pestycydy
Pestycydy, środki ochrony roślin — Pestycydy (łac. pestis – zaraza, pomór; -cida – od caedere – zabijać) – naturalne lub syntetyczne substancje stosowane do zwalczania szkodników. Pestycydy używane są głównie jako środki ochrony roślin, a także jako środki chroniące zwierzęta hodowlane, produkty żywnościowe oraz ludzi przed niekorzystnym oddziaływaniem tych organizmów.
Rodzaje pestycydów
Pestycydy wykorzystywane są głównie jako środki ochrony roślin uprawnych przed chorobami wywoływanymi przez grzyby oraz przed szkodnikami (np. chwastami, owadami, gryzoniami), których oddziaływanie może przyczynić się do znacznego obniżenia plonu lub całkowitego zniszczenia roślin.
Pestycydy używane są również jako środki do zapobiegania, kontrolowania lub niszczenia szkodników przechowywanej żywności (np. w magazynach, spichrzach), szkodników drzew i wyrobów drewnianych, a także jako substancje przeciwdziałające inwazji pasożytów (zewnętrznych i wewnętrznych) u zwierząt hodowlanych.
Pestycydy naturalne (biopestycydy) zawierają organizmy żywe lub substancje pochodzenia biologicznego; wykorzystywane są do zwalczania chorób, grzybów i owadów w uprawach rolniczych, sadowniczych, warzywnych i leśnych. Należą do nich m.in. fitoncydy – naturalne substancje wydzielane przez rośliny hamujące rozwój mikroorganizmów (bakterii i grzybów), np. allicyna wydzielana przez czosnek i cebulę, oraz substancje roślinne wykorzystywane przeciwko szkodnikom roślin uprawnych, np. napary z tytoniu stosowane w tępieniu mączlików i mszyc.
Pestycydy syntetyczne produkowane są od końca XIX w., najczęściej w formie proszku (do opylania) lub w formie płynnej (do oprysków); występują także w postaci granulatów i aerozoli.
Wyróżnia się pestycydy zwalczające:
- wirusy (wirocydy);
- bakterie (bakteriocydy
- grzyby (fungicydy
- glony (algicydy
- chwasty (herbicydy
- zbędne krzewy i drzewa (arborycydy, sylwicydy);
- nicienie (nematocydy);
- roztocza (akarycydy);
- owady (insektycydy, w tym m.in. aficydy działające na mszyce, larwicydy niszczące larwy owadów oraz owicydy niszczące jaja owadów);
- ślimaki (moluskocydy, w tym limacydy działające na ślimaki nagie);
- gryzonie (rodentycydy);
- krety (talpicydy).
Do pestycydów zalicza się również:
- regulatory wzrostu roślin (PGR) – stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin, w tym środki usuwające liście (defolianty), środki usuwające nadmierną ilość kwiatów (defloranty) oraz środki wysuszające rośliny (desykanty);
- regulatory wzrostu owadów (IGR) – stymulujące lub hamujące procesy życiowe owadów, w tym antyfidanty hamujące żerowanie i składanie jaj;
- substancje odstraszające szkodniki (repelenty
- substancje przywabiające szkodniki (atraktanty), np. feromony
- środki do konserwacji drewna chroniące m.in. przez grzybami i owadami.
Pestycydy ze względu na skład chemiczny dzieli się na:
- chlorowane węglowodory, np. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan), aldryna, dieldryna, lindan (γ- heksachlorocykloheksan); wykorzystywane w zwalczaniu owadów; odkładają się w łańcuchach troficznych, glebie i wodach powierzchniowych;
- organiczne fosforany, np. paration, malation; wykorzystywane w zwalczaniu szkodników w ogrodnictwie i rolnictwie
- syntetyczne pyretroidy, np. aletryna; wykorzystywane w zwalczaniu owadów, mniej toksyczne od pozostałych rodzajów pestycydów;
- bardzo rzadko stosuje się ponadto silnie toksyczne substancje nieorganiczne, np. mieszaninę cynku, miedzi, rtęci i arsenu.
Znaczenie pestycydów
Korzyści wynikające z stosowania pestycydów:
- zwiększenie ilości plonów dzięki redukcji niekorzystnego oddziaływania szkodników;
- ograniczenie inwazji pasożytów wywołujących choroby wśród zwierząt hodowlanych; uzyskiwanie większej ilości produktów zwierzęcych (mleko, jaja, mięso
- ograniczenie ilości występowania chorób zakaźnych wśród ludności (np. tępienie komarów przenoszących wirusa Zachodniego Nilu, żółtą febrę i malarię);
- ochrona produktów żywnościowych podczas przechowywania i transportu;
- zwiększenie trwałości produktów przemysłowych (drewna, papieru, materiałów tekstylnych);
- wydłużenie czasu eksploatacji dróg poprzez zwalczanie chwastów, przydrożnych krzewów i drzew;
- zapobieganie nadmiernym zakwitom glonów wywołującym eutrofizację jezior (algicydy);
- kontrola populacji gatunków inwazyjnych zagrażających gatunkom rodzimym.
Negatywne skutki stosowania pestycydów:
- oddziaływanie mutagenne, kancerogenne i neurotoksyczne – mogą przyczyniać się do powstawania mutacji i nowotworów u organizmów bezpośrednio narażonych na ich działanie lub pośrednio w wyniku akumulacji pestycydów w glebie, wodzie, powietrzu i żywności;
- niszczenie organizmów pożytecznych w lasach, ogrodach i uprawach rolnych (np. owadów zapylających); 98% rozpylanych insektycydów i 95% herbicydów oddziałuje na organizmy inne niż docelowe;
- szybkie uodparnianie się szkodników na działanie danego pestycydu, co wiąże się z koniecznością stosowania innych, mocniejszych środków; wody podziemne slownik
- akumulacja w powietrzu, glebie, wodach powierzchniowych i podziemnych, prowadząca do ich zanieczyszczenia
- akumulacja wzdłuż łańcuchów pokarmowych organizmów żywych (proces biomagnifikacji – wzrost stężenia substancji toksycznej w organizmach zajmujących wyższe poziomy troficzne).
Niekorzystne oddziaływanie pestycydów na środowisko naturalne oraz na zdrowie i życie zwierząt i człowieka spowodował, że obecnie kładzie się ogromny nacisk na produkcję pestycydów działających możliwie wybiórczo i szybko ulegających rozkładowi, np. naturalnych pyretryn, pyretroidów i aminofosforanów. Coraz częściej stosuje się również naturalne metody zapobiegające masowym pojawianiom szkodników.