gatunek

Gatunek — najniższa, najbardziej podstawowa kategoria systematyczna (taksonomiczna), na której kończy się hierarchia klasyfikacji biologicznej.

Chcąc wyznaczyć miejsce organizmu żywego w systematyce, kolejno przypisujemy go do:

• domeny,
• królestwa,
• gromady,
• typu lub klasy,
• rzędu,
• rodziny,
• rodzaju,
• gatunku.

Całość składa się na tzw. taksonomię. Organizmy często przypisuje się też do podgatunku, który jest kategorią pomocniczą. Każdy główny takson ma swoje kategorie pomocnicze. Poza podgatunkiem, taksonami pomocniczymi gatunku są także odmiana i forma.

Specjacja – jak powstają nowe gatunki?

Proces powstawania nowych gatunków nazywany jest w biologii specjacją. Nazwa gatunku występuje zawsze w formie dwuczłonowej, składającej się z nazwy rodzajowej i epitetu gatunkowego, np. wilec ziemniaczany (batat), róża damasceńska, sokół wędrowny, żarłacz biały itd.

Nasionnica jabłoniowa to przykład specjacji sympatrycznej. Nasionnica naturalnie występuje na terenie Ameryki Północnej jako pasożyt głogu. Po wprowadzeniu upraw drzew owocowych przez osadników, niektóre nasionnice zaczęły atakować najpierw jabłonie, a z czasem również grusze, wiśnie i róże, fot. shutterstock

Taksonomia w praktyce – przykłady klasyfikacji zwierząt i roślin

Przykłady taksonomii zwierząt i roślin:

Pojęcie gatunku jest stosowane w różnych kontekstach i znaczeniach. Używamy go najczęściej wtedy, gdy mówimy o zbiorze osobników, które łączą podobne cechy, np. pochodzenie, budowa, potrzeby względem środowiska oraz zdolność do krzyżowania się i wydawania na świat potomstwa.

Problematyczne pojęcie gatunku

Pojęcie to wydaje się dosyć pojemne, ale przez to pozostaje nieścisłe i ciągle niedopracowane. Poprzez swoje miejsce w systematyce, kategoria gatunku rodzi wiele trudności. Wynikają one głównie stąd, że kwestia dopasowania danego osobnika do tego, a nie innego gatunku jest zwykle dość problematyczna. Klasyfikacja poszczególnych organizmów zmienia się zresztą z biegiem lat i o ile w wyższych taksonach zajmują one stałe miejsce, o tyle na poziomie kategorii gatunku bywają przypisywane do innych zbiorów w zależności od podejścia badawczego. Różnice są widoczne również pomiędzy poszczególnymi systematykami. Z tego względu gatunek traktuje się jako arbitralną jednostkę klasyfikacji. Dodatkowych komplikacji na tym polu dostarcza istnienie kategorii podgatunku. Bardzo często jeden i ten sam zbiór osobników w różnych ujęciach taksonomicznych jest traktowany jako gatunek lub podgatunek. Wszystko zależy tu tak naprawdę od subiektywnego podejścia danego badacza.

Podgatunki i odmiany – dodatkowe komplikacje w klasyfikacji

Przykładowo, psy zalicza się do gatunku wilka szarego, a podgatunku psa domowego. Pozostaje natomiast cała masa ras, nadających psom odmienne cechy wyglądu, różnice w budowie ciała, typy sierści, inne predyspozycje, a nawet temperamenty. O pierwszą naukową definicję gatunku pokusił się John Ray, który w prosty sposób wyjaśnił to pojęcie jako odnoszące się do osobników pochodzących od podobnych do siebie rodziców. Definicja ta domagała się jednak dookreślenia, czego w dalszej kolejności dokonał Karol Linneusz, wliczając gatunek do jednej z pięciu podstawowych kategorii systematycznych. Linneusz nie wyróżniał niższych form taksonomicznych, ustanawiając gatunek jednostką podstawową i niezmienną. Podejście to zmieniło się jednak w XIX wieku, kiedy dostrzeżono potrzebę odróżniania osobników należących do jednego gatunku, ale w pewien znaczący sposób od siebie odmiennych.

Kryterium płodnego krzyżowania – definicja Ernsta Mayra

W naukach przyrodniczych znane jest pojęcie gatunku w sensie typologicznym, morfologicznym, biologicznym oraz ewolucyjnym. Ujęcie typologiczne odnosi się do naturalnej skłonności ludzi do nazywania tym samym określeniem osobników sobie podobnych. Ujęcie morfologiczne to niejako rozwinięcie podejścia typologicznego, które każe uwzględniać morfologię osobników, a więc ich kształt i budowę. Biologiczna definicja gatunku każe z kolei odwoływać się badaczom do kwestii krzyżowania się poszczególnych osobników w warunkach naturalnych i zdolności do wydawania na świat potomstwa. Jej autorem jest Ernst Mayr, a stworzona przez niego zasada rozróżniania gatunków została nazwana kryterium płodnego krzyżowania.

Ujęcie ewolucyjne, zaproponowane jednocześnie przez dwóch badaczy, skupia się z kolei na chronologicznym istnieniu populacji od przodków do potomków, cechującym się pewną ewolucyjną odrębnością.