Definicja pojęcia:

nowotwór

Nowotwór – oznacza grupę chorób, w których komórki dzielą się w organizmie w nadmierny i niekontrolowany sposób. Powstałe w wyniku tego procesu komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe dla danej tkanki komórki. Przyczyną tego zjawiska jest przede wszystkim utrata kontroli nad podziałami, która związana jest z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym: antyonkogenów i protoonkogenów.

W wyniku powstałych mutacji, chore komórki mogą reagować na dwa sposoby, przy czym może to być brak reakcji, bądź niewłaściwa reakcja obronna na pojawiające się sygnały o nieprawidłowościach. Chociaż jedna mutacja w komórce może spowodować rozwój nowotworu to powstanie nowotworu złośliwego wymaga już kilku mutacji. Dlatego obserwuje się zwykle długi i najczęściej bezobjawowy rozwój nowotworu złośliwego u chorej osoby. Ponadto osoby z rodzinną skłonnością do nowotworów mogą dziedziczyć część spośród tych mutacji.
  1. Cechy odróżniające komórkę nowotworową od pozostałych
  2. Przyczyny powstawania nowotworów
  3. Etapy nowotworzenia
  4. Rodzaje nowotworów
  5. Obrona przed nowotworami
  6. Diagnoza nowotworów
  7. Leczenie nowotworów

Cechy odróżniające komórkę nowotworową od pozostałych

Komórki nowotworowe wykazują charakterystyczne cechy co odróżnia je od pozostałych, zdrowych komórek organizmu. Do tych cech należy:
  • genomowa niestabilność i nieograniczony potencjał replikacyjny,
  • wytwarzanie własnych czynników wzrostowych i unikanie immunologicznej odpowiedzi organizmu,
  • niewrażliwość na czynniki hamujące wzrost oraz indukowanie stanu zapalnego,
  • metaboliczne przeprogramowanie podczas hipoksji, czyli niewrażliwość na zewnętrzne zakłócenia,
  • zakłócenie mechanizmów apoptotycznych,
  • zdolność do angiogenezy i tworzenia przerzutów nowotworowych.
Nowotwory złośliwe są śmiertelnie niebezpieczne dla człowieka. Źródło: shutterstock

Przyczyny powstawania nowotworów

Najczęstszą przyczyna powstawania nowotworu jest nieprawidłowa proliferacja komórek w tkankach, co może być konsekwencją mutacji genetycznych. Jednak nie wszystkie rodzaje nowotworów powodują nadmierny i niekontrolowany przerost tkanki (dzieje się tak np. w przypadku białaczki), ponieważ w niektórych rodzajach nowotworów pomiędzy wzrostem a procesami regeneracyjnymi występuje względna równowaga. Co więcej łagodne stany nowotworowe nie są związane z nieprawidłową proliferacją komórek (np. torbiele łojowe) mogą objawiać się zmianami nowotworowymi, ale bez złośliwego charakteru.

Wśród innych przyczyn powstawania nowotworów upatruje się krwiaki, martwicę komórkową czy znamiona, które w zależności od rodzaju mogą pochodzi od ukąszenia, ciała (lub substancji) obcego i szkodliwej, a przerostu tkanki bliznowatej. W dodatku powiększone struktury w ciele, takiej jak np. naczynia krwionośne, moczowody i prostata mogą prowadzić do powstania nowotworów. Nie bez znaczenia są także powikłania w pracy narządów.

Etapy nowotworzenia

Za etapy nowotworzenia (neoplazji, karerogenzy lyb karcynogenezy) uważa się zmiany zachodzące w komórce organizmu, które prowadzą do powstania nowotworu (guza). Wyróżnia się następujące etapy:
  • oddziaływanie czynników rakotwórczych na organizm lub pojedynczą komórkę;
  • zmiany w komórce, przez które rozumie się mutacje;
  • w wyniku zmian następuje intensywna mitoza zmienionych komórek;
  • w konsekwencji niekontrolowanych podziałów występuje rozrost na zdrowe tkanki;
  • dochodzi do angiogenezy, czyli tworzenia się naczyń włosowatych w zmienionej tkance;
  • następuje migracja namnożonych komórek;
  • ostatnim etapem jest tworzenie przerzutów nowotworowych.
Projekcja białaczki limfocytowej . Źródło: shutterstock

Rodzaje nowotworów

Generalnie nowotwory dzieli się ze względu na ich zjadliwość (złośliwość), dlatego nowotwór może być łagodny, złośliwy jak również potencjalnie lub miejscowo złośliwy. Natomiast ze względu na rodzaj tkanki, w której powstają nowotwory, dzieli się je na nowotwór nabłonkowy i nienabłonkowy.

Nowotwór nabłonkowy jak jego nazwa sugeruje, zlokalizowany jest w tkance wyścielającej (nabłonkowej) przewodu pokarmowego i gruczołowego jak również układu oddechowego i skóry. Przykładami niezłośliwych nowotworów nabłonkowych są brodawczak i gruczolak. Natomiast do złośliwych nowotworów nabłonkowych zalicza się między innymi raka gruczołowego i kolczystokomórkowego.

Łagodne nowotwory nienabłonkowe przyjmują nazwę poprzez przekształcenie nazwy tkanki, z której wywodzą się te nowotwory i jest to np. mięśniak lub tłuszczak. Jednak w przypadku złośliwych nowotworów nienabłonkowych rozróżnia się nazewnictwo na podstawie ich pochodzenia. W przypadku gdy nowotwór wywodzi się z tkanek miękkich i kości nazywa się je mięsakami i są to np. mięsak tłuszczakowy (tłuszczakomięsak) czy mięsak naczyniowy (naczyniakomięsak). Jeżeli nowotwory pochodzą z tkanek układu krwiotwórczego to noszą one nazwę jako chłoniaki (wywodzące się z układu chłonnego) lub białaczki (wywodzące się z komórek krwiotwórczych, znajdujących się w szpiku kostnym). W przypadku pochodzenia z komórek barwnikowych nazywa się je czerniakami, np. czerniak oka lub skóry. A nowotwory pochodzące z tkanki nerwowej to pierwotne nowotwory ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego.

Obrona przed nowotworami

Istnieje wiele mechanizmów immunologicznych, które służą organizmowi do obrony przeciwnowotworowej. Wśród nich najczęściej wymienia się cytotoksyczność komórkową zależna od przeciwciał, zależną od dopełniacza oraz cytotoksyczność pobudzonych neutrofilów i makrofagów jak również cytotoksyczność limfocytów. Ponadto ważną rolę w tym zakresie odgrywa aktywność cytokin (w tym interferonów, interleukin, chemokin, nadrodziny TNF).
Za pomocą zdjęcia rentgenowskiego można wykryć raka płuc. Źródło: shutterstock

Diagnoza nowotworów

Pierwszym krokiem ku rozpoznaniu i leczeniu nowotworów niewątpliwie jest badanie lekarskie. Następnym naturalnym krokiem staje się badanie dodatkowe w celu dokładnej diagnostyki nowotworu. Wyróżnia się dwa rodzaje badań dodatkowych, czyli badanie obrazowe (szczególnie istotne w diagnostyce różnicowej) oraz badanie histopatologiczne (szczególnie istotne w potwierdzeniu rozpoznania).

Do badania obrazowego należy: tomografia komputerowa i emisyjna pojedynczych fotonów, mammografia, ultrasonografia, pozytonowa tomografia emisyjna jak również obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego. Natomiast do badania histopatologicznego należą zarówno mikroskopowe badania masy komórkowej (pobranej podczas biopsji) jak i rozmazy, czyli mikroskopowe badania pojedynczych komórek.

Leczenie nowotworów

Rozpoznawaniem i leczeniem chorób nowotworowych zajmuje się przede wszystkim onkologia, ale także takie dziedziny medycyna jak patomorfologia (w tym cytopatologia i histopatologia) oraz chirurgia onkologiczna.

W leczeniu nowotworów stosuje się zarówno metody miejscowe (leczenie chirurgiczne, radioterapia) jak i ustrojowe (hormonoteria, chemioterapia, terapia biologiczna – immunoteriapa, terapia genowa, poprzez czynniki wzrostu i inhibitory angiogenezy).

Dodatkowo stosuje się także leczenie skojarzone (obejmuje chirurgię, radioterapię i metody ogólnoustrojowe), metody psychoonkologiczne (skupienie uwagi na problemach psychologicznych związanych z chorobą) jak również dietoterapię (pomaga wrócić osobie chorej do zdrowia po z reguły wyniszczającej organizm choroby nowotworowej, szczególnie w przypadku nowotworów złośliwych).

Niezależnie od zastosowanej metody leczenia onkologicznego, po jego zakończeniu wymagana jest obserwacja zdrowia. Służy to monitorowaniu efektów leczenia, ocenie wczesnych i późnych efektów ubocznych, ale także ocenie do ewentualnej potrzeby wprowadzenia leczenia wspomagającego czy wczesne wykrycie nawrotu choroby. 
Nowotwory skóry są obecnie niezwykle często diagnozowane. Źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Ambrosi D., Mollica F. 2002.; “On the mechanics of a growing tumor. ”; International Journal of Engineering Science 40(12): 1297–1316.;
  2. Dąbrowski M., Stachowski A.H. (red.). 2001. ; “Popularna encyklopedia powszechna.”; Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków.;
  3. Fendler W., Chałubińska J., Młynarski W. 2011.; “ Techniki analizy przeżycia stosowane w onkologii — założenia, metodyka i typowe problemy interpretacyjne. ”; Onkologia w Praktyce Klinicznej 2: 89–101;
  4. Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W., Stokłosa T. 2009.; “Immunologia. ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.;
  5. John A.P. 2001. ; “Dysfunctional mitochondria, not oxygen insufficiency, cause cancer cells to produce inordinate amounts of lactic acid: the impact of this on the treatment of cancer. ”; Medical Hypotheses 57: 429–431.;
  6. Krajewska M., Czekalska I. 2011. ; “Rola psychoonkologii w leczeniu chorób nowotworowych piersi. ”; Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 1–2: 149–154.;
  7. Meadows A.T., Friedman D.L., Neglia J.P., Mertens A.C., Donaldson S.S., Stovall M., Hammond S., Yasui Y., Inskip P.D. 2009.; “Second neoplasms in survivors of childhood cancer: findings from the childhood cancer survivor study cohort.”; Journal of Clinical Oncology 27: 2356–2362.;
  8. Volokh K.Y. 2006. ; “Stresses in growing soft tissues. ”; Acta Biomaterialia 2(5): 493–504.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.8
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź