Owady (Insecta) – stanowią najliczniejszą gromadę wśród stawonogów. Owady to jednocześnie najliczniejsza grupa zwierząt, przewyższająca swoją liczbą wszystkie pozostałe żyjące gatunki. Szacunkowo, na jednego człowieka przypada aż milion przedstawicieli owadziego świata. Liczbę gatunków owadów na całym świecie również przedstawia się szacunkowo. Najczęściej mowa jest o kilku milionach, jednak niewykluczone, że liczba ta sięga nawet stu milionów. Owady zamieszkują wszystkie kontynenty i zasiedlają przede wszystkim środowiska lądowe. W Polsce żyje około 30 tys. gatunków tych stawonogów. Największe owady to chrząszcze mierzące nawet ponad 30 cm. Najmniejsi przedstawiciele mierzą z kolei 0,25 mm.
Owady jako jedyne bezkręgowce posiadają zdolność latania i były pierwszymi zwierzętami w ogóle, które cechowała ta umiejętność. Trudno powiedzieć z całą pewnością, kiedy pojawili się pierwsi przedstawiciele tej gromady.
Najprawdopodobniej miało to miejsce już w sylurze, choć najstarsza odnaleziona owadzia skamieniałość pochodzi z dewonu.
Dziedzina zoologii zajmująca się owadami to entomologia. Owady mają różnorakie znaczenie w świecie przyrodniczym i pełnią rozmaite funkcje ekologiczne. Niektóre z nich są bardzo pożyteczne (np. produkujące miód pszczoły), inne roznoszą ciężkie choroby (komarzyce zarażające malarią), bytują na zwłokach lub są pasożytami. Owady odgrywają też bardzo ważną rolę w zapylaniu roślin i w procesie glebotwórczym. Stanowią ponadto pokarm dla innych zwierząt, a czasem również dla człowieka.
Owady dzielimy na dwie podgromady: owady bezskrzydłe oraz owady uskrzydlone.
Owady bezskrzydłe
Są to niewielkie, aczkolwiek silnie rozprzestrzenione owady o delikatnych ciałach, wyposażonych w parzyste przydatki. Odżywiają się próchnicą lub szczątkami roślin i żyją najczęściej w glebie oraz w miejscach zacienionych. Należą do nich rybiki i przerzutki.
Owady uskrzydlone
Podgromada ta skupia większość gatunków owadów. Dzielimy je dodatkowo na owady z przeobrażeniem zupełnym i przeobrażeniem niezupełnym. Rozwój owadów z przeobrażeniem zupełnym rozpoczyna się w stadium jaja i przechodzi do stadium larwy, z której następnie powstaje dorosły osobnik nazywany imago. Z przeobrażeniem niezupełnym mamy zaś do czynienia wtedy, gdy larwa owada przypomina imago, czyli postać dorosłą, ma jednak mniejsze wymiary, nie posiada rozwiniętych skrzydeł oraz cech płciowych.
Rzędy owadów:
- motyle
- chrząszcze
- ważki
- jętki
- skorki
- cęgosze
- karaczany
- modliszki
- pluskwiaki równoskrzydłe i różnoskrzydłe
- muchówki
- błonkówki
- wojsiłki
- wszy
- pchły
- prostoskrzydłe
- rybiki
- sieciarki
- straszyki
- wielkoskrzydłe
- wachloskrzydłe
- chruściki
- wielbłądki
- gryzki
- psotniki
- przerzutki
- widelnice
- wciornastki
- hemimeridy
- skrytaki
- górczyki
- nagoprządki
- bielce
- termity
Budowa ciała owadów
Owadzie ciało składa się z głowy, tułowia i odwłoku lub z głowotułowia i odwłoku. Pokryte jest ochraniającym oskórkiem, który w części odwłoku jest delikatniejszy niż na głowie i tułowiu. Tworzy on chitynowy pancerz, stanowiący szkielet zewnętrzny.
Głowa owada wyposażona jest w parę czułków, parę oczu złożonych oraz aparat gębowy. W części tułowia znajdują się trzy pary odnóży oraz dwie pary skrzydeł. Tułów dzieli się na trzy segmenty zbudowane przede wszystkim z mięśni, które umożliwiają pracę skrzydeł. Na każdy segment przypada też jedna para odnóży. Odnóża mogą pełnić różne funkcje. W zależności od rodziny wyróżniamy odnóża: kroczne, pływne, grzebne, bieżne, skoczne, chwytne.
Odwłok owada również składa się z segmentów (maksimum dwunastu) może być szeroko połączony z tułowiem. Mówimy wtedy o odwłoku siedzącym. Innym rodzajem jest odwłok połączony z tułowiem za pomocą cienkiego trzonka, zwanego stylikiem. Do odwłoku mogą przyrastać odnóża kroczne (choć zwykle jest on beznogi), które u wyższych form owadów przybierają postać narządów kopulacyjnych, zaś u pająków przekształcają się w kądziołki przędne, czyli wyrostki wyposażone w tysiące gruczołów przędnych. To właśnie z tych gruczołów wydobywa się pajęcza wydzielina, która na zewnątrz ciała zastyga i tworzy pajęczynę.
Owady oddychają przez tchawki, czyli uwypuklenia ścian ciała, do których tlen dochodzi za pośrednictwem przedchlinek – niewielkich otworów rozlokowanych na całej powierzchni ciała. Larwy owadów żyjących w wodzie oddychają skrzeloprzedchlinkami.
Układ krwionośny owadów jest otwarty i leży po stronie grzbietu. Składa się z krótkiej aorty oraz wielokomorowego serca. Poszczególne narządy układu nerwowego są z kolei rozlokowane w każdej z trzech części ciała od strony brzusznej. Układ pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową, a następnie składa się z gardzieli, przełyku, wola, żołądka (jelito przednie), jelita środkowego i tylnego. Owady posiadają tzw. cewki Malpighiego poprzez które wydalają kwas moczowy w formie kryształków.
Dymorfizm sezonowy
Zdecydowana większość owadów predestynowana jest do zamieszkiwania środowisk lądowych. Część gatunków wtórnie zajmuje środowiska wodne. W zależności natomiast od stadium rozwoju, poszczególne osobniki mogą zajmować różne środowiska. Zjawisko to nazywamy dymorfizmem sezonowym.
Rozmnażanie owadów
Owady są w większości rozdzielnopłciowe i jajorodne. Ich cechą charakterystyczną jest duża rozrodczość. Są zdolne do gradacji, czyli gwałtownego rozmnażania się.
Owady – pytania i odpowiedzi
Co to są owady?
Owady to stawonogi, które charakteryzują się podziałem ciała na trzy części: głowę, tułów i odwłok. Jest to najliczniejsza grupa zwierząt na Ziemi, występująca w niemal każdym środowisku na świecie.
Dlaczego owady są ważne w ekosystemie?
Owady pełnią kluczowe role w ekosystemach, takie jak:
- Zapylają rośliny, w tym wiele roślin uprawnych.
- Rozkładają martwą materię organiczną, przyspieszając procesy glebotwórcze.
- Są pokarmem dla wielu innych zwierząt.
- Kontrolują populację szkodników.
Jak owady się rozmnażają?
Większość owadów jest jajorodna i rozdzielnopłciowa. Samce często angażują się w rytuały godowe, a samice składają jaja, z których wykluwają się larwy. Owady przechodzą przez różne stadia rozwoju, w tym larwę, poczwarkę i dorosłą postać (imago).
Jakie owady występują w Polsce?
W Polsce występuje około 30 tysięcy gatunków owadów, w tym m.in. motyle, chrząszcze, pszczoły, mrówki, muchy, karaczany, a także mniej znane, jak przerzutki czy rybiki.
Czy owady mogą być jadalne?
Tak, niektóre owady są jadalne i stanowią źródło białka. Przykładem są chrząszcze, larwy, mączniki czy świerszcze, które są konsumowane w różnych kulturach na świecie, a ich hodowla staje się popularna w niektórych krajach jako alternatywne źródło białka.
Bibliografia:
- Bieńkowski, A. (2001). Encyklopedia entomologii polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kozłowski, J. (2005). Zwierzęta Polski. Owady. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
- Wachowiak, W. (2003). Owady Polski. Przewodnik Wydawnictwo RM.
- Koch, K. (1993). Entomologia. Wprowadzenie do biologii owadów. Warszawa: PWN.
- Stypa, J., Rybak, J. (2009). Owady w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
- Wilson, E. O. (2000). The Insect Societies. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Gullan, P. J., Cranston, P. S. (2010). The Insects: An Outline of Entomology. Wiley-Blackwell.
- Grimaldi, D., Engel, M. S. (2005). Evolution of the Insects. Cambridge: Cambridge University Press.
- Mayr, E. (2004). What Evolution Is. New York: Basic Books.
- Richards, A. G., Davies, N. M. (1977). Biology of Insects. Harper & Row.
