darwinizm

Darwinizm — Darwinizm – teoria ewolucji sformułowana w XIX wieku przez angielskiego przyrodnika Karola Darwina, która powstawanie nowych gatunków od wspólnego przodka wyjaśnia mechanizmem doboru naturalnego oraz walki o byt. Według teorii Darwina w określonych warunkach środowiska największy sukces reprodukcyjny osiągają osobniki najlepiej przystosowane.

Obecnie obowiązująca teoria ewolucji jest rozbudowaną o najnowsze odkrycia wersją darwinizmu i stanowi podstawę w interpretowaniu wszelkich zjawisk biologicznych.

Karol Darwin – twórca teorii ewolucji

Karol Darwin urodził się w 1809 roku w Shrewsbury (Anglia). Studiował medycynę oraz teologię. Od dziecka interesował się przyrodą i gromadził własną kolekcję zbiorów. Dokształcał się z zakresu botaniki, zoologii i geologii.

W 1831 roku wyruszył w pięcioletnią podróż dookoła świata na okręcie Beagle, należącym do marynarki królewskiej. W trakcie wyprawy przyrodnik zauważył, że pośród gatunków zwierząt i roślin pojawiają się pewne zmiany w ich morfologii (modyfikacje), w zależności od zajmowanego terenu. Miałoby to świadczyć o niesamowitych przystosowaniach organizmów do różnych warunków środowiska. Szczególnie ważne obserwacje poczynił na Wyspach Galapagos, gdzie m. in. opisał zmienność wśród ptaków (tzw. zięby Darwina). Tak narodziła się jego rewolucyjna teza – gatunki muszą ulegać zmianom. Po powrocie z podróży, Darwin przez 20 lat prowadził badania i gromadził literaturę, które mogłyby potwierdzić jego teorię ewolucji.

Karol Darwin (1809 – 1882), źrodło: shutterstock

Teoria doboru naturalnego i walki o byt

Opiera się na obserwacji faktów:

• wzrost w postępie geometrycznym – przy braku ograniczeń środowiskowych populacja (liczba osobników) danego gatunku podwaja się w ciągu roku, a więc po dwóch latach będzie cztery razy większa. Jest to tzw. potencjał rozrodczy.
• wielki potencjał rozrodczy nie jest w przyrodzie w pełni realizowany, gdyż wielkość populacji każdego gatunku pozostaje stosunkowo stała przez długi czas. Co więcej gatunki wykazują wahania z roku na rok. Ma to związek z koncepcją równowagi w przyrodzie.
• występuje zmienność indywidualna wśród gatunku. Najprościej mówiąc – nie ma dwóch identycznych osobników.

i wynikających z nich wniosków:

• skoro potencjał rozrodczy gatunków nie jest w przyrodzie realizowany (tzn. nie wszystkie osobniki przeżywają) to musi występować swego rodzaju walka o byt.
• W walce o byt przeżywa więcej osobników o cechach korzystnych, a więc najlepiej przystosowanych. W konsekwencji to oni dadzą najwięcej potomstwa w następnych pokoleniach. To jest właśnie mechanizm doboru naturalnego.

Zmienność morfologii dzioba wśród zięb w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu, źrodło: shutterstock

Historia darwinizmu

Najstarsze idee ewolucyjne pojawiały się już w myślach starożytnych filozofów greckich, jednak pierwsza poważna teoria naukowa narodziła się dopiero w XIX wieku, w głowie francuskiego badacza Jean-Baptiste’a de Lamarcka (lamarkizm), która obecnie ma już znaczenie jedynie historyczne. Darwin krytycznie odniósł się do teorii Lamarcka, jednak nie zaprzeczył tezie przekazywania cech nabytych potomstwu. Mechanizmy dziedziczenia cech stały się ogólnie znane w świecie naukowym  dopiero w 1900 roku (prawa Mendla z zakresu genetyki). Dlatego też Darwin nie od razu przekonał współczesnych sobie naukowców.

Jednym z biologów, którzy popierali teorie Darwina, był August Weismann. Udowodnił on, że cechy nabyte w trakcie życia osobniczego nie są dziedziczone (w swoich badaniach obcinał ogony szczurom). Twierdził on, że dobór naturalny jest jedyną siłą ewolucyjną, a wszystkie cechy organizmów to kierowane przez dobór naturalny przystosowania do środowiska. Problemem jednak jest obserwacja wielu cech, dla których ciężko znaleźć określoną funkcję przystosowawczą.

Kolejny problem stanowił brak dowodów na ciągłość procesu ewolucyjnego w materiale paleontologicznym – brak kopalnych (wymarłych) organizmów wykazujących przejściowe cechy między większymi jednostkami taksonomicznymi, np. między rybami i płazami albo gadami i ptakami. Stąd narodził się pociąg do poszukiwania tzw. “brakujących ogniw” ewolucji.

• “Prawo ludności” Thomasa Malthusa (był to matematyk i ekonomista, zajmował się problemem wzrostu populacji ludzkiej) – jego dzieło przedstawia tezę, że populacja ludzka, roślinna czy też zwierzęca, dążą do wzrostu liczebności w tempie, które musi doprowadzić do wyczerpania zapasów niezbędnych do życia (pożywienie, przestrzeń), stąd bierze się powszechna walka o byt. Darwin rozwinął myśl walki o byt w przyrodzie. Spekulował, że przetrwają zmiany korzystne, a niekorzystne zostaną wyeliminowane, a w rezultacie powstanie nowy gatunek;
• podobieństwa wielu udomowionych zwierząt do pewnych form dzikich oraz technika ich hodowli poprzez dobór osobników o cechach pożądanych pociągnęły za sobą tezę, że w przyrodzie również działa pewien dobór naturalny, który wytwarza różne przystosowane formy;
• książka Ch. Lyella “Zasady geologii” – zawierała opisy materiałów kopalnych, wyjaśniała zmienność skorupy ziemskiej i ogólną koncepcję zmian geologicznych w czasie.

W 1858 roku Karol Darwin otrzymał list od Alfreda Russela Wallace’a. Okazało się, że ten brytyjski biolog niezależnie uformował teorię doboru naturalnego, podobną do darwinowskiej. Uważa się jednak, że wpływ Darwina jest znacznie większy, gdyż zebrał on znacznie większą ilość dowodów i stworzył ostateczne dzieło – w 1859 roku przedstawił swoją teorię ewolucji w książce pod tytułem “O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt”. Dzieło to dostarczyło mnóstwa solidnych przykładów i obserwacji, a jako teoria naukowa jest obecnie aktualna.

Skamieniałości stanowią cenne źródło wiedzy o przodkach i historii życia na Ziemi, źrodło shutterstock

Dalsze losy darwinizmu

Teorie zebrane przez Darwina stworzyły podwaliny do kolejnych, bardziej współczesnych odkryć i teorii, czyli praw ewolucji. W XX wieku odkrycie znaczenia mutacji doprowadziło do ponownego tryumfu darwinizmu i powstania tzw. współczesnego ewolucjonizmu. Ewolucjonizm syntetyczny (często stosowana jest nazwa zamienna – neodarwinizm) łączy ze sobą w spójny system klasyczny darwinizmu (dobór naturalny jako najważniejsza siła ewolucyjna), negację dziedziczenia cech nabytych oraz prawa genetyki. Kluczowe były odkrycia genetyki populacji (zjawiska dryfu genetycznego oraz izolacji geograficznej prowadzącej do specjacji), a także systematyki zwierząt i roślin oraz paleontologii. Fenomen XXI wieku – techniki biologii molekularnej, pozwalają badać tzw. mikroewolucję, czyli zmiany wewnątrz gatunku oraz wśród poszczególnych osobników. Te wszystkie czynniki składają się na makroewolucję całych ekosystemów.

Podsumowanie

Koncepcja Darwina wywołała wielką dyskusję. Największe wątpliwości pojawiły się na płaszczyźnie etycznej i religijnej. Mimo wszystko waga dowodów naukowych i rozumowanie logiczne przekonało ludzi wykształconych i powoli przenikało do powszechnej opinii publicznej. Jest to teoria o tyle istotna, że wywiera bardzo mocny wpływ no ogólną myśl ludzką w wielu aspektach, ma wpływ na kształtowanie się poglądów. “Przeżywanie najlepszych przystosowań” było niebezpiecznie interpretowane, często prowadziło do przyjmowania egoistycznej postawy np. przy zagadnieniach socjalnych czy ekonomicznych.