Rak błotny i różanka znów w Puszczy Kozienickiej – nauka, ekologia i edukacja w jednym
16 października w Nadleśnictwie Kozienice odbyła się wyjątkowa akcja edukacyjna, która połączyła ochronę przyrody z praktyczną lekcją dla młodzieży. W jednym ze zbiorników wodnych wsiedlono kilkaset osobników ryby różanki wraz z małżami związanymi z jej rozwojem oraz kilkadziesiąt raków błotnych. Wydarzenie było częścią projektu restytucji tych gatunków w Puszczy Kozienickiej.
Akcja miała przede wszystkim wymiar edukacyjny i symboliczny, pokazując młodzieży ze szkoły podstawowej w Świerżach Górnych, jak wygląda czynna ochrona przyrody. Jej inicjatorem było Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, a realizację wsparli naukowcy z Katedry Biologii Środowiska Zwierząt Instytutu Nauk o Zwierzętach SGGW, wspólnie z Eneą Wytwarzanie, Kozienickim Parkiem Krajobrazowym, Instytutem Nauk Leśnych SGGW, RDLP w Radomiu i Nadleśnictwem Kozienice. Nadzór merytoryczny nad całym przedsięwzięciem sprawował dr Witold Stróżyński z SGGW.
Różanka – mała ryba o wielkim znaczeniu
Różanka to niewielka ryba z rodziny karpiowatych, dorastająca maksymalnie do 9 cm. Charakterystyczna jest zwłaszcza w okresie rozrodczym – płetwa grzbietowa i odbytowa samców nabiera wtedy jaskrawej czerwonej barwy, a po bokach ciała błyszczy zielono-niebieska smuga. Choć niewielka, ryba ma ogromne znaczenie przyrodnicze – jest gatunkiem chronionym zarówno przez prawo krajowe, jak i unijne, figuruje też w Polskiej czerwonej księdze zwierząt.
Różanka rozwija się w ścisłej symbiozie z małżami z rodziny Unionidae (skójkowate). Samica składa jaja do wnętrza małża, gdzie dochodzi do zapłodnienia i w którym rozwija się narybek. Po 20–40 dniach młode ryby opuszczają małża, mierząc zaledwie 7–8 mm.
Ryba preferuje wody stojące lub wolno płynące, bogate w roślinność zanurzoną i o mulistym dnie. Jest wysoko wyspecjalizowana pod względem siedliska i pokarmu, dlatego bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia i zmiany środowiskowe.
Zagrożenia i potrzeba ochrony
Populacje różanki i związanych z nią małży w Puszczy Kozienickiej przetrwały w niektórych miejscach, ale w wielu zbiornikach ryba zniknęła wskutek zanieczyszczeń i ingerencji człowieka. Dodatkowo obce gatunki inwazyjne, jak szczeżuja chińska, zagrażają zarówno małżom, jak i młodym różankom.
Podobne działania ochronne dotyczą także raka błotnego i raka szlachetnego. W ramach projektu „Ochrona bioróżnorodności w mazowieckich parkach krajobrazowych” młode osobniki są hodowane w wylęgarni Ośrodka Edukacyjnego Kozienickiego Parku Krajobrazowego, skąd trafiają do naturalnych zbiorników wodnych.
Współpraca na rzecz bioróżnorodności
Ochrona różanki wymaga współdziałania naukowców, przyrodników i leśników. Podczas wydarzenia podkreślali to m.in. Jacek Tabor, prezes M-ŚTO, dr Witold Stróżyński, dr hab. Roman Wójcik, prof. SGGW, a także przedstawiciele Enei Wytwarzanie, RDLP w Radomiu i Nadleśnictwa Kozienice.
Działania w Puszczy Kozienickiej realizowane są w ramach porozumienia między Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Radomiu, SGGW, Mazowieckim Zespołem Parków Krajobrazowych i Mazowiecko-Świętokrzyskim Towarzystwem Ornitologicznym, mającego na celu aktywną ochronę rodzimych gatunków raków i ryby różanki w wodach nadleśnictw RDLP w Radomiu.
Dzięki takim inicjatywom, edukacyjnym akcjom i systematycznej współpracy instytucji naukowych oraz leśnych, istnieje realna szansa na odbudowę populacji ryby różanki i raków błotnych w Puszczy Kozienickiej, a młodzież może obserwować proces ochrony przyrody „na żywo”.
Absolwentka Inżynierii Środowiska na Politechnice Warszawskiej. Specjalizuje się w technicznych i naukowych tekstach o przyrodzie, zmianie klimatu i wpływie człowieka na środowisko. W swoich artykułach łączy rzetelną wiedzę inżynierską z pasją do natury i potrzeby życia w zgodzie z otoczeniem. Uwielbia spędzać czas na łonie przyrody – szczególnie na Warmii, gdzie najchętniej odkrywa dzikie zakątki podczas pieszych wędrówek i wypraw kajakowych
Opublikowany: 20 października, 2025
