Ból kręgosłupa - objawy, przyczyny i leczenie bólu kręgosłupa

Ból kręgosłupa jest jedną z dwóch najczęściej zgłaszanych dolegliwości bólowych na świecie (drugą są bóle głowy). Według Światowej Organizacji Zdrowia jest też główną przyczyną niepełnosprawności i grożącego uzależnieniem nadużycia opiatów. Jak można poradzić sobie z bólem kręgosłupa bezpieczniejszymi sposobami? Skąd tak naprawdę biorą się nasze problemy z plecami?

1. Różne bóle kręgosłupa
2. Objawy towarzyszące bólom kręgosłupa
3. Mechaniczne przyczyny bólu kręgosłupa
4. Choroby, które mogą powodować ból kręgosłupa
5. Domowe metody łagodzenia bólu kręgosłupa
6. Leki, fizjoterapia czy leczenie operacyjne – jakie są perspektywy?

Renomowany periodyk naukowy „The Lancet” w 2023 r. opublikował badanie, z którego wynika, że na ból dolnej części kręgosłupa uskarża się 619 milionów ludzi na całym świecie, a do roku 2050 liczba ta ma wzrosnąć do 843 milionów. Nieco częściej cierpią kobiety, a dolegliwości nasilają się po 45 roku życia i są najbardziej dokuczliwe w późnej starości. Większe predyspozycje do bólu kręgosłupa mają osoby mało aktywne fizycznie oraz te, które wykonują ciężką pracę związaną z dźwiganiem, pchaniem czy ciągnięciem. Ważnymi czynnikami ryzyka są również otyłość oraz poziom stresu.

Różne bóle kręgosłupa

W rzeczywistości pod pojęciem bólu kręgosłupa kryć się może bardzo wiele rozmaitych dolegliwości. Człowiek ma wszak aż 33-34 kręgi, poprzetykane dyskami z tkanki łącznej i otoczone przez mięśnie, ich przyczepy oraz wiązadła, które utrzymują kręgi w miejscu. Z każdym z tych elementów może się stać coś, co spowoduje poważny dyskomfort.

W szczególności mówi się o bólu kręgosłupa szyjnego, obejmującym kręgi C1-C7, bólu odcinka szyjnego (kręgi Th1-Th12) oraz najpowszechniejszym bólu kręgosłupa lędźwiowego (kręgi L1-L5). Poza tym dolegliwości dotyczyć mogą również najniższego odcinka krzyżowo-ogonowego, przede wszystkim kręgów S1-S5. Bolą oczywiście nie same kręgi, ale nerwy wokół, a najczęstszą bezpośrednią przyczyną jest ich ucisk.

W medycynie rozróżnia się także ostry ból kręgosłupa, który trwa kilka dni do miesiąca, podostry obserwowany w okresie 4-12 tygodni oraz przewlekły, czyli taki, który trapi nas codziennie w okresie dłuższym niż 3 miesiące.

Objawy towarzyszące bólom kręgosłupa

Pacjenci zgłaszający się do lekarzy zwykle są w stanie powiedzieć o swoim bólu kręgosłupa nieco więcej – to ważne fakty dla postawienia sprawnej diagnozy. Istotne jest na przykład czy ból nasila się podczas dźwigania i zginania pleców, czy może dokucza najbardziej w pozycji stojącej, leżącej lub siedzącej. Wiele osób obserwuje też sztywność kręgosłupa rano po przebudzeniu i zmniejszenie dolegliwości w miarę rozruszania się. Ponadto ból może promieniować do pośladków, bioder lub nogi.

Bólowi kręgosłupa czasem towarzyszą dodatkowe symptomy, które wymagają jak najszybszej konsultacji lekarskiej. Należą do nich przede wszystkim mrowienia i drętwienie w kończynach, problemy z oddawaniem moczu i kału, słabość w nogach, gorączka oraz niewyjaśniona utrata wagi.

Mechaniczne przyczyny bólu kręgosłupa

Bolący kręgosłup przede wszystkim rozpatrywany jest w kontekście urazów i przeciążeń, które mogły spowodować zmiany lub uszkodzenia w strukturze kręgów, dysków, wiązadeł, przyczepów i mięśni. Dzięki zaawansowanym metodom diagnostyki obrazowej lekarze są dziś w stanie wykryć nawet mniejsze odchylenia od normalnego stanu.

Bardzo często okazuje się przyczyną bólu kręgosłupa jest nadwyrężenie łączących kręgi wiązadeł żółtych, spowodowane podźwignięciem czegoś ciężkiego lub nieprawidłowym skręceniem pleców. Przy aktywnościach fizycznych nadwyrężeniu może ulec też lokalny mięsień lub związane z nim ścięgno.

U osób starszych częstą przyczyną problemów z kręgosłupem jest zwyrodnienie dysków, które zaczynają się po prostu rozpadać. Nawet po 30 roku życia dojść też może do wypadnięcia dysku, który zaczyna uciskać na nerwy, powodując silny ból, drętwienia kończyn, a w rzadkich przypadkach nawet miejscowy paraliż.

Bolesne bywają również wady wrodzone i nabyte kręgosłupa, w szczególności skrzywienie boczne, zwane skoliozą. U niektórych ludzi obserwuje się też zespół wąskiego kanału kręgowego, który rozwija się zwykle powoli i najczęściej dotyczy obszaru lędźwiowego lub szyjnego. Pacjenci narzekają często na słabość kończyn górnych, a ponadto mogą mieć zaburzone funkcje wydalnicze i seksualne.

Wreszcie potencjalne przyczyny bólów kręgosłupa mogą też obejmować kręgozmyk, czyli przemieszczanie się kręgów, któremu towarzyszy rozlany ból promieniujący do pośladków, a także złamanie kręgu. Ten ostatni przypadek zazwyczaj jest konsekwencją działania dużej siły zewnętrznej i może być związany np. z wypadkiem samochodowym lub nieszczęśliwym skokiem do wody.

Choroby, które mogą powodować ból kręgosłupa

Problemy z kręgosłupem mogą też być wynikiem chorób zapalnych o podłożu reumatycznym. Jedną z poważniejszych jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), czyli postępujące schorzenie tkanki łącznej, które stopniowo powoduje zesztywnienie kręgosłupa i zanik mięśni przykręgosłupowych i wiąże się również z występowaniem bólów stawów.

Chorób reumatycznych powodujących zwyrodnienie kręgosłupa jest niestety więcej, a oprócz nich dolegliwości bólowe powodować może także osteoporoza, czyli odwapnienie kości oraz fibromialgia, związana z bólami mięśni oraz ogólnym zmęczeniem. Czasami obserwuje się też stany zapalne tkanki tworzącej dyski, a rzadziej również guzy nowotworowe.

Dolegliwości odbierane jako bóle kręgosłupa mogą jednak wywoływać inne choroby, w tym kamica nerkowa oraz endometrioza. Bardzo często towarzyszą one również ciąży.

Domowe metody łagodzenia bólu kręgosłupa

Ból kręgosłupa może dawać się we znaki w pracy, podczas snu lub przy aktywności fizycznej. Wiele osób próbuje więc ograniczać poruszanie się, bojąc się o zaostrzenie stanu. Nie jest to jednak dobry wybór – kręgosłup musi się codziennie poruszać, aby zachował sprawność. Trzeba jedynie wiedzieć, jakie formy aktywności mu sprzyjają, a jakie szkodzą, co oczywiście zależy w dużej mierze od przyczyny problemów.

Ogólnie we własnym zakresie można próbować łagodzić dolegliwości za pomocą prostych ćwiczeń rozciągających i stabilizujących. Za klasykę uważa się jogą (pozę dziecka oraz pozę psa z głową w dół), jak również ćwiczenia w leżeniu na plecach z nogami uniesionymi w górę. Jeśli ból spowodowany jest urazem lub kontuzją, przed ćwiczeniem warto jednak skonsultować się z lekarzem.

Poza tym wśród domowych sposobów na bóle kręgosłupa wskazuje się:

• relaksację mającą na celu złagodzenie codziennego stresu;
• kremy i plastry rozgrzewające lub chłodzące aplikowane (najlepiej przez drugą osobę) w miejsce bólu, w szczególności te zawierające kamforę, menthol, kapsaicynę;
• ciepłe i zimne kompresy;
• suplementy z witaminą D, kwasami omega 3 oraz magnezem;
• pływanie i jazdę na rowerze;
• unikanie dźwigania i podnoszenie cięższych przedmiotów poprzez zginanie kolan, a nie kręgosłupa;
• spanie na boku z cienką poduszką między kolanami;
• poprawę pozycji siedzenia poprzez wsparcie okolicy lędźwiowej za pomocą specjalnego wałka, zrolowanego ręcznika lub piłki;
• codzienne leżenie na twardej powierzchni z nogami uniesionymi i zgiętymi pod kątem prostym w biodrach i kolanach;
• niesterydowe leki przeciwzapalne dostępne bez recepty, zwłaszcza ibuprofen.

Leki, fizjoterapia czy leczenie operacyjne – jakie są perspektywy?

Niestety, poważniejsze problemy z kręgosłupem, zwłaszcza te wynikające z urazów czy chorób zwyrodnieniowych, wymagać mogą interwencji lekarskiej. W leczeniu farmakologicznym oprócz silniejszych leków przeciwbólowych stosuje się również leki nasenne i uspokajające, antydepresanty oraz środki rozkurczające mięśnie.

Ponieważ większość leków ma poważne skutki uboczne, a niektóre prowadzą nawet do uzależnień, racjonalną alternatywą jest fizjoterapia, w szczególności masaże. Prowadzone przez doświadczonego masażystę mogą nie tylko zredukować ból, ale także uwolnić przykurczone mięśnie i zredukować ucisk na nerwy. Masaż działa również relaksująco i poprawia ukrwienie, co przekłada się na działanie przeciwbólowe. W ramach manualnych terapii dobre efekty przynosi również manipulacja i mobilizacja stawów kręgosłupa wykonywana przez przeszkolonego eksperta.

Czasami zasadne jest aplikowanie zastrzyków ze sterydami, które redukują stan zapalny w miejscu bólu i pozwalają ćwiczyć i żyć normalnie, co z kolei sprzyja naturalnej redukcji symptomów. Terapia behawioralna może z kolei pomóc, ucząc dobrych nawyków podczas stania, siedzenia czy wykonywania podstawowych czynności. Sporym zainteresowaniem w zwalczaniu bólów kręgosłupa cieszy się również medycyna alternatywna, w szczególności akupunktura.

W bardzo rzadkich przypadkach lekarze proponują operacje kręgosłupa, które same w sobie są ryzykowne i wymagają czasochłonnej rehabilitacji. We współczesnej praktyce przed leczeniem operacyjnym wyczerpuje się jednak wszystkie inne możliwe terapie farmakologiczne i fizjoterapeutyczne.Warto uświadomić sobie, że blisko 10% ogólnej populacji cierpi na chroniczne bóle kręgosłupa. Różnice w komforcie życia częściej niż na faktycznym leczeniu polegają na podejściu psychicznym i trybie życia. Ból nie zawsze da się wyeliminować, ale można go skutecznie łagodzić, a okresowo nawet o nim zapominać!

Bibliografia