Nietoperz za granicą, czyli jak latające ssaki ratują świat
Nietoperz przed nadejściem zimy ma dwie opcje: hibernacja albo migracja. Gatunki, które wybierają ucieczkę przed chłodem, okazują się być ekologicznymi bohaterami – ich wędrówki zmieniają działanie ekosystemów i często warunkują zachowanie równowagi biologicznej. Niestety, człowiek im ową aktywność zdecydowanie utrudnia.
Wielka migracja do Parku Kasanka
Mało kto wie, że największą migracją ssaków na Ziemi jest przelot zjaw płowych (Eidolon helvum) do Narodowego Parku Kasanka w Zambii. Co roku między październikiem a grudniem 10 mln tych dużych, owocożernych nietoperzy spotyka się w bagnistym lesie na wielkiej uczcie. Pierwsze deszcze przynoszoną bowiem ze sobą rozwój dzikich owoców, a olbrzymie kolonie zjaw, liczące nawet po 100 tys. osobników jedna, w zaskakujący sposób wiedzą zawsze, kiedy i gdzie je znaleźć.
Niebo dosłownie ciemnieje nad parkiem Kasanka, gdy głodne nietoperze zlatują na żer. Każdy z nich w ciągu jednej nocy jest w stanie pochłonąć ilość owoców dwukrotnie przekraczającą masę swego ciała. Owa tradycja jest nie tylko fascynującym fenomenem zoologicznym, ale również kluczowym elementem równowagi biologicznej.
Pokonujące co roku tysiące kilometrów nietoperze konsumują ogromne ilości owoców, a po drodze rozprzestrzeniają ich strawione nasiona. Tym samym zjawy płowe uważane są strażników lasów tropikalnych w Afryce, wspomagając ich regenerację i dbając o różnorodność biologiczną. W dobie masowego wylesiania i wypalania dziewiczych lasów to funkcja o niezwykle istotnym znaczeniu, której nie są w stanie realizować na tą skalę żadne inne zwierzęta na świecie.
Zjawy płowe w kolonii, fot. wirestock/envato
Z kwiatka na kwiatek
Nietoperze są nie tylko roznosicielami nasion. Wiele gatunków odżywia się również bogatym w związki odżywcze nektarem z kwiatów jednoczenie, rozprzestrzeniając pyłek i umożliwiając rozmnażanie roślin o kwiatach rozdzielnopłciowych.
W roli zapylacza doskonale sprawdza się m.in. meksykański nietoperz długojęzyczny (Choeronycteris mexicana) spotykany w Salwadorze, Gwatemali, Hondurasie i Stanach Zjednoczonych. Ten średnich rozmiarów skrzydlaty ssak o ciemnym umaszczeniu posiada zaskakująco długi język – po wyciągnięciu sięga on 1/3 długości ciała. Ów niezwykły narząd jest w stanie wyssać nektar nawet z głębokich kielichów, co stanowi poważną konkurencję dla kolibrów.
Nietoperze długojęzyczne są bardzo aktywne, a ich migracje ściśle odzwierciedlają sezon kwitnienia poszczególnych gatunków botanicznych w różnych regionach Ameryki Środkowej. Na całym świecie są dziesiątki gatunków nietoperzy żywiących się nektarem, a od ich apetytu i ochoty na latanie zależy kondycja wielu roślin ważnych gospodarczo dla człowieka, m.in. kaktusów, agaw, drzew eukaliptusa i bananowców. North American Pollinator Protection Campaign podaje, że na Ziemi jest co najmniej 67 rodzin botanicznych, których rozmnażanie jest uwarunkowane migracjami nietoperzy.
Tabela przedstawiająca konsekwencje ekologiczne migracji nietoperzy
Naturalna kontrola biologiczna
Każdej wiosny do Pensylwanii powracają tysiące nietoperzy należących do rodzaju kosmatników (Lasiurus). Po zimie spędzonej na południu Stanów Zjednoczonych lub w Środkowej Ameryce przylatują one żer niesione ciepłymi prądami powietrza. Osiedlają się w lasach, na mokradłach i na farmach i rozpoczynają polowania na owady. Każdej nocy pochłaniają ich tony, zmieniając całkowicie naturalną równowagę w regionie.
Insekty pożerane przez nietoperze – w tym chrząszcze, komary i ćmy – to bardzo często szkodniki upraw oraz wektory przenoszące groźne choroby ludzkie i zwierzęce. Taka naturalna forma kontroli biologicznej sprzyja więc zdrowiu plonów i produktywności gospodarstw, a tymczasem zasadniczo obniża wykorzystanie pestycydów na polach. Dzięki nietoperzom jest więc mniej chemii w środowisku, co z kolei wpływa pozytywnie na populacje zapylaczy niezwykle ważnych z punktu widzenia różnorodności biologicznej.
Korzystają więc nie tylko rolnicy i ogólne społeczeństwo, ale także ekosystemy leśne, gdzie nadmiar szkodników bywa prawdziwą plagą. Zdaniem wielu ekspertów obecność nietoperzy na danym obszarze wróży dobrze lokalnemu środowisku.
Nietoperze często migrują w ogromnych ilościach wywierając znaczący wpływ na poszczególne lokalizacje, fot. Mumemories/envato
Nietoperze poważnie zagrożone
Niestety, znaczenie nietoperzy dla globalnych systemów prawdopodobnie odkryjemy w pełni dopiero, gdy je stracimy. A populacje wielu gatunków maleją dramatycznie z roku na rok. Powodów jest wiele, a jednym z najsmutniejszych są polowania – ludzie wciąż zabijają nietoperze dla mięsa, a czasem też z powodu zakorzenionych stereotypów.
Setki tysięcy latających ssaków ginie też corocznie z powodu turbin wiatrowych. Według amerykańskich naukowców nietoperze znacznie częściej cierpią z powodu „wiatraków” niż ptaki, gdyż wiele gatunków lata na dużych wysokościach. Dla migrujących zwierząt szczególnie niebezpieczne są farmy wiatrowe na morzu.
Kolejnym zagrożeniem jest zmiana klimatu i utrata naturalnych siedlisk. Moloski brazylijskie (Tadarida brasiliensis) nie znają się na kalendarzu, więc wylatują w podróż, kiedy temperatura osiągnie odpowiedni poziom. Z powodu ocieplającego się klimatu przybywają do Teksasu znacznie wcześniej niż przed dwoma dekadami, a na miejscu czeka je przykra niespodzianka – owady, które miały stanowić uzupełnienie energii po długim locie jeszcze, nie zdążyły wykluć się z jajeczek. Głodne nietoperze słabną i ratują się ucieczką, a gdy pojawią się już owady, nie ma kto ich wyławiać.
Mięsożerne nietoperze, które migrują na dalekie odległości, coraz częściej odczuwają też negatywne skutki wymierania całych populacji owadów, którym zagraża nie tylko zmiana klimatu, ale także nadużywanie pestycydów, utrata naturalnych siedlisk oraz zanieczyszczenie światłem.
Pora więc przestać myśleć o nietoperzach jako o nieprzyjemnych stworach nocy z tendencjami krwiopijczymi, a zacząć je szanować i aktywnie chronić. Zanim będzie zbyt późno…
Migracje nietoperzy – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Dlaczego nietoperze migrują?
Nietoperze migrują głównie w poszukiwaniu odpowiednich warunków do żerowania, rozrodu lub przezimowania. Wiele gatunków przemieszcza się sezonowo w zależności od dostępności pokarmu i temperatury.
Jaką rolę odgrywają migrujące nietoperze w ekosystemie?
Migrujące nietoperze zapylają rośliny, rozprzestrzeniają nasiona oraz ograniczają populacje szkodników. W ten sposób wspierają różnorodność biologiczną, zdrowie lasów i plonów oraz równowagę biologiczną.
Czy migracje nietoperzy są zagrożone?
Tak. Migracje nietoperzy są coraz bardziej zakłócane przez zmiany klimatu, turbiny wiatrowe, niszczenie siedlisk oraz masowe stosowanie pestycydów. Coraz więcej gatunków jest zagrożonych wyginięciem.
Ile nietoperzy migruje do Parku Kasanka?
Do Narodowego Parku Kasanka w Zambii przylatuje co roku nawet 10 milionów nietoperzy zwanych zjawami płowymi (Eidolon helvum). To największa znana migracja ssaków na świecie.
Jakie rośliny są zapylane przez nietoperze?
Nietoperze zapylają m.in. agawy, kaktusy, bananowce, drzewa eukaliptusa i wiele dzikich gatunków. Szacuje się, że wspierają rozmnażanie roślin z co najmniej 67 rodzin botanicznych.
Jak nietoperze wpływają na rolnictwo?
Nietoperze pomagają ograniczać liczebność owadów będących szkodnikami upraw. Zmniejszają tym samym potrzebę stosowania chemicznych środków ochrony roślin, co jest korzystne zarówno dla rolników, jak i dla środowiska.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 23 lipca, 2025
- „Flight of the Night: Exploring the Fascinating World of Bat Migration”, Paul Hormick, https://www.batcon.org/flight-of-the-night/, 6/07/2025;
- “Kasanka Bat Migration” Sarah Kingdom, https://africageographic.com/stories/kasanka-bat-migration/, 6/07/2025;
- “Bat Migration” Theodore H Fleming, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7149675/, 6/07/2025;
- “Bats feast as insects migrate through Pyrenees” Alex Morrison, https://news.exeter.ac.uk/research/bats-feast-as-insects-migrate-through-pyrenees/, 6/07/2025;
- “Importance of bat conservation” Eurobats, https://www.eurobats.org/about_eurobats/importance_of_bat_conservation, 6/07/2025;
