Zwierzęta, które wyczuwają choroby u ludzi
Nie rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa, ale pies lub pszczoła? Coraz więcej jest dowodów naukowych na to, że zwierzęta skutecznie wyczuwają choroby u człowieka. Fakt ten jest nie tylko fascynujący, ale niesie ze sobą również ogromny potencjał usprawnienia i rozpowszechnienia wczesnego diagnozowania wielu poważnych schorzeń. Sprawdź, które gatunki zwierząt najskuteczniej wyczuwają choroby.
Owa zwierzęca detekcja chorób nie polega na magii ani szóstym zmyśle. Kluczowy jest tutaj odpowiednio wyczulony węch. Każdy człowiek, nawet jeśli nie zdaje sobie z tego sprawy, ma pewien określony profil zapachowy, który wynika nie tylko z potu, ale również związków chemicznych krążących w organizmie. Ulatniają się one ze skóry pod postacią lotnych związków organicznych (VOC), których w naszym oddechu jest aż 3500! Ludzki nos nie jest ich w stanie wyczuć, ale bardziej wrażliwe powonienia łatwo wykrywają już bardzo niewielkie zmiany w chemicznym składzie mogące świadczyć o infekcji czy nawet toczących się procesach nowotworowych.
Jak psy wyczuwają choroby u ludzi?
Najsłynniejszymi wykrywaczami ludzkich chorób są oczywiście psy. W trakcie niedawnej epidemii Covid-19 były one wykorzystywane do badań porównawczych i okazało się, że wykrywają chorobę znacznie szybciej niż testy PCR, znacząco obniżając koszty diagnostyki.
Psi nos ma „wbudowanych” aż 220 mln receptorów – dokładnie 22 razy więcej niż najczulszy ludzki organ węchu. Jego wrażliwość jest nawet 100 tys. razy wyższa niż naszego powonienia, co tłumaczy wykorzystanie psów do szukania śladów po zaginionych lub narkotyków w bagażach. Specjalna tresura pozwala również nauczyć je rozpoznać zapachowe ślady nowotworu prostaty, piersi, pęcherza moczowego oraz płuc.
Co ciekawe, nawet nietrenowane psy okazują się być doskonałymi stróżami zdrowia – jest wiele historii dotyczących niecodziennego zachowania czworonoga z obsesyjnym obwąchiwaniem lub oblizywaniem części ciała właściciela, które później okazały się być siedliskiem raka. Gdy dać im próbki krwi do wąchania, psy wyczuwają choroby nowotworowe z dokładnością nawet 97%!
Ponadto, psy okazały się skutecznie wykrywać również nadchodzące ataki narkolepsji i migreny, a także spadek poziomu cukru we krwi – szczególnie niebezpieczny dla leczących się cukrzyków. Prawdą jest również twierdzenie, że pies wyczuwa strach od człowieka. Wrażliwe nosy reagują na podniesienie poziomu kortyzolu i adrenaliny.
Szczury również da się wytresować, aby wykrywały choroby, fot. envato
Węszące szczury
Wykorzystanie szczurów w medycynie nie ogranicza się do eksperymentów laboratoryjnych. Te niezwykle inteligentne gryzonie o bardzo czułym powonieniu mogą również pomóc w diagnostyce chorób ludzkich. W Afryce wielkoszczury pomagają już od lat identyfikować lokalizację min lądowych – z ich pomocą udało się zneutralizować ponad 150 tys. min w siedmiu krajach.
Przy okazji realizacji programu rozbrajania okazało się, że olbrzymie szczury afrykańskie są szczególnie wrażliwe na zapach prątków gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Wystarczy dać im próbkę plwociny, aby uzyskać szybki i relatywnie wiarygodny wynik (81%). Częstszym problemem są wyniki fałszywie dodatnie niż fałszywie ujemne. A gruźlica wciąż jest ogromnym zagrożeniem w rozwijających się krajach, gdzie w połowie przypadków nie jest wykrywana standardowych badaniach mikroskopowych.
Szczury, które dobrze spełniły swoje diagnostyczne zadanie, w nagrodę otrzymują… banan. System detekcji jest więc dość oszczędny, zwłaszcza, że wielkoszczury żyją nawet 6-8 lat. Niestety, ich tresura jest dość kosztowna i wynosi nawet ok. 7 tys. dol. – wciąż jest to jednak znacznie mniej niż nowoczesny sprzęt diagnostyczny.
Tabela przedstawiająca choroby wykrywane przez zwierzęta; opracowanie własne
Pszczoły
Mimo że ich nos jest praktycznie niedostrzegalny, również pszczoły okazują się być bardzo wrażliwe na zapachy zwiastujące rozwój chorób. Ich powonienie wykrywa nawet najmniejsze zmiany w koncentracji lotnych związków organicznych, a ze względu na mały rozmiar uważane są za bardzo przyszłościową „technologię” diagnostyczną.
W 2022 r. opublikowano badanie, z którego wynika, że pszczoły są w stanie wykrywać zakażone Covid-em norki z dokładnością 86%. Naukowcom udało się wytresować owady w ten sposób, że gdy wyczują zapach infekcji wysuwają język w nadziei na słodką nagrodę. System funkcjonuje bardzo efektywnie i pozwala pszczołom również rozpoznawać nowotwór płuc z oddechu ludzkiego oraz gruźlicę z próbek plwociny.
Odpowiednio trenowane pszczoły wyczuwają choroby takie jak rak płuc, Covid czy gruźlica, fot. envato
Inne zwierzęta, które wyczuwają choroby ludzkie
Zwierząt o wrażliwym powonieniu, zdolnym do wykrywania wczesnych zmian chorobowych, jest na świecie więcej. Należą do nich m.in.:
- pierwomrówki łagodne (Formica fusca) – zdolne do identyfikacji nowotworu piersi z próbki moczu; da się je wytrenować już w ciągu 10 minut, a pozytywny wynik rozpoznawany jest, gdy mrówka spędza przy danej próbce znacznie więcej czasu niż przy innych.
- muszki owocowe (Drosophila melanogaster) co prawda posiadają mniej receptorów węchowych niż pszczoły, ale są lepszymi komunikatorami; naukowcom udało się tak zmodyfikować muszki owocowe, aby świeciły, gdy znajdą się w bliskości próbek powietrza wydychanego przez pacjentów z rakiem. Muszki owocowe skutecznie wykrywają także zakaźny wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba.
- szarańcze – według badania przeprowadzanego na Uniwersytecie Michigan w Stanach Zjednoczonych szarańcze potrafią po zapachu odróżniać zdrowe próbki ludzkich tkanek od tych dotkniętych nowotworem, a nawet rozpoznawać trzy różne typy raka.
- nicienie z gatunku Caenorhabditis elegans mierzą zaledwie 1 mm długości i żyją w glebie strefy klimatu umiarkowanego; te zaskakujące inteligentne „robaki” są w stanie wykryć komórki raka trzustki i piersi w pobranych od pacjentów próbkach tkanek oraz moczu. Japońscy naukowcy pracują już nad komercjalizacją testu, który byłby dostępny dla szerokiego społeczeństwa.
Czy ta nietypowa diagnostyka ma szanse w konkurencji z nowymi technologiami? Zdaniem analityków zwierzęta wyczuwające choroby cywilizacyjne i infekcje zakaźne mogą w przyszłości usprawnić działanie służby zdrowia. Skorzystają przede wszystkim regiony mniej rozwinięte, gdzie zakup sprzętu medycznego do badań przesiewowych jest dużym problemem. Niedawna pandemia dowiodła jednak również, że w obliczu kryzysów zdrowotnych istniejący system łatwo ulega przeciążeniu i przestaje funkcjonować, jak należy. I wówczas pomóc nam mogą zwierzęcy diagnostycy!
Zwierzęta, które wyczuwają choroby – pytania i odpowiedzi
Jakie choroby wyczuwa pies?
Psy w naturalny sposób są w stanie wykryć wiele rodzajów raka i podwyższony poziom stresu. Po tresurze wykrywają także Covid, narkolepsję czy niski poziom cukru we krwi.
Czy koty wyczuwają choroby u ludzi?
Jak dotąd nie ma dowodów, aby koty faktycznie wykrywały choroby u ludzi, choć istnieją takie przypuszczenia.
Jakie jeszcze zwierzęta wykrywają choroby ludzkie?
Dotychczas udało się wykazać skuteczność wielkoszczurów, pszczół, mrówek, muszek owocowych, szarańczy oraz nicieni.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 6 sierpnia, 2024 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- „6 Medical Conditions That Dogs Can Sniff Out” Jaymi Heimbuch, https://www.treehugger.com/medical-conditions-that-dogs-can-sniff-4864177, 23/07/2024;
- “Three animals that can detect disease in humans” Jacqueline Boyd, https://theconversation.com/three-animals-that-can-detect-disease-in-humans-233007, 23/07/2024;
- “Use of trained scent dogs for detection of COVID-19 and evidence of cost-saving” Leon Mutesa i in., https://www.frontiersin.org/journals/medicine/articles/10.3389/fmed.2022.1006315/full, 23/07/2024;
- “What does cancer smell like? These animals can sniff it out” Liz Langley, https://www.nationalgeographic.com/animals/article/these-animals-detect-disease-cancer-covid, 23/07/2024;
- “Cross detection for odor of metabolic waste between breast and colorectal cancer using canine olfaction” In-Seok Seo i in., https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0192629, 23/07/2024;
- “Bees can be trained to identify SARS-CoV-2 infected samples” Evangelos Kontos i in., https://journals.biologists.com/bio/article/11/4/bio059111/275246/Bees-can-be-trained-to-identify-SARS-CoV-2, 23/07/2024;
- “10 Amazing Animals That Can Detect Human Diseases” Kieran Torbuck, https://listverse.com/2023/02/25/10-amazing-animals-that-can-detect-human-diseases/, 23/07/2024;
