Najlepsza dieta planetarna – może wyżywić świat do 2050 roku
Czy możliwe jest jednoczesne wyżywienie rosnącej populacji świata, poprawa zdrowia ludzi i ochrona środowiska? Według najnowszego raportu Komisji EAT-Lancet ds. Zdrowych Diet w Zrównoważonych Systemach Żywnościowych 2025 – tak. Kluczem jest tzw. dieta planetarna (Planetary Health Diet, PHD), oparta na owocach, warzywach, pełnych ziarnach, roślinach strączkowych i umiarkowanej ilości białka zwierzęcego.
40 tysięcy istnień dziennie do uratowania
Nowe analizy opublikowane w prestiżowym czasopiśmie The Lancet pokazują, że wdrożenie diety planetarnej mogłoby zapobiec aż 40 tysiącom zgonów dziennie, czyli nawet 15 milionom przedwczesnych zgonów rocznie. To efekt nie tylko poprawy odżywiania, ale także redukcji chorób dietozależnych – takich jak cukrzyca, nadciśnienie czy choroby serca.
Co więcej, przejście na dietę przyjazną planecie mogłoby zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych związane z produkcją żywności o połowę. Obecnie system żywnościowy odpowiada za około 1/3 globalnych emisji, a także za wylesianie, utratę bioróżnorodności i zanieczyszczenie wód.
„To, co kładziemy na talerze, może uratować miliony istnień ludzkich, zmniejszyć emisje o miliardy ton i stworzyć bardziej sprawiedliwy system żywnościowy” – podkreśla prof. Johan Rockström, współprzewodniczący komisji EAT-Lancet.
Świat w 2050 roku – 9,6 miliarda ludzi przy stole
Obecnie na świecie żyje ponad 8,2 miliarda ludzi, a do 2050 roku liczba ta wzrośnie do niemal 10 miliardów. Raport wskazuje, że wdrożenie zdrowej diety przyjaznej dla planety – wraz z ograniczeniem strat i marnotrawstwa żywności oraz poprawą efektywności rolnictwa – pozwoliłoby zapewnić pożywną i sprawiedliwą żywność dla wszystkich.
Zmiany w sposobie odżywiania mogłyby również zmniejszyć prognozowane emisje gazów cieplarnianych o 60% w porównaniu z poziomami z 2020 roku i ograniczyć presję na ekosystemy.
Co jeść, aby było zdrowo i ekologicznie?
PHD to model elastyczny – może być wegetariański, wegański lub zawierać niewielkie ilości mięsa. Główne założenia to:
- duża ilość warzyw, owoców, orzechów, roślin strączkowych i pełnych zbóż,
- ograniczone spożycie produktów odzwierzęcych:
- czerwone mięso: do jednej porcji tygodniowo,
- ryby: do dwóch porcji tygodniowo,
- jajka: do czterech tygodniowo,
- nabiał: jedna porcja dziennie,
- minimalne spożycie cukru, soli i tłuszczów nasyconych.
„Ta dieta nie eliminuje mięsa i nabiału i nie jest dietą deprywacyjną. To podejście elastyczne i zgodne z wieloma tradycjami kulinarnymi na świecie” – wyjaśnia dr Walter Willett z Harvard T.H. Chan School of Public Health.
Nierówności w dostępie do zdrowego jedzenia
Raport zwraca uwagę, że obecny system żywnościowy jest nie tylko nieefektywny, ale i głęboko niesprawiedliwy. Najbogatsze 30% populacji odpowiada za ponad 70% szkód środowiskowych związanych z żywnością, a 2,8 miliarda ludzi nie stać na zdrową dietę, miliard cierpi na niedożywienie. Jednocześnie ponad miliard osób zmaga się z otyłością.
Eksperci podkreślają, że transformacja wymaga działań systemowych:
- zmiany polityki podatkowej, aby zdrowa żywność była tańsza;
- ograniczenia reklam fast foodów i lepszego oznakowania produktów;
- przesunięcia subsydiów rolnych w stronę produkcji owoców, warzyw i roślin strączkowych.
Bilans zysków i kosztów
Obecny system żywnościowy generuje koszty zdrowotne i środowiskowe sięgające 15 bilionów dolarów rocznie. Przejście na PHD wymagałoby inwestycji na poziomie 200–500 miliardów dolarów rocznie, ale mogłoby przynieść oszczędności rzędu 5 bilionów – dzięki redukcji kosztów leczenia i odbudowie ekosystemów.
Globalne wyzwanie, lokalne rozwiązania
Eksperci podkreślają, że nie chodzi o jedną uniwersalną dietę, lecz o ramy, które można dostosować do lokalnych tradycji i uwarunkowań.
– „Planetarna dieta zdrowotna dopuszcza dużą różnorodność i jest bardzo zgodna z tradycyjnymi dietami na całym świecie. Niektóre mogą wymagać pewnych modyfikacji, ale jest to jak najbardziej wykonalne” – podsumowuje Willett.
Absolwentka Inżynierii Środowiska na Politechnice Warszawskiej. Specjalizuje się w technicznych i naukowych tekstach o przyrodzie, zmianie klimatu i wpływie człowieka na środowisko. W swoich artykułach łączy rzetelną wiedzę inżynierską z pasją do natury i potrzeby życia w zgodzie z otoczeniem. Uwielbia spędzać czas na łonie przyrody – szczególnie na Warmii, gdzie najchętniej odkrywa dzikie zakątki podczas pieszych wędrówek i wypraw kajakowych
Opublikowany: 3 października, 2025
