Czy jaskółki są dobrymi meteorologami? O zwierzętach przewidujących pogodę
Każde dziecko wie, że gdy jaskółki nisko latają, trzeba wyciągnąć parasol. Skąd jednak jaskółki wiedzą o deszczu? Jak się okazuje, to nie jedyny gatunek, który potrafi trafnie wyczuć zbliżającą się zmianę pogody. Czy zwierzęta mogą zastąpić meteorologów, o których dobrze wiemy, że nie są nieomylni? Sprawdź, które stworzenia warto jest obserwować.
Czego się boi rekin? Zmiany ciśnienia
Już przed ponad dwoma dekadami naukowcy zaobserwowali ciekawą prawidłowość – gdy nad Atlantyk nadciąga huragan, żarłacze czarnopłetwe unikają do morskich głębin, gdzie oczywiście są znacznie lepiej chronione przed falą i uderzeniami piorunów. Nie jest to jedyny gatunek rekinów, który wydaje się wiedzieć, że zbliża się potężna burza.
Naukowcy tłumaczą ten fenomen wrażliwością na zmiany ciśnienia. Otóż wszystkie burze, huragany i cyklony są efektem rozwoju systemu niskiego ciśnienia atmosferycznego. Jego spadek daje się odczuć również w wodzie, gdyż słup powietrza zmniejsza nacisk na powierzchnię morza. Zwierzęta, które całe swoje życie spędzają w danym środowisku, są bardzo wrażliwe na nawet małe zmiany watunków. U rekinów funkcję barometru pełnią tutaj linie boczne oraz… uszy. Mimo, że pozbawione małżowin, rekiny posiadają ucho wewnętrzne z wrażliwym na zmiany ciśnienia organem przedsionkowym.
Żarłacze czarnopłetwe przed burzą uciekają w głębiny, fot. AlexVog/envato
Kot przed burzą, ptak przed tornadem
Mało kto z nas może oczywiście pozwolić sobie na luksus obserwowania zachowania rekinów przed burzą. Znacznie praktyczniejszym meteorologiem bywa kot domowy. Wypuszczane na zewnątrz mruczki zazwyczaj wracają do domowego ciepła na długo zanim nadejdzie deszcz. Skąd wiedzą, że nadchodzi załamanie pogody?
Uważa się, że koty również są bardzo wrażliwe na zmiany ciśnienia atmosferycznego, a to dzięki wysoce rozwiniętemu narządowi słuchu. Wrażliwe uszy dodatkowo słyszą odgłosy piorunów na długo zanim staną się one słyszalne dla ludzkiego ucha. Niektórzy naukowcy sugerują również, że czuły węch kota jest w stanie wykryć ozon, który chłodne powietrze niesie ze sobą z chmur rozdzieranych błyskawicami.
Bardzo podobną wrażliwością na nadchodzą burzę cechują się również ptaki śpiewające, nie tylko słynne jaskółki. Północnoamerykańskie lasówki złotoskrzydłe w 2014 r. masowo opuściły terytorium Tennessee już na 24 godziny przed zbliżającym się łańcuchem tornad – system burzowy był wówczas jeszcze oddalony o 400-900 km. Naukowcy wyjaśniają ten fenomen infradźwiękami emitowanymi przez tornada, czyli falami akustycznymi o frekwencji niższej niż 20Hz, które ptasie narządu słuchu są w stanie wyłowić nawet z ogromnych odległości. Uważa się, że ów talent jest jedną z przyczyn udanych migracji całych stad, które wiedzą, jak omijać niebezpieczne fronty atmosferyczne.
Naturalnie, poruszając się nieustannie w powietrzu, ptaki również są doskonałymi „żywymi” barometrami i wyczuwają nawet drobne zmiany ciśnienia typowe np. dla obniżenia wysokości o 5-10 m. Ich talent do przewidywania zmian pogody jest bez wątpliwości jednym z najbardziej zaawansowanych w całym królestwie zwierząt. To jeszcze jedna przyczyna, dla której warto obserwować upierzonych lotników i zmiany w ich zachowaniu.
Tabela przedstawiająca mechanizm „prognozowania” pogody w świecie zwierząt; opracowanie własne
Świerszcz zamiast termometru
Najciekawszym wśród zwierzęcych meteorologów są jednak poczciwe świerszcze. Mając jednego za oknem można bez termometru stwierdzić, jaka jest temperatura powietrza. Jak to możliwe?
Niezwykły fenomen znany jest jako prawo Dolbeara, które sformułowane zostało już w 1897 r. Amerykański fizyk Amos Dolbear zaobserwował mianowicie, że w liczba „cyknięć” na minutę jest funkcją temperatury mierzonej w Farenheitach. W dużym praktycznym uproszczeniu wystarczy policzyć, ile razy świerszcz cyknie w ciągu 15 sekund, a do otrzymanej sumy doliczyć 40. Otrzymany efekt to właśnie aktualna temperatura w °F. Aby uzyskać wynik w °C należy do liczby cyknięć świerszcza w ciągu minuty dodać 30 i wynik podzielić przez 7.
Otrzymanie dokładnego pomiaru temperatury uda się jednak tylko znawcom entomologii, którzy prawidłowo rozpoznają najbardziej precyzyjny gatunek świerszcza termometrowego, czyli Oecanthus fultoni. Zwyczajne łąkowe świerszcze, niestety, nie są tak precyzyjne.
Świerszcze z rodzaju Oecanthus potrafią „mierzyć” temperaturę, źródło: Holger Krisp, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Wilgoć i światło, czyli sygnały alarmowe
Uważni obserwatorzy przyrody już przed wiekami zauważyli, że o zbliżającym się deszczu wydają się zawczasu wiedzieć żaby. Fenomen ten potwierdzony został oficjalnie w XX w. – na krótko przed opadami wiele gatunków żab wydatnie zmienia swój skrzek. Deszczowa piosenka najprawdopodobniej sprowokowana jest rosnącym poziomem wilgotności w powietrzu, który oddychające całą skórą płazy doskonale wyczuwają.
Zwiększenie poziomu wilgotności wydaje się być również sygnałem ostrzegawczym dla pracowitych mrówek, które deszczu zdecydowanie nie lubią. Zaalarmowane w czas, zaczynają zamykać wejścia do korytarzy w mrowisku i ewakuować się na „wyższe” piętra. Jako ciekawostkę warto dodać, że niektóre gatunki mrówek są tak dobrze zorganizowane, że w obliczu ulewy tworzą ze swych ciał tratwy, które są w stanie dryfować w strugach wody.
Poniekąd o pogodzie informują nas również poczciwe raki, które znane są powszechnie jako „mierniki” czystości wód. Ich podwyższona skłonność do kopania nor w dnie jezior i stawów może jednak zwiastować również nadchodzącą suszę. Wrażliwe na zmiany w poziomie naświetlenia skorupiaki wydają się mierzyć, kiedy słońca było już naprawdę za dużo, a chmur deszczowych zbyt mało. Jeśli ich obserwacje są niepokojące, zaczynają przygotowywać się do obniżenia poziomu wody, zakopując się głębiej w mule.
Warto dodać, że na zwierzęcej meteorologii trudno jest polegać w dobie zmiany klimatu. Naturalne zachowania ssaków, ptaków, płazów i ryb coraz częściej ulegają zaburzeniom wskutek pogodowych anomalii i silnego przekształcenia ekosystemów. Pogodowa aplikacja w telefonie będzie więc zazwyczaj bardziej wiarygodna!
Czy zwierzęta potrafią przewidywać pogodę? Pytania i odpowiedzi
Czy świstak potrafi przewidzieć długość zimy?
Nie, wbrew amerykańskiej tradycji Dnia Świstaka, fakt, że zwierzę ujrzy swój własny cień, wcale nie oznacza kolejnych sześciu tygodni zimowej pogody.
Dlaczego ptaki latają nisko przed deszczem?
Spadek ciśnienia przed opadami sprawia, że lot na wyższych wysokościach jest utrudniony. Ptaki zbliżają się więc do ziemi, gdzie ciśnienie pozostaje najwyższe.
Czy krowy są w stanie przewidzieć deszcz?
Nie, to czy krowy leżą na pastwisku, czy stoją, nie ma związku z „prognozą” pogody.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 19 lutego, 2025 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- „Can animals predict the weather?”, Jessica Toothman, https://science.howstuffworks.com/nature/climate-weather/storms/animals-predict-weather.htm, 29/01/2025;
- “How can my cat know that a thunderstorm is on its way an hour before I do?” Alexandra Franklin-Cheung, https://www.sciencefocus.com/nature/how-can-my-cat-know-that-a-thunderstorm-is-on-its-way-an-hour-before-i-do, 29/01/2025;
- “Animals That Predict Rain, Storms, and Cold Weather” Catherine Boeckman, https://www.almanac.com/can-animals-predict-weather-animal-folklore, 29/01/2025;
- “Can crickets tell the temperature? The answer is in their chirp!” NOAA, https://www.noaa.gov/education/explainers/can-crickets-tell-temperature-answer-is-in-their-chirp, 29/01/2025;
- „The animals you can count on to predict weather, according to science” Jackie Wattles, https://www.accuweather.com/en/weather-news/the-animals-you-can-count-on-to-predict-weather-according-to-science/1618679, 29/01/2025;
- Triggers affecting crayfish burrowing behaviour, Edwin T. H. M. Peeters i in., https://link.springer.com/article/10.1007/s10452-023-10057-3, 29/01/2025;
