James Ephraim Lovelock
James Ephraim Lovelock urodził się 26 czerwca 1919 roku w Letchworth Garden City (Wielka Brytania), a zmarł 26 lipca 2022 w Dorset. Był twórcą teorii Gai, obrońcą przyrody i wynalazcą!
Miałem nikłą nadzieję, że Gaja może zostać potępiona z ambony, zamiast tego poproszono mnie, abym wygłosił kazanie o Gai w katedrze św. Jana Bożego w Nowym Yorku. Natomiast Gaja została, przez moich rówieśników, potępiona jako teologia, a czasopisma Nature i Science nie chciały publikować artykułów na ten temat. Nie podano żadnych dostatecznych powodów odmowy; w podobny sposób establishment teologiczny w czasach Galileusza nie chciał dłużej tolerować jego radykalnych lub ekscentrycznych poglądów, (James Lovelock).
Wykształcenie
Lovelock ukończył chemię na Uniwersytecie w Manchesterze w 1941 roku. Kilka lat później otrzymał doktorat z medycyny w London School of Hygiene and Tropical Medicine. Potem zaś doktoryzował się na Uiniwersytecie Londyńskim – tym razem tytuł naukowy otrzymał za pracę z biofizyki.
Praca zawodowa
Po ukończeniu szkoły w Manchesterze zatrudnił się w National Institute for Medical Research – instytucji naukowej zajmującej się zdrowiem, z siedzibą w Londynie. Od 1946 do 1951 roku pracował w jednostce badawczej zajmującej się przeziębieniem (Harvard Hospital, Wiltshire).
W 1954 roku otrzymał stipendium – Rockefeller Travelling Fellowship. Dzięki temu mógł rozpocząć pracę na Uniwersytecie Harvarda. Od 1958 roku uczył na Uniwersytecie w Yale, potem zaś, już jako profesor, wykładał na Baylor University College of Medicine (Huston). W Teksasie pozostał do 1964 roku. Właśnie wtedy rozpoczął niezależną pracę naukową. Co jakiś czas odwiedzał prestiżowe placówki badawcze, gdzie gościnnie wykładał.
W 1982 roku Lovelock został członkiem Marine Biological Association w Plymouth. Ta słynna jednostka naukowa zajmuje się badaniami flory i fauny mórz oraz popularyzowaniem wiedzy z dziedziny biologii. W latach 1986-1990 Lovelock był prezesem tej organizacji.
Osiągnięcia
Lovelock napisał ponad 200 prac obejmujących różne dziedziny: biologię, chemię, medycynę i geofizjologię.
Jest autorem ponad 50 patentów. Większość wynalezionych przez niego urządzeń ma zastosowanie w pomiarach chemicznych. Jeden z nich – Electron Capture Detector – okazał się istotny dla poszerzania świadomości ekologicznej. Właśnie dzięki niemu, po raz pierwszy, udało się skutecznie wykryć zalegające w środowisku pozostałości po pestycydach i innych związkach chemicznych. Co ciekawe wiedzę tą, w pracach nad swoją rewolucyjną książką pt.: Milcząca Wiosna, wykorzystała Rachel Carson.
Urządzenia Lovelocka okazały się przydatne także w badaniach nad rozmieszczenie gazów wpływających na warstwę ozonową, a niektóre z jego wynalazków zostały przez NASA wykorzystane do badań kosmosu!
W 1974 roku Lovelock został wybrany do Fellow of the Royal Society. Otrzymał nagrodę Fundacji CIBA (za badania nad procesem starzenia), nagrodę od Amerykańskiego Towarzystwa Chemicznego (za osiągnięcia w dziedzinie chromatografii) oraz wiele innych wyróżnień m.in. za wpływ na rozwój i popularyzację ochrony środowiska – np. Amsterdam Prize for the Environment by the Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences.
Teoria Gai
Lovelock stworzył oryginalną i kontrowersyjną zarazem teorię Gai. Napisał na ten temat cztery książki:
- Gaia: a new look at life on Earth, Oxford University Press (1979)*,
- The Ages of Gaia, (W. W. Norton, 1988),
- Gaia: the practical science of planetary medicine, (Gaia Books, 1991),
- Homage to Gaia: The Life of an Independent Scientist (Oxford University Press 2000).
Hipoteza Lovelocka zakłada, że cała Ziemia jest samoregulującym się systemem, który potrafi kształtować środowisko tak, by było one odpowiednie dla życia – niezależnie od działalności człowieka! Według tej teorii cała biosfera uczestniczy w złożonej sieci wzajemnych oddziaływań. Lovelock nie unika stwierdzeń, że Ziemia jest żywa i świadoma, co powoduje, że jego koncepcja jest przez niektórych naukowców uważana za ekscentryczną filozofię. Warto dodać, że ta krytyka ma czasem ironiczny charakter.
Wielu specjalistów, uznało, że podejście Lovelocka jest nie do zaakceptowania i należy pozostać przy pragmatyzmie mechanistycznym, który dotąd najlepiej służył rozwojowi badań. Jeśli Ziemia sama chroni się przed zagrożeniami, to czy w istocie nie powracamy do wiary w boginie Ziemi? Współczesny darwinizm stworzył model przyrody oparty na koncepcji indywidualnej walki wywołującej, metodą prób i błędów, trwałe zmiany. To oznacza, że wszystko co żyje wokół nas nie jest z góry ustalonym celem, ale wynikiem rywalizacji. Teoria Lovelocka zakłada metafizyczną wręcz celowość przyrody i jest w związku z tym sprzeczna z tą obowiązującą dziś koncepcją.
Lovelock uważał, że Ziemia jest kompleksem licznych procesów. Twierdził, że naukowcy badający tylko poszczególne z nich nie mogą zrozumieć całokształtu, a przez to wypaczają interpretacje i w końcu samą naukę. Twierdził, że już niedługo okaże się, czy wobec grożącej nam globalnej katastrofy środowiskowej powróci właściwe rozumowanie syntetyczne.
W tym miejscu jego teoria wychodzi naprzeciw ruchom ekologicznym, które postulują powrót do pojmowania Ziemi jako wspólnego dobra i całościowego układu. Według Lovelocka szczególnym zagrożeniem jest wypalanie lasów deszczowych. Zwraca on uwagę na niszczącą siłę przemysłu i zagrożenia związane z eksploatacją zasobów naturalnych.
Jak brzmi smutna konkluzja teorii Lovelocka? Dalsze działania szkodzące Gai spowodują, że człowiek zostanie zgładzony – w niezwykłym odruchu obronnym naszej planety, która przetrwa dla innych form życia…
Co ciekawe, Lovelock uważał, że rozwiązaniem, które pozwoli chronić człowieka przed zagładą jest energia atomowa. Według niego to jedyna technologia, która może powstrzymać globalne ocieplenie, a więc i globalną katastrofę.
* W Polsce wydano ją pt.: Gaja: nowe spojrzenie na życie na Ziemi.
