Walka o bobry, czyli jak ze szkodnika zrobić bohatera
Przez długie stulecia uważano je za szkodniki, zwierzynę łowną i surowiec na płaszcze. Dziś bobry odzyskują na świecie renomę jako genialni inżynierowie ekosystemów i nasi najwięksi sprzymierzeńcy w walce ze zmianą klimatu. Doszło wręcz do tego, że ludzie sami zaczęli budować tamy, aby przyciągnąć bobry i odnowić kluczowe mokradła.
Smutna historia bobrów
Bóbr europejski (Castor fiber) występował kiedyś powszechnie na terytorium całej Europy, podobnie jak bóbr kanadyjski (Castor canadensis) zawłaszczył sobie Północną Amerykę. Na obu kontynentach jednak ludzie podjęli się masowej eksterminacji sympatycznych gryzoni, zabijając je dla mięsa, skór oraz w celu pozyskania wydzieliny gruczołów płciowych, którą uważano za substancję leczniczą.
W rezultacie polowań na początku XX w. w całej Europie było zaledwie ok. 1200 bobrów. W Portugalii wybito je całkiem jeszcze w XV w., w Hiszpanii w XVII w., a w Belgii, Holandii, Chorwacji i Szwajcarii dwieście lat później. Nieliczne stada pozostały m.in. we Francji, Polsce i Niemczech. Podobna zagłada miała miejsce w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, gdzie w niektórych regionach bobrze żeremia całkowicie zanikły.
XXI w. przyniósł ogromną zmianę. Człowiek poszedł po rozum do głowy i zaczął wodolubne gryzonie przywracać z powrotem nad rzeki, mokradła i jeziora. Programy reintrodukcji zwiększyły europejską populację do ponad 1,5 mln osobników, co nie obeszło się bez protestów – w wielu regionach, m.in. na Żuławach, rolnicy niechętnie patrzą na podziemne korytarze, kanały i zapory, które nierzadko prowadzą do przerywania wałów przeciwpowodziowych i zalewania pól uprawnych. W Polsce co roku powraca więc gorący spór na temat kontrolowanego odstrzału bobrów w celu ochrony infrastruktury. Obu stronom konfliktu nie brakuje argumentów.
Bóbr kanadyjski – z charakterystycznym ogonem i błonami pławnymi na stopach, źródło: Ryan Hodnett, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Dlaczego przyroda potrzebuje bobrów?
O prawdziwym znaczeniu bobrów w ekosystemach przekonała nas dobitnie zmiana klimatu. Wyprostowane przez człowieka rzeki, płynące w wybetonowanych korytach, nie dają sobie rady w okresie ulewnych deszczy, które są coraz intensywniejsze. W rezultacie miasta i wioski coraz częściej znajdują się pod niszczącą falą powodziową.
Bobry mają na zagospodarowanie rzek inny pomysł. Z drzew i gałęzi budują swoje misterne tamy, w taki sposób, aby spowolnić nurt i stworzyć naturalną zaporę. W ten sposób powstają rozlewiska, gdzie woda może wsiąkać w trakcie powodzi i gdzie zatrzymywana jest w okresach suszy. Zmniejsza to ryzyko leśnych pożarów i utrzymuje przy życiu tysiące gatunków, od owadów i drobnych kręgowców po największe ssaki.
Naukowcy obliczyli, że bobrze tamy i kanały zasadniczo zwiększają zdolność środowiska do zatrzymywania wody i spowalniają bieg rzek i strumieni nawet 60 razy. Mniej wartka woda to nie tylko mniejsze ryzyko wystąpienia z brzegów, ale również lepsze warunki dla większości organizmów wodnych i lepsza jakość wody – dzięki powolnej filtracji.
Diagram przedstawiający korzyści ekologiczne wynikające z obecności bobrów; opracowanie własne
Sukcesy reintrodukcji
W Wielkiej Brytanii po 400 latach od wybicia ostatniego bobra, pracowite gryzonie znów przejmują kontrolę nad rzekami. Wyhodowane w niewoli zwierzęta są w ostatnich latach wypuszczane do rezerwatów przyrodniczych w Anglii i Szkocji, czego pozytywne skutki widać już dziś. W latach 2013-2016 na rzece Otter powstało 13 bobrzych tam, które zgromadziły dodatkowy 1 mln litrów wody! W rezultacie w czasie burz nurt był o 29% powolniejszy, a całkowita objętość odprowadzonej wody była o 30% niższa niż bez tam.
Na nowo utworzonych terenach zalewowych dogodne warunki znalazły zagrożone gatunki brytyjskiej fauny, m.in. karczowniki wodne, bekasy i cyraneczki. Wzrosła różnorodność gatunków ryb słodkowodnych, choć niektórym wędrownym gatunkom tamy mogą przeszkadzać. Niemniej spektakularne rezultaty reintrodukcja bobrów przyniosła w Ameryce Północnej, gdzie w naturalny sposób odrodziły się dziesiątki tysięcy km2 mokradeł. Ostrożne szacunki mówią o populacji liczącej nawet 15 mln osobników. W niektórych stanach USA już obserwuje się redukcję intensywności pożarów lasów dzięki hydrologicznej infrastrukturze futrzanych gryzoni.
W Brytyjskiej Kolumbii w Kanadzie walka o powrót bobrów do naturalnych ekosystemów przyjęła dość specyficzną formę. Aktywiści własnoręcznie naprawiają stare bobrowe tamy, aby zachęcić gryzonie do przejęcia nad nimi kontroli. W niektórych miejscach wznosi się wręcz całkiem nowe struktury imitujące budowle bobrów, a korzyści dla lokalnych ekosystemów są ewidentne. „Analogi”, bo tak nazywa się sztuczne tamy, są w stanie przetrwać nawet 10 lat, ale jeśli na obszarze pojawią się bobry, stały dozór inżynierski i bieżąca konserwacja są gwarantowane.
Zapora zbudowana przez bobry, źródło: Hugo.arg, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Czy zaprosić bobra? Tak, ale trzeba wiedzieć gdzie
W sprzyjających warunkach bobry rozmnażają się nie gorzej niż przysłowiowe króliki i bardzo łatwo zwiększają swój zasięg – jedna rodzina potrafi szybko zawładnąć kilometrami strug i kanałów. To, co jest pożądane na obszarze lasów, rezerwatów przyrody i mokradeł, niekoniecznie sprzyja jednak rolnikom i właścicielom gospodarstw.
Aby reintrodukcja bobrów nie rodziła więcej strat niż korzyści, musi być prowadzona z głową. Dziś ekologom pomagają wysokiej jakości zdjęcia satelitarne, na podstawie których można szacować potencjalny wpływ bobrzej retencji w danym regionie. W niektórych obszarach, gdzie konflikt z człowiekiem jest wysoce prawdopodobny, wskazane są wręcz przesiedlenia bobrzych rodzin, tak aby wykorzystać ich potencjał tam, gdzie to najistotniejsze.
Ekolodzy przekonują, że ludzie i bobry mogą żyć obok siebie w spokoju i przyjaźni, z korzyścią dla całej Ziemi!
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 13 listopada, 2025 | Zaktualizowany: 14 listopada, 2025
- “Beavers disappeared from syilx territories. Could imitating their habitats bring them back — and restore their wetlands?” Aaron Hemens, https://thenarwhal.ca/wetlands-beavers-syilx-homelands/, 24/10/2025;
- “When does beaver reintroduction make sense?” John Cannon, https://news.mongabay.com/2025/09/when-does-beaver-reintroduction-make-sense/, 24/10/2025;
- “Beaver reintroduction and its effects on freshwater biodiversity in Britain” FBA, https://www.fba.org.uk/info-notes/beaver-reintroduction-and-its-effects-on-freshwater-biodiversity-in-britain, 24/10/2025;
- “Wild beavers reintroduced after 400-year extinction” Steve Harris, https://www.bbc.com/news/articles/cwygxvzpkevo, 24/10/2025;
- “Eurasian beaver” Rewilding Britain; https://www.rewildingbritain.org.uk/why-rewild/reintroductions-key-species/key-species/eurasian-beaver, 24/10/2025;
- “How reintroducing beavers can enhance ecological health” Madison Pobis, https://news.stanford.edu/stories/2025/08/beavers-climate-resilient-watersheds-biodiversity-research, 24/10/2025;
