Wodniczka – ochrona w Polsce i w Niemczech
Wodniczka jest najrzadszym i jedynym zagrożonym globalnie ptakiem śpiewającym na terenie kontynentalnej Europy. W przeszłości występowała od Francji do Syberii i od Włoch do Łotwy, a obecnie jej zasięg jest znacznie ograniczony – prawie wyłącznie do Polski, Białorusi i Ukrainy. W XX wieku liczebność populacji zmniejszyła się o 95%, głównie z powodu zniszczenia jej specyficznego siedliska. Dlaczego wodniczki jest coraz mniej i jak ją chronić?
Wodniczka znajduje się na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w kategorii „narażone” (vulnerable). Na Polsce spoczywa wyjątkowa odpowiedzialność, gdyż około 25 proc. światowej populacji wodniczki żyje właśnie w Polsce. Dlatego OTOP wspólnie z partnerami podjął wyzwanie ochrony tego gatunku w Polsce i w Niemczech, wdrażając w życie projekt obejmujący swym zasięgiem 75 proc. wszystkich wodniczek gniazdujących na terenie Unii Europejskiej.
„Wodniczka jest tzw. gatunkiem parasolowym, reprezentującym siedlisko torfowisk niskich z całym zespołem zwierząt i roślin na nich żyjących. Wiele z tych gatunków – tak jak wodniczka – nie może przetrwać nigdzie indziej. To oznacza, że chroniąc wodniczkę, chronimy znacznie więcej niż tylko jeden gatunek ptaka” – mówi Lars Lachmann, koordynator projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech”.
W jak Wodniczka
Wodniczka jest niewielkim ptakiem wróblowym z rodzaju trzciniaków. Ma długi, ostry dziób, typowy dla ptaków odżywiających się owadami. Zarówno samiec, jak i samica ubarwione są jednakowo. System rozrodczy wodniczki można określić jako unikatową w świecie ptaków odmianę promiskuityzmu (strategia rozrodcza polegająca na braku wybiórczości w kontaktach seksualnych – przyp. redakcja). Wodniczki nie tworzą par i spotykają się właściwie tylko w czasie kopulacji, przy czym obie płci kopulują z dużą ilością
partnerów. Dlatego w większości gniazd pisklęta z jednego lęgu posiadają różnych, czasem nawet do pięciu ojców. Samce nie biorą żadnego udziału w wychowywaniu potomstwa. Spędzają cały sezon lęgowy wabiąc samice swoim śpiewem. W przeciwieństwie do innych ptaków lubi śpiewać nie rano ale głównie podczas zachodu słońca.
Jak wygląda wodniczka?
Wierzch ciała wodniczki jest brązowy z dość dobrze widocznymi czarnymi i jasnymi paskami. Kuper rdzawy, brązowo kreskowany. Spód ciała jest jasny, na piersi i bokach ciała drobno kreskowany. Przez górną część oka przebiega biała brew. Najbardziej charakterystyczną cechą rozpoznawczą wodniczki jest wyraźny jasny pasek przebiegający przez ciemny wierzch głowy, co odróżnia ją od najbliższego krewniaka, pospolitej rokitniczki, która takiego paska nie ma.
Średnie wymiary:
- długość ciała 13 cm
- rozpiętość skrzydeł 19 cm
- masa 12 g
Dlaczego wodniczki jest coraz mniej i jak ją chronić?
Głównym zagrożeniem, z jakim spotyka się wodniczka jest utrata siedlisk. Siedliska wodniczki w ostatnim stuleciu zostały na wielkiej skali osuszane dla wydobycia torfu i aby odzyskać nowe tereny rolnicze. Zaledwie kilka procent torfowisk niskich uniknęło tego losu, choć nawet te tereny odczuły negatywny wpływ przez melioracje okolicznych terenów. Na tych obszarach utrzymały się dobre warunki dla wodniczki dzięki wprowadzeniu ekstensywnego tradycyjnego gospodarowania przez ręcznie koszenie lub wypas bydła. Dopóki zabiegi te były prowadzone, wodniczka mogła zamieszkiwać nawet lekko osuszone tereny. Jednak porzucenie ekstensywnej gospodarki na tych terenach, która wystąpiła w ostatnich dekadach doprowadza do zarastania torfowisk coraz gęstszą trzciną lub krzewami i drzewami, które tak tracą wartość dla wodniczki.
Jak można pomoc wodniczce?
Pierwszym krokiem jest przywrócenie naturalnych wysokich poziomów wody na danym terenie, przez zamykanie rowów, budowę śluz lub dostosowanie działania pomp. Wysoki poziom wody również pomaga zapobiegać zarastaniu przez drzewa i krzewy.
Drugim krokiem jest wprowadzenie zabiegów które imitują tradycyjne, a porzucone, gospodarowanie rolnicze, czyli wprowadzać koszenia lub wypas w celu wyeliminowania trzciny lub krzewów i utrzymania odpowiedniej struktury roślinności. Gdzie obecnie występuje wodniczka, koszenia te jednak muszą być opóźnione i nie mogą być prowadzone w okresie lęgowym wodniczki. W czasie wypasu z kolei należy dbać o to by nie był on zbyt intensywny.
Porozumienie o ochronie wodniczki
W dniu 30 kwietnia 2003 w Mińsku utworzono Międzynarodowe Porozumienie o ochronie wodniczki jako część Bońskiej Konwencji dla ochrony migrujących gatunków (CMS). W 2004 przystąpiła do niego także Polska. Zostało ono podpisane przez Niemcy i prawie wszystkie inne kraje występowania tego gatunku w miejscach lęgowych, migracji i na zimowiskach, od Białorusi do Senegalu. Jest to jedyne na świecie międzynarodowe porozumienie krajów nt. ochrony tak małego ptaka.
Państwa podpisujące Porozumienie zobowiązują się wspólnie pracować nad poprawą stanu ochrony wodniczki. Państwa te są wspierane przez dwóch dodatkowych sygnatariuszy: Sekretariat Konwencji Bońskiej oraz Towarzystwo BirdLife International, którego Grupa Ekspertów Ochrony Wodniczki (Aquatic Warbler Conservation Team, AWCT) pełni rolę doradczą porozumienia.
Dotychczasowe osiągnięcia
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) wraz z partnerami zaprezentowało wyniki zakończonego projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” współfinansowanego przez fundusz LIFE Komisji Europejskiej. Projekt rozpoczął się w roku 2005. Dysponował budżetem wysokości 5,4 miliona euro. Jest to największy wykonany projekt ochrony gatunkowej w Polsce.
Wyniki są zadowalające – „wiemy, jakie dokładnie są wymagania siedliskowe wodniczki i jak dbać o jej siedliska. Różnice w warunkach wodnych i w żyzności gleby wpływają na to, czy dany obszar powinien być koszony w lecie czy w zimie, co roku, czy co drugi rok, a może tylko raz na 5-10 lat” – informuje OTOP.
W ramach projektu zostały wprowadzone między innymi specjalnie zaprojektowane maszyny do koszenia torfowisk, a na 400 ha w Delcie Świny został utworzony ekstensywny wypas i hodowla Konika polskiego. Specjalnie dla wodniczki zostały zagwarantowane siedliska przez wykup terenu i stworzenie 3 nowych rezerwatów OTOP (Laskowiec-Zajki, Mścichy i Ławki-Szorce) o łącznej powierzchni 350 ha. Powstaje też system wsparcia finansowego dla działań przyjaznych wodniczce w przyszłości. Rozwiązanie ma być oparte na wykorzystaniu biomasy zebranej na torfowiskach w czasie koszenia do produkcji brykietu lub pelletu. Zyski ze sprzedaży takiego pelletu z biomasy zostaną przeznaczone na ochronę najbardziej zagrożonego ptaka śpiewającego w Europie.
Projekt poświęcony był ochronie wodniczki i jej siedliska torfowiskowego w 9 lokalizacjach (1 w Niemczech, 6 na Pomorzu Zachodnim i 2 w Dolinie Biebrzy), o łącznej powierzchni 42 tysięcy ha.
„Jeden projekt nie jest w stanie ochronić gatunku, ale może stanowić początek. Czy możemy ocalić wodniczkę, a nawet zwiększyć jej populację, zależy od dalszych działań i współpracy z lokalnymi rolnikami, instytucjami ochrony przyrody, a także wsparcia szerszej publiczności doceniającej te wysiłki” – podsumowuje Lars Lachmann.
Pasjonujące informacje o mało znanym i ginącym gatunku. Dobrze, że wypracowano metody ochrony tego ptaka, ale podejrzewam, że zachowa się on jedynie w wybranych , starannie przestrzeganych warunkach. Ludzkie dążenia do nowoczesnej gospodarki wygrają – wodniczka albo zaniknie, albo jej populacja będzie stale zagrożona. Zjawisko to obserwować można podczas ochrony niektórych, ginących już motyli – modraszków