Owady (Insecta) – stanowią najliczniejszą gromadę wśród stawonogów. Owady to jednocześnie najliczniejsza grupa zwierząt, przewyższająca swoją liczbą wszystkie pozostałe żyjące gatunki. Szacunkowo, na jednego człowieka przypada aż milion przedstawicieli owadziego świata. Liczbę gatunków owadów na całym świecie również przedstawia się szacunkowo. Najczęściej mowa jest o kilku milionach, jednak niewykluczone, że liczba ta sięga nawet stu milionów. Owady zamieszkują wszystkie kontynenty i zasiedlają przede wszystkim środowiska lądowe. W Polsce żyje około 30 tys. gatunków tych stawonogów. Największe owady to chrząszcze mierzące nawet ponad 30 cm. Najmniejsi przedstawiciele mierzą z kolei 0,25 mm.
Owady jako jedyne bezkręgowce posiadają zdolność latania i były pierwszymi zwierzętami w ogóle, które cechowała ta umiejętność. Trudno powiedzieć z całą pewnością, kiedy pojawili się pierwsi przedstawiciele tej gromady.
Najprawdopodobniej miało to miejsce już w sylurze, choć najstarsza odnaleziona owadzia skamieniałość pochodzi z dewonu.
Dziedzina zoologii zajmująca się owadami to entomologia. Owady mają różnorakie znaczenie w świecie przyrodniczym i pełnią rozmaite funkcje ekologiczne. Niektóre z nich są bardzo pożyteczne (np. produkujące miód pszczoły), inne roznoszą ciężkie choroby (komarzyce zarażające malarią), bytują na zwłokach lub są pasożytami. Owady odgrywają też bardzo ważną rolę w zapylaniu roślin i w procesie glebotwórczym. Stanowią ponadto pokarm dla innych zwierząt, a czasem również dla człowieka.
Owady dzielimy na dwie podgromady: owady bezskrzydłe oraz owady uskrzydlone.
Są to niewielkie, aczkolwiek silnie rozprzestrzenione owady o delikatnych ciałach, wyposażonych w parzyste przydatki. Odżywiają się próchnicą lub szczątkami roślin i żyją najczęściej w glebie oraz w miejscach zacienionych. Należą do nich rybiki i przerzutki.
Owady uskrzydlone
Podgromada ta skupia większość gatunków owadów. Dzielimy je dodatkowo na owady z przeobrażeniem zupełnym i przeobrażeniem niezupełnym. Rozwój owadów z przeobrażeniem zupełnym rozpoczyna się w stadium jaja i przechodzi do stadium larwy, z której następnie powstaje dorosły osobnik nazywany imago. Z przeobrażeniem niezupełnym mamy zaś do czynienia wtedy, gdy larwa owada przypomina imago, czyli postać dorosłą, ma jednak mniejsze wymiary, nie posiada rozwiniętych skrzydeł oraz cech płciowych.
Rzędy owadów:
- motyle
- chrząszcze
- ważki
- jętki
- skorki
- cęgosze
- karaczany
- modliszki
- pluskwiaki równoskrzydłe i różnoskrzydłe
- muchówki
- błonkówki
- wojsiłki
- wszy
- pchły
- prostoskrzydłe
- rybiki
- sieciarki
- straszyki
- wielkoskrzydłe
- wachloskrzydłe
- chruściki
- wielbłądki
- gryzki
- psotniki
- przerzutki
- widelnice
- wciornastki
- hemimeridy
- skrytaki
- górczyki
- nagoprządki
- bielce
- termity
Owadzie ciało składa się z głowy, tułowia i odwłoku lub z głowotułowia i odwłoku. Pokryte jest ochraniającym oskórkiem, który w części odwłoku jest delikatniejszy niż na głowie i tułowiu. Tworzy on chitynowy pancerz, stanowiący szkielet zewnętrzny.
Głowa owada wyposażona jest w parę czułków, parę oczu złożonych oraz aparat gębowy. W części tułowia znajdują się trzy pary odnóży oraz dwie pary skrzydeł. Tułów dzieli się na trzy segmenty zbudowane przede wszystkim z mięśni, które umożliwiają pracę skrzydeł. Na każdy segment przypada też jedna para odnóży. Odnóża mogą pełnić różne funkcje. W zależności od rodziny wyróżniamy odnóża: kroczne, pływne, grzebne, bieżne, skoczne, chwytne.
Odwłok owada również składa się z segmentów (maksimum dwunastu) może być szeroko połączony z tułowiem. Mówimy wtedy o odwłoku siedzącym. Innym rodzajem jest odwłok połączony z tułowiem za pomocą cienkiego trzonka, zwanego stylikiem. Do odwłoku mogą przyrastać odnóża kroczne (choć zwykle jest on beznogi), które u wyższych form owadów przybierają postać narządów kopulacyjnych, zaś u pająków przekształcają się w kądziołki przędne, czyli wyrostki wyposażone w tysiące gruczołów przędnych. To właśnie z tych gruczołów wydobywa się pajęcza wydzielina, która na zewnątrz ciała zastyga i tworzy pajęczynę.
Owady oddychają przez tchawki, czyli uwypuklenia ścian ciała, do których tlen dochodzi za pośrednictwem przedchlinek – niewielkich otworów rozlokowanych na całej powierzchni ciała. Larwy owadów żyjących w wodzie oddychają skrzeloprzedchlinkami.
Układ krwionośny owadów jest otwarty i leży po stronie grzbietu. Składa się z krótkiej aorty oraz wielokomorowego serca. Poszczególne narządy układu nerwowego są z kolei rozlokowane w każdej z trzech części ciała od strony brzusznej. Układ pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową, a następnie składa się z gardzieli, przełyku, wola, żołądka (jelito przednie), jelita
środkowego i tylnego. Owady posiadają tzw. cewki Malpighiego poprzez które wydalają kwas moczowy w formie kryształków.
Dymorfizm sezonowy
Zdecydowana większość owadów predestynowana jest do zamieszkiwania środowisk lądowych. Część gatunków wtórnie zajmuje środowiska wodne. W zależności natomiast od stadium rozwoju, poszczególne osobniki mogą zajmować różne środowiska. Zjawisko to nazywamy dymorfizmem sezonowym.
Rozmnażanie owadów
Owady są w większości rozdzielnopłciowe i jajorodne. Ich cechą charakterystyczną jest duża rozrodczość. Są zdolne do gradacji, czyli gwałtownego rozmnażania się.