Najgroźniejsze szkodniki na świecie

Co roku od 20 do 40 proc. światowych upraw jest niszczonych przez szkodniki. W ogrodzie czy domu mogą nas one irytować; na polach, plantacjach i w lasach stają się  jednak zagrożeniem dla bezpieczeństwa żywnościowego i dobrobytu rolników oraz leśników. Niestety, zmiana klimatu zwiększa aktywność szkodników upraw, zwiększając terytorialny i czasowy zasięg ich występowania. Które gatunki intruzów powodują największe szkody?

Gdyby pokusić się empatyczne spojrzenie na problem, szkodniki to po prostu część łańcucha pokarmowego, która… też musi jeść. Problemem jest jednak nagromadzenie osobników jednego gatunku w danej lokalizacji w takim stopniu, że zachodzi do zakłócenia równowagi biologicznej. Sytuacja ta ma miejsce najczęściej w monokulturowych uprawach, gdzie brakuje konkurencji, różnorodności, a przede wszystkim drapieżników kontrolujących populację szkodników.

Oto 10 najgroźniejszych szkodników świata:

Szarańcze

Najstarszy migracyjny szkodnik świata, który w ciągu wieków pozbawił żywności miliony ludzi na całym świecie. Szarańcza pustynna (Schistocerca gregaria) preferuje obszary suche i półsuche, ale zdaniem naukowców wraz z globalnym ociepleniem klimatu może swą niszczycielską działalnością objąć nawet 20 proc. lądów, rujnując dobrobyt 10 proc. globalnej populacji.

Jako krewne poczciwych koników polnych szarańcze są znacznie bardziej towarzyskie i ochotne do podróży. Ogromne stada liczące miliony osobników są w stanie pokonać nawet 150 km dziennie. Na 1 km2 może zmieścić się 40-80 mln dorosłych szarańczy, które w przeciągu jednego dnia są w stanie zjeść tyle co 35 tys. ludzi! Największe szkody wyrządzają w Afryce, gdzie walkę z nimi utrudnia bieda oraz konflikty zbrojne. Sytuację na świecie na bieżąco monitoruje Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa: https://www.fao.org/locust-watch/en.

Miliony szarańczy pożerające uprawy w Afryce, fot. KBL Studio/Shutterstock

Termity

Do najgroźniejszych szkodników świata należą też termity, co roku powodujące kolosalne straty materialne. Spośród 28 inwazyjnych gatunków dwa – Coptotermes formosanus oraz Coptotermes gestroi – są odpowiedzialne za zniszczenia na poziomie nawet 40 mld dolarów rocznie. Atakują one ludzkie konstrukcje, żywiąc się martwym drzewem i celulozą. W Australii powodują szkody na o wartości nawet 1,5 mld dolarów australijskich – to więcej niż pożary, powodzie i burze razem wzięte. Potrafią niszczyć domy, mosty, a także sieci energetyczne i telefoniczne wsparte na drewnianych słupach.

Niestety, termity nie ograniczają się wyłącznie do drewna. W Południowej Ameryce zagrażają również uprawom trzciny cukrowej i eukaliptusa, a w innych częściach świata także plantacjom kawy, kukurydzy, bawełny czy kassawy. Na domiar złego, ich masywne kopce znacząco utrudniają farmerom pracę.

Termity z gatunku Coptotermes formosanus, fot. Sanit Fuangnakhon/Shutterstock

Mączliki

Do poważniejszych nieprzyjaciół rolników i ogrodników na świecie należą także drobne mączliki, w tym przede wszystkim gatunek mączlika ostroskrzydłego (Bemisia tabaci). Te drobne, białawe owady składają na spodach liści jajeczka, z których wykluwają się żarłoczne larwy. Nie tylko pochłaniają one dużą część zielonej tkanki, ale na dodatek roznoszą choroby zagrażające uprawom. W ich menu znajduje się aż 500 gatunków roślin, w tym tak cenne dla człowieka płody jak pomidory, dynie, brokuły, kalafiory, ogórki, słodkie ziemniaki czy marchew.

Mączlik ostroskrzydły uważany jest za gatunek inwazyjny w wielu krajach Europy, Australii, Afryki, jak również w Stanach Zjednoczonych. W samej tylko Kalifornii straty z jego powodu liczone są w setkach milionów dolarów.

Mączliki ostroskrzydłe na liściu, fot. Tomasz Klejdysz/Shutterstock

Orientalna muszka owocowa

Pochodząca z Południowo-Wschodniej Azji orientalna muszka owocowa (Bactrocera dorsalis) to kolejny gatunek, który rozprzestrzenił się po świecie, powodując ogromne szkody. Jej obecność odnotowano już w 65 krajach świata, na ponad 200 gatunkach drzew rodzących owoce i orzechy. W szczególności zagraża światowej produkcji mango, papai i awokado, na których żerują nienasycone larwy muszki. Każdy owoc, do którego się wedrą, staje się narażony na inwazję innych szkodników i patogenów chorobotwórczych.

W 2023 r. w Kalifornii orientalna muszka owocowa zniszczyła ogromne uprawy cytrusów, awokado, winogron, fig, papryk i pomidorów. Straty sięgnęły nawet 170 mln dol. a w wielu hrabstwach wprowadzono okresy kwarantanny. W przeszłości ogromne szkody odnotowano również w Japonii, Pakistanie i na Filipinach.

Orientalna muszka owocowa niszczy owoce, fot. Di-Tiara/Shutterstock

Owocanka południowa

W Europie mamy niestety swoją własną muszkę owocową, zwaną owocanką południową (Ceratitis capitata), która również zasługuje na miano jednego z najbardziej bezlitosnych szkodników. Przywleczona z Afryki, jako jedna z niewielu muszek owocowych toleruje chłodniejszy klimat i z ochotą atakuje ponad 200 gatunków owoców i warzyw. Nie tylko znacznie obniża urodzajność plantacji, ale także podraża proces produkcji o kosztowne sortowanie. Samice owocanki składają jajeczka pod skórką owocu, a już po kilku dniach wykluwają się z nich głodne larwy, które konsumują bogaty w glukozę miąższ. A robaczywych jabłek, melonów czy awokado nikt oczywiście jeść nie chce.

Owocanka południowa, fot. JorgeOrtiz_1976/Shutterstock

Motyl Spodoptera frugiperda

Zanim motyl stanie się motylem jest żarłoczną larwą. Spodoptera frugiperda to motyl z rodziny sówkowatych występujący w ciepłym klimacie obu Ameryk i Afryki. Ocieplenie klimatu sprawiło, że pojawił się już jednak w Europie i to aż w Niemczech. Jego gąsienice (jasnozielone za młodu, potem brązowe) są tymczasem przekleństwem dla upraw bawełny, tytoniu, kukurydzy, ryżu, orzechów ziemnych, ale także drzew owocowych – od jabłoni do pomarańczy. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), jeśli nie nauczymy się ich kontrolować, rocznie na świecie „ginąć” będzie 17,7 mln ton kukurydzy! Szkody powstają przy tym często w ciągu jednej nocy, gdyż larwy przechodząc z jednego stadium rozwojowego z drugie, zwiększają konsumpcję nawet 50 krotnie!

Larwy motyla Spodoptera frugiperda, fot. Mikhail Kochiev/Shutterstock

Chrząszcz Anoplophora glabripennis

Pochodzący Korei i Chin chrząszcz gatunku Anoplophora glabripennis już w latach 90 ubiegłego stulecia pojawił się w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, a od co najmniej 20 lat trapi też kraje europejskie – od Wielkiej Brytanii po Niemcy. Ten mierzący nawet 4 cm długości owad o charakterystycznym czarno-białym deseniu jest przede wszystkim wrogiem lasów. Jego larwy w szczególności upodobały sobie jawory, brzozy, jesiony, buki, topole i wierzby. Przez nawet dwa lata drążą one w pniach tunele, a każda konsumuje nawet 1000 cm2 drewna. Zagrożenie dla ekosystemów leśnych jest naprawdę poważne – w Stanach prognozuje się, że azjatycki chrząszcz w czarnym scenariuszu zniszczy 1/3 wszystkich miejskich drzew i spowoduje straty rzędu ponad 600 mld dolarów.

Azjatycki chrząszcz Anoplophora glabripennis, fot. letspicsit/Shutterstock

Mrówka ognista

Ściśle rzecz biorąc, mówi się o nich importowane mrówki ogniste (Solenopsis invicta), z ang. RIFA, gdyż z Południowej Ameryki rozdystrybuowane zostały – ponoć przypadkowo – do Ameryki Północnej, Australii, a także wielu krajów europejskich i azjatyckich. Te czerwono-żółte owady żyją w koloniach liczących od 100 do 250 tys. osobników, a ofiary swe porażają jadem, który u ludzi może wywołać wstrząs anafilaktyczny. Największym problemem jest jednak ich wszystkożerność. Co roku pracowite mrówki ogniste powodują miliardy dolarów szkód niszcząc nie tylko plony rolnicze, ale także maszynerię, a nawet miejską infrastrukturę, np. podkopując chodniki. Zabijają także młode i osłabione zwierzęta hodowlane.

Mrówki ogniste pożerające liście na drzewie, fot. Hendri kumbang/Shutterstock

Brudnica nieparka

Bezpośrednio z Europy i Azji pochodzi natomiast ćma brudnica nieparka (Lymantria dispar), która stała się inwazyjnym gatunkiem w Afryce i obu Amerykach. Ten niepozorny nocny motyl osiedla się na drzewach iglastych i liściastych, rozmnażając się w zastraszającym tempie. Jej owłosione gąsienice powodują masowe spustoszenie w lasach i sadach, ogołacając drzewa z liści i hamując ich rozwój. Co ok. 7 lat obserwuje się ich przemnażanie, a wówczas z 1 hektara zadrzewienia „znika” nawet ok. 20 ton liści. Wiele krajów – od USA po Hiszpanię i Bułgarię – doświadczyło już połaciowych zniszczeń lasu w związku z aktywnością brudnicy nieparki.

Gąsienice brudnicy nieparki, fot. Digoarpi/Shutterstock

Ślimak Lissachatina fulica

Do najgroźniejszych szkodników świata należą nie tylko owady, ale i mięczaki. Ślimak gatunku Lissachatina fulica pochodzi ze wschodniej Afryki, ale zdołał rozprzestrzenić się po świecie, szerząc zniszczenia ważnych gospodarczo plonów. W jaki sposób ślimak przenosi się na inne kontynenty? Rozwożony jest oczywiście przez człowieka jako pupil domowy bądź… przysmak kulinarny. Niestety, dość szybko podporządkowuje sobie nowe środowisko życia, a zdaniem Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) należy dziś do 100 najbardziej inwazyjnych gatunków świata. Co gorsza, Lissachatina fulica jest nie tylko szkodnikiem, ale także roznosicielem patogenów powodujących poważne ludzkie choroby, np. zapalenie mózgu lub opon mózgowych.

Ekologia.pl poleca

Ekologiczny dom

Fotel uszak – jak znaleźć model idealny dla swojego wnętrza?

Targi

BIOAGRO Polska 2025 – targi innowacji w rolnictwie ekologicznym

Afrykański ślimak Lissachatina fulica to gatunek wysoce inwazyjny, fot. Gail Euston-Brown/Shutterstock

Agata Pavlinec

Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.

Opublikowany: 21 czerwca, 2024 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025

Zobacz najnowsze artykuły

Polska

Koniec futer coraz bliżej? Obywatele wysyłają jasny sygnał Prezydentowi

Ochrona środowiska naturalnego

Jak toksyczne zakwity glonów rujnują Australię – kolejna katastrofa klimatyczna?

Polska

Zajrzał do butów i zamarł. W środku było… 20 nietoperzy!

Polska

Wielka awaria w internecie. Wiele stron internetowych nie działa

Wiadomości

Pogoda na środę w Polsce: przelotne opady na północy, słońce na południu

Polska

Drugie życie łopat turbin wiatrowych. Polscy naukowcy wiedzą jak to zrobić

Świat

Zabija już garść plastiku. Naukowcy przerażeni nowymi wynikami badań

Polska

Sensacyjne odkrycie w Żorach. Rolnicy natrafili na krytycznie zagrożonego chomika europejskiego

Ciekawi ludzie

Wielu tragicznych śmierci moglibyśmy uniknąć dzięki wprowadzeniu cyklicznych badań lekarskich

Przyroda

To najdziwniejsze i najdroższe grzyby w Polsce. A większości z nich nie wolno zbierać!

Przyroda

Nie tylko żyrafa! Najciekawsze zwierzęta o długich szyjach

Polska

Czy to już ostatni Sylwester z fajerwerkami w Krakowie?