Miasta gąbki – czy ochronią nas przed suszą i powodziami?
Ostatnie lata na świecie mijają pod znakiem katastrofalnych powodzi, rekordowych upałów i przedłużających się susz. Cierpią nie tylko kraje rozwijające się, pozbawione infrastruktury, ale także wielkie metropolie, gdzie problemem okazuje się być… nadmiar betonu. Miasta gąbki tymczasem mogą być najefektywniejszym i najtańszym sposobem na adaptację do zmiany klimatu. Na czym polega ta koncepcja?
Co to są miasta-gąbki?
Koncepcja miasta-gąbki powstała w Chinach w 2014 r. jako odpowiedź na problem ciągłego podtapiania tamtejszych miast. W ramach rządowego programu wybrano 16 miast do pilotażowego wdrażania nowego pomysłu – były wśród nich m.in. Chongqing oraz Wuhan. W kolejnych trzech latach inicjatywę rozszerzone o kilkadziesiąt dalszych miast, które otrzymały dofinansowanie na przebudowę.
W skrócie koncepcja miasta gąbki polega na zwiększeniu udziału powierzchni, które skutecznie absorbują wodę – w przeciwieństwie do betonu, asfaltu i innych nieprzepuszczalnych materiałów, typowych dla dzisiejszej urbanizacji. Kluczowe jest przy tym, aby wodę deszczową zatrzymać tam, gdzie spadła, raczej niż odprowadzać ją daleko od centrum. Efekty mierzone są przez pryzmat ilości wody, które dane miasto jest w stanie „pochłonąć”.
Nowozelandzkie Auckland uważane jest za jeden z najdoskonalszych przykładów miasta-gąbki, źródło: Craig, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Jak tworzy się miasta gąbki?
Transformacja miast w kierunku idei gąbki wiąże się przede wszystkim z rozbudową zielonych i niebieskich powierzchni, a więc zwiększenia udziału zieleni oraz zbiorników wodnych na terenie miasta. W szczególności tworzy się więc:
- Zieloną infrastrukturę, w tym parki, ogrody, zielone dachy, ogrody wertykalne i zielone ściany.
- Przepuszczalne chodniki i drogi wykonane z porowatych materiałów, które pozwalają wodzie opadowej spływać do gruntu poniżej.
- Nadziemne i podziemne zbiorniki retencyjne gromadzące wodę deszczową za pośrednictwem systemów kanalizacyjnych. Taka woda może być później wykorzystana np. do podlewania lub spłukiwania toalet publicznych.
- Zaawansowane systemy odprowadzania wody deszczowej, które wykorzystują nowe technologie do monitorowania i kontrolowania przepływu, redukując ryzyko zalania.
Ważnym elementem rozwoju miast-gąbek jest również odnowa i ochrona naturalnych zbiorników wodnych – od jezior i rzek po mokradła. Odwracamy się więc od pomysłu regulowania i zmieniania koryt rzecznych i umacniania ich betonem. W bardziej zaawansowanych technologicznie koncepcjach wykorzystuje się dodatkowo również pompy, filtry, przepuszczalne systemy stabilizacji gleby oraz małe, lokalne oczyszczalnie wody.
Mokradła pojawiają się nie tylko na obrzeżach miast, ale również w ramach osiedli mieszkaniowych, gdzie pochłaniają wodę deszczową i odprowadzają ją do pobliskich stawów czy rzek. Dla bezpieczeństwa i komfortu mieszkańców nad takimi „gąbkami” tworzy się mosty i podesty, które umożliwiają poruszanie się bez betonowania powierzchni gruntu. Nie zawsze możliwe jest kompleksowe przekształcenie obszaru całego miasta, więc projekty realizowane są często właśnie w ramach pojedynczych dzielnic i osiedli, zwłaszcza tam, gdzie ryzyko powodziowe jest większe.
Tabela przedstawiająca korzyści związane z realizacją koncepcji miasta-gąbki; opracowanie własne
Korzyści związane z koncepcją-miasta gąbki
Głównym celem rozwoju miast-gąbek jest ochrona przed powodziami. W obliczu zmiany klimatu ulewne deszcze przynoszące ze sobą dziesiątki litrów wody na 1m2 stwarzają ryzyko powodzi błyskawicznych, gdyż standardowa kanalizacja deszczowa nie jest projektowana na tak duże obciążenie. Podtopieniu ulegają wówczas ulice, metra, a często nawet domy. W miastach-gąbkach tymczasem woda opadowa wsiąka bezpośrednio w powierzchnię i nie tworzy niebezpiecznych strumieni.
To jednak nie koniec korzyści dla miasta. Zgromadzona w glebie oraz naturalnych i sztucznych zbiornikach woda staje się buforem, który chroni miasto przed suszą. Można z niej korzystać w ramach potrzeb komunalnych, a dodatkowo stwarza ona ochronę przed przegrzewaniem się miast, co jest szczególnie ważne w okresach upałów. Roślinność pomaga filtrować wodę opadową, obniżając ryzyko przedostawania się toksycznych substancji do pitnej wody, ale także ograniczając poziom zanieczyszczenia powietrza.
Zielona i niebieska infrastruktura powstała w ramach realizacji projektu miasta-gąbki to oczywiście również olbrzymia korzyść estetyczna i psychologiczna dla mieszkańców. Naturalne przestrzenie poprawiają samopoczucie, pomagają zredukować stres i zachęcają do wypoczynku na świeżym powietrzu. Dodatkowo zaś stają się ostoją dla fauny i flory, wspierając lokalną różnorodność biologiczną.
Projekt miasta gąbki realizowany w jednej z dzielnic Seattle, źródło: Joe Mabel, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Przykłady miast-gąbek na świecie
Miasta-gąbki nie są fikcją stworzoną przez ambitnych architektów-wizjonerów. W ramach 10 lat wdrażania koncepcji bardzo wiele miast na świecie przeszło przynajmniej częściową transformację w kierunku lepszej absorpcji i zagospodarowania wody opadowej.
Pośród pozytywnych przykładów bardzo często wymienia się chińskie miasto Chongqing, gdzie w ciągu pięciu lat stworzono ponad 280 stref drenażowych o łącznej powierzchni 421 km2, stanowiącej aż 24% zabudowanej przestrzeni miasta. Do 2030 r. ponad 80 proc. obszaru Chongqing ma mieć charakter absorpcyjny.
Ciekawy projekt udało się zrealizować również w Berlinie, który jest miastem o tyle niezwykłym, że woda pitna pochodzi tutaj bezpośrednio z zasobów wód gruntowych. W celu ograniczenia ryzyka przedostawania się zanieczyszczeń z opadów w dzielnicy Rummelsburger stworzono całą serię zielonych dachów, tarasów i elewacji, które w sposób kaskadowy gromadzą wodę deszczową i zatrzymują ją w sobie dzięki nawet 80-centymetrowym pokładom ziemi. Dodatkowo między chodnikami a ulicą powstały miniaturowe mokradła absorbujące nadmiar wody. Co ciekawe, projekt zrealizowano już przed 20 laty!
Do najbardziej „gąbczastych” miast na świecie zalicza się Auckland w Nowej Zelandii – aż 50% powierzchni miasta to niebieska lub zielona infrastruktura. Sieć parków otacza osiedla mieszkaniowe pochłaniając wodę, która mogłaby zalać budynki. Ich powierzchnia jest często błotnista i podmokła, ale doskonale spełnia swoją funkcję. Dawniej wybetonowaną rzekę przywróconą do dawnego kształtu meandrów, a jej brzegi obsadzono lokalną roślinnością o wysokim potencjale filtracyjnym.
Nawet 45% zielono-niebieskich powierzchni naliczono w Singapurze, gdzie w ramach rozwoju miast-gąbek zwiększono znacząco powierzchnię zadrzewionych terenów. Podobne wysiłki zrealizowano już z powodzeniem w Nowym Jorku, Mombaju, Montrealu oraz Nairobi.
Zielono-niebieska infrastruktura w Nowym Jorku, fot. wirestock/envato
Wyzwania stojące przed koncepcją miasta-gąbki
Miasta-gąbki z ekologicznego punktu widzenia wydają się doskonałym pomysłem na poprawę bezpieczeństwa i komfortu życia w światowych metropoliach. Niestety, realizacja koncepcji nie jest łatwa z politycznych i komercyjnych powodów. Ceny za grunt w atrakcyjnych lokalizacjach i tak są już wysokie, a przeznaczanie działek pod bagna i parki nie zawsze sprzyja interesom wszystkich decydentów.
Dodatkowe trudności stwarzają obowiązujące przepisy prawa wodnego oraz brak środków finansowych na inwestycje, która pozornie nie przynosi wymiernych zysków. Nie w każdym klimacie i geograficznym kontekście realizacja gąbek jest też tak samo efektywna. Doświadczenia z Chin wskazują, że mimo realizacji wielu inicjatyw, największe miasta pozostały podatne na powodzie błyskawiczne – miasto-gąbka zdaniem ekspertów i tak nie jest bowiem w stanie zaabsorbować więcej niż 200 mm deszczu za dzień. W 2021 r. w mieście Zhengzhou opady sięgnęły natomiast 200 mm… za godzinę.
Miasta-gąbki są więc na pewno krokiem w dobrym kierunku. Możliwe jednak, że i tak pozostają krok w tyle za wyzwaniami związanymi z postępującą gwałtownie zmianą klimatu.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 3 grudnia, 2024 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- „What on earth are sponge cities?” UCEM, https://www.ucem.ac.uk/whats-happening/articles/sponge-cities/, 24/10/2024;
- „What are ‘sponge cities’ and how can they prevent floods?” Kim Harrisberg, https://climatechampions.unfccc.int/what-are-sponge-cities-and-how-can-they-prevent-floods/, 24/10/2024;
- “Urbanism 101: What is a Sponge City?” Leah Hudson Leva, https://www.theurbanist.org/2023/02/08/urbanism-101-what-is-a-sponge-city/, 24/10/2024;
- “What Is a Sponge City and How Does It Work?” Diogo Simoes, https://www.archdaily.com/979982/what-is-a-sponge-city-and-how-does-it-work, 24/10/2024;
- “Sponge city concepts: the future of water-conscious urban development” IFAT, https://ifat.de/en/discover/industries-topics/industry-insights/detail/sponge-city-a-water-conscious-urban-development.html, 24/10/2024;
- “Sponge Cities: A sustainable solution to preventing flooding?” The Rivers Trust, https://theriverstrust.org/about-us/news/sponge-cities-a-sustainable-solution-to-preventing-flooding, 24/10/2024;
