Zmierzch koralowych ludzi, czyli dramat tropikalnych społeczeństw
Rafy koralowe kojarzą nam się z atrakcją turystyczną. Od tych unikalnych ekosystemów zależy jednak życie ponad 500 mln ludzi. Teraz przyszło im obserwować, jak napędzana emisjami z zamożnych krajów zmiana klimatu zabija źródło ich pożywienia, utrzymania i bezpieczeństwa. Dorośli, którzy spędzili dzieciństwo wśród ławic ryb i kolorowych korali, ze łzami w oczach oglądają podmorską zagładę.
Rafy koralowe w liczbach
Choć pokrywają zaledwie 0,1% powierzchni Ziemi rafy koralowe generują zyski ekonomiczne rzędu 375 mld. dol. rocznie. Są też skarbem ekologicznym – tylko w lasach tropikalnych spotyka się większą liczbę gatunków.
Niestety, rafy wymierają. Szkodzi im wzrost temperatury wody, zanieczyszczenie, a także nadmierne i rabunkowe połowy. Z badania naukowego przeprowadzonego w 2020 r. w 41 krajach świata wynika, że z 1800 badanych lokalizacji, tylko w 5% rafy koralowe były jeszcze w doskonałej kondycji – z obfitością ryb, szeroką różnorodnością biologicznej i doskonale zachowanymi usługami ekosystemowymi. Aż w 30% nie stwierdzono już obecności papugoryb, które w normalnych warunkach wyjadają algi z rafy i umożliwiają koralom rozmnażanie.
W 2025 r. świat obiegła najsmutniejsza wiadomość – aż 84% koralowców na świecie jest już wyblakłych z powodu stresu cieplnego. To nie tylko zmiana koloru, ale symptom poważnej degradacji zagrażającej przetrwaniu raf. Im cieplejsze będą morza, tym więcej koralów wymrze.
Zniszczona rafa koralowa wokół Sulawesi, Indonezja, źródło: Mudasir Zainuddin, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Bez koralów będzie głód
Dla społeczeństw przybrzeżnych rafy koralowe są tym, czym dla nas pastwiska i pola uprawne. To właśnie pośród korali rozmnażają się tysiące gatunków ryb i morskich bezkręgowców, które stanowią główne źródło białka w lokalnej diecie – nawet 50-90% na wyspach Pacyfiku. Bez rafy wytrzebione łowiska nigdy się nie odrodzą, a rybackie społeczności doświadczą głodu i niedożywienia.
Ten proces trwa już od lat. W latach 2012-2014 filipińska naukowczyni przeprowadziła wywiady z 2,6 tys. rybaków z 61 przybrzeżnych miejscowości na Filipinach. Okazało się, że w ciągu ostatnich 70 lat aż 59 poławianych gatunków po prostu zniknęło. W przypadku niektórych cennych papugoryb spadek populacji oceniono aż na 88%. To prawdziwy dramat dla ludzi, którzy żyją z połów.
Naukowcy oceniają, że ryby żyjące w rafach są nie tylko doskonałym źródłem wapnia i żelaza, ale także witaminy A i kwasów tłuszczowych omega 3. Wyspiarskie społeczności nie mają ich czym zastąpić. To szczególnie dotkliwy cios dla kobiet ciężarnych i dzieci. Dowiedziono już, że w Indonezji epizod bladnięcia korali w 1998 r. spowodował niedożywienie, które wyraźnie odbiło się na najmłodszych w postaci zahamowanego wzrostu oraz słabszych wyników w nauce.
Rafy koralowe są ostoją różnorodności biologicznej, fot. westend61/envato
Puste sieci, puste kieszenie
Rafa nie tylko żywi, ale i utrzymuje. Dla tradycyjnych przybrzeżnych społeczności rybołówstwo i zbiór mięczaków to często główne źródło utrzymania, które pozwala zadbać o dach nad głową, leki, edukację. Rafy przyciągają też miliony turystów zapewniając źródło dochodów i miejsca pracy dla kobiet i młodych ludzi. Klęska różnorodności biologicznej rafy staje się początkiem ruiny i ubóstwa.
W krajach takich jak Kiribati, Fidżi, Indonezja, Komory, Haiti czy Filipiny degradacja raf koralowych już dziś rodzi kryzys społeczno-ekonomiczny. Ponad 20% krajowych gospodarek jest tu uzależnionych od zdrowia oceanu, a rafy są jego podstawą.
A statystyki ekonomiczne są brutalne – zdegradowana rafa koralowa to 80-90% turystów mniej i utrata wartości nieruchomości w strefach przybrzeżnych o 30%. Ludzie tracą pracę, a gdy chcą wyjechać za lepszym życiem do Australii czy Nowej Zelandii, przegrywają już na starcie, bo sprzedaż ich domów nie daje większych szans na nowy start. Tymczasem w ziemi ojczystej zazwyczaj bardzo trudno jest znaleźć alternatywne zatrudnienie.
Diagram przedstawiający zależność człowieka od raf koralowych; opracowanie własne
Prawa człowieka podtopione
W Cieśninie Torresa między Australią a Nową Gwineą znajdują się 274 wyspy, z których 17 jest zamieszkałych przez tubylczą ludność Melanezyjczyków. Nigdzie indziej na świecie rafa koralowa nie jest taką wielką dominantą życia – nie tylko żywi ona ludzi, ale gwarantuje im ochronę przed zalewaniem.
Niestety, wraz z podnoszeniem się poziomu morza, zakwaszeniem oceanów i stopniowym wymieraniem korali Cieśnina Torresa przestaje być domem, a staje się powoli więzieniem. Fale, które zalały wyspy w 2018 r. zniszczyły domy i zanieczyściły studnie, zalane zostały drogi i cmentarze.
W 2019 r. ośmiu lokalnych obywateli wraz z szóstką dzieci złożyło skargę do Rady Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNHRC) przeciw rządowi Australii. Zarzucili oni politykom w Canberrze ignorancję w zakresie zmiany klimatu, która niszczy ich życia i kulturę. Ku podziwu, w historycznym werdykcie UNHRC przyznał, że doszło do pogwałcenia praw człowieka.
Artykuł opublikowany w 2024 r. w czasopiśmie „Global Biology” otwarcie nazywa prawo do ochrony rafy koralowych fundamentalnym prawem człowieka. Przygotowana przez zespół naukowców amerykańskich, australijskich i niemieckich naukowców publikacja sugeruje, aby stworzyć system lokalnego, krajowego i międzynarodowego zarządzania rafami w celu urzeczywistnienia postulatów klimatycznej sprawiedliwości.
Niedopuszczalna jest sytuacja, w której ci, którzy szkodzą najmniej, ponoszą największe koszty degradacji ekosystemów morskich. Przybrzeżne społeczności bez raf stracą źródło pożywienia i utrzymania, codzienne bezpieczeństwo oraz podstawy pradawnej kultury. I o tym trzeba dziś myśleć przede wszystkim – nie o egzotycznych wycieczkach i wypoczynku na tropikalnych plażach!
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 21 października, 2025
- „Why care about coral reefs?” Coral Reef Alliance, https://coral.org/en/coral-reefs-101/why-care-about-reefs, 22/09/2025;
- “Coral reef destruction a threat to human rights”, UTS, https://www.uts.edu.au/news/2024/10/coral-reef-destruction-threat-human-rights, 22/09/2025;
- “U.N. Human Rights Committee finds that Australia is violating human rights obligations towards Torres Strait Islanders for climate inaction” Maria Antonia Tigre, https://blogs.law.columbia.edu/climatechange/2022/09/27/u-n-human-rights-committee-finds-that-australia-is-violating-human-rights-obligations-towards-torres-strait-islanders-for-climate-inaction/, 22/09/2025;
- “Only ‘A-list’ of coral reefs found to sustain ecosystems, livelihoods” Basten Gokkon, https://news.mongabay.com/2020/04/only-a-list-of-coral-reefs-found-to-sustain-ecosystems-livelihoods/, 22/09/2025;
- “Coral reef protection is fundamental to human rights” Emma F. Camp i in., https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/gcb.17512, 22/09/2025;
- “The Economic Impact of Coral Reef Loss: A Comprehensive Analysis” Samuel Teicher, https://coralvita.co/coral-cafe/economic-impact-of-coral-reef-loss/, 22/09/2025;
