Ekologia.pl Środowisko Przyroda Lasy dla lepszego życia

Lasy dla lepszego życia

17 lat temu państwa europejskie nawiązały współpracę na najwyższym szczeblu, celem ochrony lasów i wdrażania trwałych zasad zrównoważonej gospodarki leśnej. Polska uczestniczy w niej od początku. W tym roku była gospodarzem V Konferencji Ministerialnego Procesu Ochrony Lasów w Europie, przebiegającej pod hasłem “Lasy dla lepszego życia”, która odbyła się w dniach 5-7 listopada w Warszawie.

Uczestnikami warszawskiego spotkania byli ministrowie odpowiedzialni za lasy i leśnictwo z 46 państw europejskich, przedstawiciele Komisji Europejskiej, międzynarodowych organizacji leśnych i krajów obserwatorów – zaproszeni wspólnie przez Ministra Środowiska Rzeczpospolitej Polskiej oraz Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Królestwa Norwegii. W konferencji udział wzięli także przedstawiciele zainteresowanych grup interesu, reprezentujący m.in. stowarzyszenia właścicieli lasów, społeczne oraz środowiskowe organizacje pozarządowe, a także przedstawiciele świata nauki i przemysłu drzewnego.

Paneuropejska ochrona lasów

Ministerialny Proces Ochrony Lasów w Europie (MCPFE) to inicjatywa współpracy na wysokim szczeblu politycznym. Podstawą działania są konferencje ministrów, a następnie realizacja przyjętych na nich postanowień na poziomach paneuropejskim i krajowym. Pierwsze spotkanie odbyło się w Strasburgu (1990 r.). W jego trakcie podpisano 6 rezolucji, podejmujących takie kwestie, jak: monitorowanie stanu lasów w Europie (do tej pory funkcjonującej sieci) oraz ochrona leśnych zasobów genowych (po raz pierwszy ujęto to zagadnienie w rygory międzynarodowych zobowiązań). Dlaczego współpraca na najwyższym szczeblu okazała się konieczna? Na świecie ubywa rocznie, mimo licznych ustaleń międzynarodowych, ok. 15 mln ha lasów. Cechy środowiskowej lasów nie sposób odnaleźć w innych strukturach ekosystemu – las oddziałuje daleko poza swój obszar występowania, a zatem, występując w jednym kraju wpływa na klimat regionu sąsiedniego.

Lasy wpływają też na stan stosunków wodnych i zanieczyszczenia powietrza. Pełnią naczelną funkcję w kształtowaniu jakości życia, są źródłem energii odnawialnej. Sposób godzenia tych rozmaitych funkcji lasu stał się zagadnieniem politycznym – główna kwestia, poruszana od kilkunastu lat – to, w jaki sposób uregulować korelację na styku państwo region/makroregion/kontynent/świat. Impulsem podjęcia działań w latach 80. (z inicjatywy Finlandii i Francji) był alarmujący stan lasów w Europie: masowe zamieranie sięgające 120 mln ha powierzchni (w Polsce 15 tys. ha). Tak oto las przestał być li tylko domeną naukowców i leśników – stał się tematem numer jeden w rozmowach europejskich polityków. Tak też narodziła się idea konferencji ministerialnych. Po Strasburgu kolejne spotkania odbyły się w Helsinkach (1993), Lizbonie (1998) oraz w Wiedniu (2003).

W pierwszych latach współpracy koncentrowano się na zależnościach ekonomicznych i socjokulturalnych zarządzania zasobami leśnymi. Obecnie na forum MCPFE dyskutuje się z dużo szerszej perspektywy: ekonomicznego, ekologicznego, społecznego, gospodarczego i kulturowego wymiaru, przyjmując jako tezę, że lasy europejskie są wspólnym dziedzictwem, a zagrożenie cennych ekosystemów leśnych jest ponad granicami terytorialnymi czy ideologicznymi. MCPFE współpracuje z organizacjami międzynarodowymi, w tym FAO, UNECE, UNEP, by wprowadzać w życie decyzje podjęte przez ministrów. Rozwija szereg inicjatyw i programów w skali regionalnej i europejskiej (np. sieć EUFORGEN i EUROSILVA), celem realizacji podjętych zobowiązań.

Garść danych

Dane zaprezentowanego i specjalnie przygotowanego na warszawskie spotkanie Raportu o stanie lasów w Europie 2007 wskazują na wzrost powierzchni i zasobów leśnych w Europie. Po kilku dekadach zagrożeń dla ich żywotności, realizacja właściwej polityki leśnej oraz odpowiednich zasad zagospodarowania przyniosła już wymierne efekty. Wzrasta zarówno ich obszar (najwięcej w porównaniu z innymi kontynentami), jak i potencjał produkcyjny. 40% tych obszarów to własność publiczna, pozostałe znajdują się w rękach prywatnych.

Gospodarka leśna generuje ok. 4 mln miejsc pracy, a roczne obroty tego sektora przemysłu szacowane są na 340 mld euro. Polityka europejska już od wielu lat jest ukierunkowana na racjonalne gospodarowanie oraz ochronę zasobów leśnych. Wystarczy wspomnieć, że w latach 2002-2006 na rożnego rodzaju projekty związane z leśnictwem przeznaczono środki w wysokości blisko 5 mld euro.

Nie ma nic za darmo

O tym, że próba manipulacji zasobami leśnymi jest krótkowzroczna, przekonać się można w Sudetach. To najbardziej przetworzona, dotknięta ludzką ręką powierzchnia lasów. Monokultury świerkowe – słynne świerki istebniańskie, dostarczające olbrzymich ilości drewna – są wyrobnikiem lasów w całych Karpatach. Tylko tu, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim, są tak dalece przetworzone przez człowieka i osłabione wskutek zanieczyszczeń przemysłowych. Dziś, pomimo zabiegów, lasy regionu są jednymi z najbardziej zagrożonych w Europie. Obszary w innych zakątkach, którym gospodarowano podobnie już zniknęły z mapy, żeby wspomnieć Las Bawarski, czy lasy w regionie Szumawa. Podobny scenariusz rozwinął się w Kanadzie i w Szwecji… Dziś, co podkreśla Kazimierz Szabla, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, mimo że nadal cieszą turystów swym urokiem, lasy tego regionu stoją na skraju śmierci. Obecnie to przyroda kreśli scenariusze na najbliższe lata, a człowiek – pomimo zdobyczy technologicznych i osiągnięć nauki – jest właściwie bezradny.

Dla przyszłości

Jeszcze przed spotkaniem przygotowana została preambuła Deklaracji Warszawskiej, która wprowadza w najważniejszy nurt problematyki spotkania: funkcji lasów, ich stanu w wyniku zmian klimatycznych oraz roli w zapewnieniu ekologicznego bezpieczeństwa. Deklaracja Warszawska zobowiązuje ministrów do szeregu działań i ustaleń podjętych w toku konferencji (m.in. poprawa jakości życia, współpraca regionalna). To integralny dokument konferencji, wspólne przyjęcie długofalowej wizji przyszłości lasów w Europie w odniesieniu do aktualnych problemów społecznych i politycznych.

Owocem warszawskiego spotkania było przyjęcie także dwóch rezolucji:

Pierwsza z nich (Rezolucja Warszawska 1 “Las, drewno, energia”) zobowiązuje do potraktowania drewna jako odnawialnego źródła energii w sposób bezpośredni i rozumianego jako substytutu dla dotychczasowych źródeł energii. Podwalinami tego dokumentu są zmiany klimatyczne oraz ich wpływ na rozwój lasów i wzrost zapotrzebowania na energię ze źródeł odnawialnych, a także wiążące się z nimi zagrożenia stabilności i konkurencyjności rynku przemysłu drzewnego. Zachowanie równowagi w dostarczaniu przez lasy drewna oraz biomasy, przy jednoczesnej ochronie ich cennych zasobów i różnorodności biologicznej jest kluczowym zagadnieniem, które determinować będzie najbliższe decyzje polityczne w zakresie leśnictwa.

Druga rezolucja (Rezolucja Warszawska 2 “Lasy i woda”) podejmuje zagadnienie stosunków wodnych, wskazując na potrzebę wspólnego zagospodarowywania zasobów leśnych i wodnych. To pierwsze tak wyraźne wskazanie na współistnienie tych zasobów. Przypomnijmy; przez długie lata praktyka powodowała odpływ wody z ekosystemów leśnych, rolnych, zwiększanie odpływów, osuszanie. Teraz – w wyniku szeregu zmian (klimatycznych, procesu stepowienia itp.), tendencja jest odwrotna: nie wyprowadzać, a zatrzymywać jak największą ilość wody poprzez rozmaite zabiegi w terenie (mała retencja, drobne cieki, przywracanie rowów melioracyjnych). Tylko tak można wzbogacać bioróżnorodność, tworzyć mikroklimat. Projekt rezolucji podkreśla transgraniczny charakter problemu oraz potrzebę rozwoju współpracy między sektorem wodnym i leśnym, w celu zapewnienia właściwego zagospodarowania i użytkowania tych zasobów. Dodatkowym, trudnym i bardzo ważnym zagadnieniem w tym kontekście jest wycena pozaprodukcyjnych m.in. wodochronnych, funkcji lasów, a także wprowadzenie za tego typu usługi środowiskowe systemu opłat oraz rekompensat na rzecz właścicieli lasów.

Podczas spotkania podpisano również Oświadczenie w sprawie pożarów. Pożary są bowiem, obok zmian klimatycznych, najpoważniejszym zagrożeniem dla europejskich lasów. Z danych EFFIS (European Forest Fire Information System) wynika, że tegoroczne pożary były jednymi z największych z dotąd zarejestrowanych. Spłonęło ponad 3 tys. km2 lasów. Na początku były to zasoby leśne Grecji i Cypru, następnie spustoszeniu uległy obszary w Bułgarii, Chorwacji, Włoszech, Albanii oraz Turcji.

W Polsce najwięcej lasów spłonęło w 1992 roku – ok. 33 tys. ha. Dotychczasowe ustalenia poczynione na forum MCPFE wyznaczyły standardy w ochronie lasów i zrównoważonej gospodarki leśnej, wpisując ją w koncepcję zrównoważonego rozwoju. Pomimo rozmaitych opinii na temat skuteczności MCPFE niezaprzeczalne jest, że nawiązano dialog pomiędzy Wschodem i Zachodem Europy; Północą i Południem. Dostarczono politycznego wsparcia dla integracji działań, co więcej- impulsu do współpracy w szerszym, bo ponadeuropejskim zakresie.

Oprac. Katarzyna Bonatowska,
na podst. mat. z konferencji oraz CI LP, nr 12 (194) 2007

www.ekopartner.com.pl