Ślad wodny w produktach, które kupujesz
Przez ostatnie dwie dekady ślad węglowy był głównym wyznacznikiem ekologicznego sumienia. Coraz więcej mówi się jednak o groźbie kryzysu wodnego i dodatkowych kryteriach, którymi powinni kierować się świadomi konsumenci, dokonując zakupów. Ślad wodny to pojęcie, które ukute zostało w 2002 r., a już niedługo może pojawić się na znacznej części etykiet produktowych. Co warto o nim wiedzieć?
Około 2 miliardów ludzi na świecie nie ma dziś dostępu do bezpiecznej pitnej wody a więcej niż połowa globalnej populacji doświadcza poważnego niedoboru wody przynajmniej przez jakąś część roku. Tymczasem tylko 0,5% H20 na naszej planecie to użyteczna i dostępna słodka woda, którą możemy wykorzystać do zaspokojenia naszych potrzeb. Rozwój demograficzny oraz zmiana klimatu dodatkowo pogorszą aktualną sytuację – w ciągu ostatnich 20 lat poziom zgromadzonych zasobów wodnych w postaci wilgotności, śniegu i lodu obniżał się o 1 cm rocznie.
Te niepokojące trendy skłoniły naukowców do rozwinięcia idei śladu wodnego jako formy edukacji i uświadamiania społeczeństwa.
Co to jest ślad wodny?
W najprostszym ujęciu ślad wodny jest miarą ilości wody zużytej do wytworzenia danego produktu lub przeprowadzenia konkretnego procesu. Wylicza się go również dla firm czy krajów, aby odzwierciedlić ich całościowe zużycie wody.
Jak liczy się ślad wodny? Kalkulatory dostępne w internecie znacznie ułatwiają to zadanie, ale warto wiedzieć, że ślad wodny ma tak naprawdę trzy komponenty:
- niebieski – ilość wody pochodząca ze źródeł powierzchniowych lub gruntowych, która wyparowała lub została wykorzystana przez przemysł, rolnictwo lub gospodarstwa domowe;
- zielony – ilość wody z opadów, która gromadzona jest w glebie, ale zostaje utracona wskutek parowania lub zużycia przez rośliny (wartość ta szacowana jest zwłaszcza w rolnictwie i leśnictwie);
- szary – ilość wymagana do rozrzedzenia substancji zanieczyszczających, pochodzących np. ze ścieków komunalnych, kopalni czy procesów przemysłowych.
Globalny ślad wodny całej populacji w latach 1996-2005 wyniósł 9087 mld m3 rocznie, z czego 74% stanowił zielony ślad wodny, 11% niebieski zaś 15% szary. Rolnictwo odpowiada aż za całkowitego 92% śladu wodnego na świecie!
Co nam daje znajomość śladu wodnego?
Dla firm i instytucji kalkulacja śladu wodnego pozwala odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób nasze procesy są uzależnione od podaży wody. Na bazie tej informacji można sporządzać plany i szacunki na przyszłość oraz podejmować decyzje o zmianie technologii czy zakresu działalności.
W bardziej ogólnym podejściu monitoring śladu wodnego jest ważnym wskaźnikiem bezpieczeństwa energetycznego i żywnościowego. Woda jest bowiem kluczowym surowcem wykorzystywanym w przemyśle spożywczym oraz chłodzeniu elektrowni – gdy jej zabraknie, konsekwencje będą dalekosiężne. Politycy i decydenci potrzebują więc znać ślad wodny regionów, miast, branży przemysłowych itd., aby odpowiedzialnie zarządzać zasobami.
Dla nas – zwykłych zjadaczy chleba – znajomość śladu wodnego produktów pozwala podejmować decyzje konsumpcyjne, które pozytywnie oddziałują na przyrodę i naszą przyszłość na Ziemi.
Zużycie wody w gospodarstwa domowych szacowane jest jako niebieski ślad wodny, fot. New Africa/Shuttertock
Jak obliczyć ślad wodny?
Kalkulacja śladu wodnego nie jest łatwa ani oczywista bowiem obejmuje wiele ukrytych elementów. Potrzeba więc dobrej znajomości procesu, aby prawidłowo oszacować zużycie wody na różnych etapach i poziomach, zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich.
Kto chciałby poznać swój własny ślad wodny, może skorzystać z kalkulatora waterfoodprint.org. Uwzględnia on kraj pochodzenia i takie aspekty codziennego życia jak konsumpcja określonych produktów spożywczych, w tym przygotowanej kawy i herbaty, zwyczaje kąpielowe, stan infrastruktury łazienkowej i wykorzystanie różnego sprzętu AGD. To jednak nie wszystko – ślad wodny gospodarstwa domowego obejmuje również mycie auta, podlewanie ogrodu, posiadanie basenu, a także ogólny poziom wydatków życiowych.
Obliczanie śladu wodnego poszczególnych produktów polega natomiast na dodawaniu wody zużytej na każdym etapie procesu wytwórczego, w tym również produkcji komponentów. Rezultaty czasami okazują się zaskakujące. Przykładem może być bawełna, która choć jest tkaniną naturalną, wiąże się z dużymi kosztami środowiskowymi właśnie z powodu ogromnego zużycia wody w procesie uprawy, produkcji włókien oraz barwienia. Jeden zwykły T-shirt ma ślad wodny 2700 l, co jest równowartością 70 pryszniców!
Tabela przedstawiająca ślad wodnych różnych trwałych dóbr; opracowanie własne na podst. https://www.watercalculator.org/
Ślad wodny produktów spożywczych
Ponieważ to rolnictwo jest głównym „pochłaniaczem” wody na świecie, ślad wodny produktów spożywczych powinien być dla konsumentów ważną informacją. Na jego podstawie można chociaż częściowo zmienić zawartość jadłospisu, tak, aby zmniejszyć jego wodny balast. Gdyby każdy człowiek nauczył się brać pod uwagę ślad wodny, przyszłość młodych pokoleń rysowałaby się w jaśniejszych barwach.
Do najbardziej wodochłonnych produktów spożywczych zalicza się wołowinę – 1 kg mięsa z krowy ma ślad wodny na poziomie 15,4 tys. litrów wody. Dla porównania w przypadku wieprzowiny jest to niecałych 6 tys. l, zaś dla kurczaka 4,3 tys. l.
Bardzo dużo wody zużywa się również w procesie produkcji orzechów (9 tys. l na 1 kg). Dość obciążające są także jajka (3,2 tys. l) oraz produkty zbożowe (1,6 tys. l) i nabiał (1 tys. l). Paradoksalnie produkcja warzyw jest znacznie mniej wodochłonna i wynosi średnio 322 l na 1 kg.
Dla konsumenta istotne być mogą również porównania poszczególnych produktów. I tak na przykład 1 hamburger wołowy w Holandii ma ślad wodny ok. 1 tys. litrów, podczas gdy burger sojowy to zaledwie 160 l. Jedna pełna szklanka herbaty to zużycie 27 litrów wody, zaś jedna filiżanka (125 ml) kawy to już 120 l. Półlitrowe piwo ma ślad wodny 148 l, zaś mały kieliszek wina (125 ml) 109 l. Do produkcji 1 kg ryżu potrzeba niemal 2,5 tys. l wody, podczas gdy kilogram ziemniaków zużywa prawie 10 razy mniej H2O! Kilogram makaronu ma ślad wodny 1,8 tys. l, a kukurydzy 1,2 tys. l.
Ogórki potrzebują 353 l na 1 kg, kapusta 237 l, pomidory zaś 214 l. Bardziej wodochłonne są owoce: banany pochłaniają 790 l, jabłka 822 l, zaś nektaryny i brzoskwinie nawet 910 l, a mango 1800 l na 1 kg. Ślad wodny czekolady to zaś rekordowe 17 tys. l na 1 kg – jeszcze jeden powód, dla którego kakaowe tabliczki warto konsumować z umiarem.
Wołowina to mięso o najwyższym śladzie wodnym, fot. BearFotos/Shutterstock
Etykieta ze śladem wodnym?
Eksperci uważają, że kwestią czasu jest wprowadzenie etykiet ze śladem wodnym. Unia Europejska póki co zaproponowała jedynie producentom sprzętu łazienkowego dobrowolną zunifikowaną etykietę, będącą wodnym odpowiednikiem etykiety energetycznej. Umożliwia ona zakomunikowanie konsumentom, ile wody zużywa dane urządzenie lub bateria w przeliczeniu na minuty. Tym samym określone marki mają sposobność reklamować się jako ekologiczne.
Przeprowadzone w 2022 r. Grecji badanie pilotażowe, w którym na etykiety produktów konsumenckich wprowadzono informację o śladzie wodnym, dowiodło tymczasem, że mogłoby to być skuteczne narzędzie zielonego marketingu i edukacji społeczeństwa. Młodsze pokolenie zdaniem greckich badaczy wciąż nie jest świadome wyzwań środowiskowych związanych z użyciem i podażą wody.
Ślad wodny – pytania i odpowiedzi
Jak obliczyć ślad wodny?
Kalkulacja polega na oszacowaniu całkowitej ilości wody potrzebnej do wytworzenia danego produktu lub realizacji procesu. Obejmuje również parowanie wody oraz jej skażenie substancjami zanieczyszczającymi.
Czemu służy ślad wodny?
Ślad wodny to informacja, która wspiera podejmowanie odpowiedzialnych decyzji przez firmy i konsumentów.
Jakie produkty mają wyjątkowo wysoki ślad wodny?
Wśród produktów spożywczych wyjątkowo wodochłonne są wołowina, jagnięcina, orzechy, kakao, ryż, oliwki, mango. Wysoki ślad wodny ma również bawełna i naturalna skóra.
Ukończył studia Politechniki Warszawskiej, wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska. Pasjonat ekologii, zdrowego żywienia i wędrówek po Bieszczadach. Redaktor portalu ekologia.pl. Bogate doświadczenie w dziedzinie ochrony środowiska przekłada na akcje i aktywności proekologiczne.
Opublikowany: 31 lipca, 2024 | Zaktualizowany: 21 sierpnia, 2025
- „Water – at the center of the climate crisis” UN, https://www.un.org/en/climatechange/science/climate-issues/water, 8/04/2024;
- „What is a water footprint” Water Footprint Network, https://www.waterfootprint.org/water-footprint-2/what-is-a-water-footprint/, 8/04/2024;
- “The Hidden Water in Everyday Products” Water Footprint Calculator, https://www.watercalculator.org/footprint/the-hidden-water-in-everyday-products/, 8/04/2024;
- “The Basics and Importance of Water Footprinting” Rio ESG, https://www.rio.ai/blog/the-basics-of-water-footprinting, 8/04/2024;
- “The history of the grey water footprint, or let's quote the originator of the idea” Libor Ansorge i in., T. G. Masaryk Water Research Institute, Prague, VTEI, 2023;
- “A Comprehensive Introduction to Water Footprints” Arjen Y. Hoekstra, University of Twente, © 2009;
