jezioro

Jezioro — zbiornik śródlądowy wypełniony wodą o naturalnym obniżeniu terenu, nieposiadający połączenia z morzem. Obniżenie, o którym mowa, jest warunkiem koniecznym powstania jeziora i nazywa się misą jeziorną. Misa jest zasilana przez wody powierzchniowe. Każde jezioro dzieli się na strefy i jest zaliczane do określonej grupy ze względu na trofię, czyli stężenie związków organicznych.

Badaniem jezior zajmuje się nauka zwana limnologią, gałąź hydrologii i hydrobiologii.

Powstawanie jezior

Znakomita większość jezior ma pochodzenie polodowcowe. Są to jeziora powstające w dolinach, które wypełniła woda z topniejącego lodowca (wody fluwioglacjalne) oraz tworzące się na skutek działania lodowca lub lądolodu. Zaliczamy do nich m.in. jeziora rynnowe, morenowe czy cyrkowe.
Ze względu na genezę wyróżniamy ponadto:

• jeziora tektoniczne – ich misy to rozpadliny powstałe w wyniku ruchów tektonicznych ziemi (rowy tektoniczne). Są to najgłębsze jeziora świata, o podłużnym kształcie, często zgrupowane i tworzące ciągi. Przykłady: Bajkał, Tanganika, Morze Martwe. Do jezior tektonicznych zaliczymy również te powstałe w wyniku wydźwigania się dna morskiego, gdy tworzy się nowy ląd, a jego boki oblewa woda w postaci jezior – proces ten nazywamy izostacją. Misy jeziorne powstają również w obszarach deformacji tektonicznych, w zapadnięciach terenu po trzęsieniach ziemi oraz wskutek przekształcania się układu hydrograficznego danego obszaru. Choć najwięcej na świecie jest jezior polodowcowych, to jeziora tektoniczne obejmują 95% zasobów wód jeziornych ogółem;
• jeziora reliktowe – są to również jeziora tektoniczne. Są to pozostałości dawnych jezior i mórz, które zostały oddzielone od właściwych zbiorników;
• jeziora wulkaniczne – wypełniają różnego rodzaju zagłębienia terenu o genezie wulkanicznej, np. duże zagłębienie tektoniczne zwane kalderami (jezioro kalderowe); tufowe stożki wulkaniczne o znacznym stopniu głębokości (jeziora kraterowe); niecki wulkaniczno-tektoniczne; obszary oddzielone przez wulkan lub ich zgrupowanie; leje eksplozywne (maary); zapadnięte strumienie lawy lub doliny ograniczone potokami lawowymi;
• jeziora eoliczne – powstające w wyniku wywiewania materiału skalnego i pracy wydm, np. w zagłębieniach pomiędzy wydmami;
• jeziora krasowe – tworzą się w lejach krasowych powstających w wyniku wymywania przez wodę podłoża węglanowego, zaliczamy do nich jeziora jaskiniowe;
• jeziora meteorytowe – zaokrąglone jeziora o niewielkiej głębokości, zajmujące obszar po uderzeniu meteorytu;
• jeziora nadbrzeżne – odcięte mierzeją jary rzeczne lub estuaria. Np. jezioro Biscarosse;
• jeziora rzeczne – jeziora powstające w dolinach rzecznych, w dawnych korytach rzecznych, w zagłębieniach międzywydmowych, jeziora deltowe oraz powstające w wyniku podziału cieków wodnych, jeziora boczne powstające w towarzystwie dopływu rzecznego i wreszcie jeziora tworzące się pod wodospadami wodnymi. Przykłady: jezioro Missisipi, jezioro Moses;
• jeziora antropogeniczne – utworzone w wyniku działalności człowieka.

Trofia jezior

Jeziora dzielimy również ze względu na trofię, czyli stopień żyzności oraz produktywność biologiczną. Wyjątkową żyznością cechuje się jezioro eutroficzne, obfitujące w fitoplankton, silnie zagęszczone przez organizmy żywe. Eutrofizacja jest jednak procesem zmierzającym ku wymarciu takiego jeziora, gdyż światło słoneczne ma do niego ograniczony dostęp. Najlepiej funkcjonującym jeziorem jest jezioro oligotroficzne o dobrym dostępie do światła, przejrzyste, z zachowaną homeostazą.

Pozostałe podziały jezior

Jeziora dzielimy również ze względu na temperaturę wypełniającej je wody.

Jest to podział odpowiadający strefom klimatycznym:

• jeziora polarne,
• jeziora tropikalne,
• jeziora subtropikalne,
• jeziora umiarkowane.

Ponadto w typologii wyróżniamy również typy miktyczne jezior. Jest to podział określający częstotliwość oraz zasięg mieszania się wód i cyrkulacji. Brakiem cyrkulacji cechują się jeziora polarne (jeziora amiktyczne). Częsta cyrkulacja jest natomiast charakterystyczna dla jezior płytkich, niezależnie od strefy. W pozostałych typach jezior cyrkulacja zachodzi częściowo, rzadko, raz lub dwa razy do roku.

Strefy jeziora

Strefa litoralna – strefa wody płytkiej, przylegająca do brzegu. Ze względu na duży dostęp do światła i tlenu oraz mniejsze zasolenie, panują w niej najlepsze warunki dla organizmów żywych. Szybko ulega zmianom, ponieważ jest najbardziej podatna na zmiany środowiskowe i atmosferyczne.

Charakteryzuje się zróżnicowaną roślinnością, również podzieloną na strefy:

• strefa roślinności bagiennej,
• strefa roślin wynurzonych,
• strefa roślin zanurzonych,
• strefa roślin o liściach pływających.

Strefa pelagiczna – strefa wód otwartych, niemających styczności ani z brzegiem, ani z dnem.

Strefa profundalna – obejmuje wody stykające się z dnem, przez co jest odcięta od promieniowania słonecznego i ulega wahaniom stężenia tlenu.

Strefa denna, zwana bentalem – strefa nagromadzenia osadów i mułów, wyściełająca dno.