Rybik cukrowy – co to jest i dlaczego żyje w naszych domach?
Nikt nie lubi owadów w domu, ale rybik cukrowy wywołuje szczególnie nieprzyjemne doznania już tylko z powodu swojego wyglądu. Wiele osób się go wręcz boi, a można nawet usłyszeć opinie, że jest niebezpieczny. Wyjaśniamy, skąd się bierze rybik cukrowy i jakie naprawdę ryzyko niesie ze sobą jego obecność w naszych domach.
Rybik cukrowy (Lepisma saccharinum) to bezskrzydły owad w stanie naturalnym występujący w strefie klimatu tropikalnego. Rozwieziony po świecie, daje sobie radę również w chłodniejszych regionach, sprytnie wybierając miejsca ciepłe, wilgotne i idealnie obfitujące w strawę. Cóż więc lepszego niż domowa kuchnia lub łazienka?
Rybik cukrowy – jak wygląda?
Nazwa nie jest przypadkowa – srebrzysty rybik cukrowy ma zwężający się tułów, który przypomina faktycznie rybi ogon. Jego całe ciało mierzy od 13 do 25 mm, a zakończone jest trzema długimi przysadkami odwłokowymi. Jeszcze dłuższe są czułki na jego głowie. Do ryby owada upodabnia również sposób poruszania się: wężowaty, wijący, skręcający się na boki. Młode osobniki jest nieco trudniej dostrzec, gdyż są mniejsze i jaśniejsze, prawie białe.
Rybiki jako owady nocne unikają światła, a gdy znajdą się w jego zasięgu bardzo szybko i zwinnie próbują uciec. Można je więc mieć w domu przez dłuższy czas, nie zdając sobie z tego sprawy. Przenikają do wnętrz, wykorzystując wszelkiego rodzaju szczeliny i otwory, a w ogrodzie ukrywają się zwykle pod zeszłorocznymi liśćmi, kamieniami lub włókniną.
Ciekawostka:
Naukowcy uważają, że rybik cukrowy zachował się w mało zmienionej formie od czasów prehistorycznych. Wskazują na to wyjątkowo prosta budowa ciała oraz charakterystyczne przysadki odwłokowe.
Rybik cukrowy w powiększeniu, fot. Foto_pirat/Shutterstock
Cykl życiowy rybika cukrowego
Rybik cukrowy jak na owada jest dość długowieczny – żyje od 2 do 3 lat. Zapłodniona samica składa jednorazowo ok. 60 drobnych, owalnych jajeczek, które przez okres kilku tygodni pozostają ukryte w niewielkiej szczelinie. Potrzeba dalszych kilku miesięcy (nawet do trzech lat), aby z larw rozwinęły się dorosłe osobniki o charakterystycznym metalicznym połysku. Co ciekawe, jako jeden z niewielu owadów linieją one nawet w dorosłości, nawet kilkanaście razy do roku. Pozostawione pancerze to jeden z dowodów na obecność rybików cukrowych w domu.
Dieta rybików oparta jest przede wszystkim na sacharydach. Oznacza to, że uwielbiają cukier i produkty bogate w węglowodany, ale w przypadku ich braku chętnie zaspokajają się także celulozą. Ich układy trawienne wyposażone są bowiem w specjalny enzym trawienny, zwany celulazą. Bez jedzenia są w stanie przetrwać nawet rok, o ile tylko w środowisku jest odpowiednio dużo wilgoci.
Tabela przedstawiająca cechy rozpoznawcze rybika cukrowego; opracowanie własne
Czy rybik cukrowy jest niebezpieczny?
Wokół rybików cukrowych rozwinęło się kilka niesprawiedliwych mitów wynikających z ludzkich uprzedzeń wobec insektów. Jeden z nich dotyczy ugryzień – owszem rybik cukrowy posiada szczęki, ale nie są one wystarczająco silne, aby przegryźć skórę człowieka lub domowego pupila. Nie jest też prawdą, że rybiki roznoszą choroby – jak dotąd nie stwierdzono, aby były w stanie inkubować w swoich ciałach patogeny zagrażające zdrowiu ludzkiemu.
A jednak rybiki cukrowe uznawane są za szkodniki ze względu na swój niszczycielski potencjał. Jeśli znajdą się w żywności – a oprócz czystego cukru lubują się np. w mącę, makaronie czy płatkach śniadaniowych – czynią ją niezdatną do konsumpcji. Zapasów trzeba się wówczas pozbyć.
Jeśli natomiast trafią na papier, mogą wyrządzić ogromne szkody w księgozbiorze, dokumentach, zdjęciach czy rachunkach. Skutecznie niszczą także tapety i nie gardzą ubraniami. Większe nagromadzenie rybików cukrowych w domu może okazać się zgubne dla dywanu, zasłon czy obicia kanapy! Gdy są wyjątkowo głodne rybiki skuszą się nawet na skórę lub syntetyczne tekstylia.
Uwaga na nowe rybiki!
Brytyjscy naukowcy ostrzegają, że na wyspach w ostatnich latach zaczął szerzyć się nowy gatunek rybików, Ctenolepisma longicaudata. Dość podobny w wyglądzie, ale dłuższy i bardziej owłosiony również z ochotą pożera papier i może być poważnym zagrożeniem dla bibliotek czy archiwów. W coraz większej ilości krajów traktowany jest jako gatunek inwazyjny.
Rybiki jedzą celulozę, więc jeśli trafią na papier, mogą wyrządzić ogromne szkody w księgozbiorze, fot. eleonimages/Shutterstock
Jak pozbyć się rybika cukrowego?
Mimo że nie trzeba się ich bać, rybiki cukrowe nie są najlepszymi współlokatorami – wyrządzone przez nich szkody mogą być kosztowne. Stąd też większość z nas podejmuje wysiłek pozbycia się nieproszonych gości. Jakie metody warto wypróbować?
- Olejek eteryczny z kryptomerii japońskiej (Cryptomeria japonica) skutecznie odstrasza i uśmierca srebrzyste owady. Można skrapiać nimi kartki książek, w których pojawiły się szkodniki.
- Silne naturalne zapachy, takie jak lawenda, cytryna, rozmaryn lub cynamon również skutecznie zniechęcają rybiki. Warto nimi spryskać całą łazienkę lub biblioteczkę.
- Pułapka miodowa może zwabić i unieruchomić rybiki w ciągu jednej nocy. Większy kawałek tektury należy posmarować dość grubo miodem i pozostawić w pomieszczeniu, gdzie podejrzewamy obecność owadów.
- Gotowe preparaty i pułapki chemiczne można dostać w sklepach z branży dom i ogród. Są one nieszkodliwe dla ludzi i dość skuteczne w walce z rybikami. Najlepiej jest aplikować je bezpośrednio do szczelin, w których chowają się owady.
Aby uchronić się przed inwazją rybików cukrowych warto dbać o porządek w kuchni, trzymać produkty spożywcze w zamkniętych pojemnikach i kontrolować poziom wilgoci w domu. Wszelkie nieszczelności w drzwiach i oknach należy jak najszybciej redukować.
Rybik cukrowy – pytania i odpowiedzi
Jak wygląda rybik cukrowy?
Rybik cukrowy to wąski, srebrzysty owad bez skrzydeł o długości 13-25 mm, długich czujkach oraz przysadkach odwłokowych.
Skąd się bierze rybik cukrowy?
Rybiki cukrowe przywędrowały do Europy z tropików, a do domów dostają się przez szczeliny.
Czy rybik cukrowy jest szkodnikiem?
Tak, rybik cukrowy zanieczyszcza zapasy żywności i skutecznie niszczy papier oraz tkaniny bogate w celulozę.
