grupa, fot. Buntan2019/envato
Chrząszcz liściasty – jest tym, co zje
Za całkowicie niespołeczne owady uznaje się chrząszcze liściaste gatunku Phaedon cochleariae, występujące dość powszechnie w Europie. Są to szkodniki chrzanu i warzyw kapustnych, więc mało kto lamentuje nad ich losem. A szkoda, bo gatunek jest bardzo ciekawy i stanowi jeden z kluczowych dowodów na to, że owady mają osobowość.
Co ciekawe, u żarłocznych chrząszczy liściastych podejście do życia nie wynika wcale z genetyki, ale zdaniem naukowców jest wynikiem diety i środowiska życia. Badania nad psychologią Phaedon cochleariae są bardzo zaawansowane – wiemy już na przykład, że osobowość wykształca się ok. 5-14 dni po osiągnięciu wieku dorosłego i pozostaje niezmienna do końca życia. Specjaliści określają ją jako mieszankę trzech cech: aktywności, śmiałości i zmysłu do eksploracji. Owady odżywiające się strawą gorszej jakości są śmielsze, podczas gdy te na diecie wysokiej jakości zaskakują aktywnością.
Co z tego wszystkiego wynika? W środowisku naukowym coraz głośniej słychać opinie, że powinno się wprowadzić nowe standardy wykorzystywania owadów w laboratoriach. Im więcej wiemy o mikroświecie, tym jaśniejsze jest, że nawet kilkumilimetrowe stworzenia są zdolne do reagowania, decydowania, a prawdopodobnie i odczuwania na podstawowym poziomie. Z tą myślą warto też zacząć nieco inaczej podchodzić do owadów, które nas otaczają, nawet jeśli są intruzami. Trzaśnięcie gazetą czy zadeptanie zazwyczaj nie są konieczne, a z pewnością nie powinny być nam obojętne.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 5 sierpnia, 2025 | Zaktualizowany: 22 sierpnia, 2025
- “An experimental test of changed personality in butterflies from anthropogenic landscapes” Aurélien Kaiser i in., https://www.jstor.org/stable/48727776, 18/07/2025;
- “Personality traits influence contest outcome, and vice versa, in a territorial butterfly” Aurélien Kaiser i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6391398/, 18/07/2025;
- “Do Insects Have Feelings and Consciousness?” Avery Hurt, https://www.discovermagazine.com/planet-earth/do-insects-have-feelings-and-consciousness, 18/07/2025;
- “Beauty With Brains” Doug Stewart, https://www.nwf.org/Magazines/National-Wildlife/2004/Beauty-With-Brains, 18/07/2025;
- “Even insects have distinct personalities – research finds” Catherine Collins, https://projects.research-and-innovation.ec.europa.eu/en/horizon-magazine/even-insects-have-distinct-personalities-research-finds, 18/07/2025;
- “Insect personality depends on environmental conditions Get access Arrow” Martin Tremmel i in., https://academic.oup.com/beheco/article-abstract/24/2/386/249362?redirectedFrom=fulltext, 18/07/2025;
- “Insect personality: what can we learn from metamorphosis?” Isabelle Amat i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2214574517301736, 18/07/2025;
