Najszybsze ptaki w Polsce – sokoły i… kaczki?
Patrząc na ptaki przemykające nam nad głowami, nie sposób jest nie zachwycić się ich szybkością i zwinnością. W rzeczywistości jednak pomiędzy skrzydlatymi mieszkańcami nieba rysują się ogromne różnice co do prędkości – te najszybsze bywają szybsze niż Ferrari! Mało kto wie, że w Polsce przy odrobinie szczęścia można spotkać nawet najszybszego ptaka świata!
Pojęcie prędkości rozwijanej przez ptaki nie jest bynajmniej jednoznaczne. Mierzyć można oczywiście prędkość w locie poziomym, rozwijaną dzięki ruchowi skrzydeł. Jeszcze szybsze jest jednak pikowanie za ofiarą, które wymaga przede wszystkim doskonałego opanowania zasad aerodynamiki. To właśnie ów szalony ptasi ślizg w dół uważany jest za najszybszy zwierzęcy ruch na Ziemi, a zwycięzcą w tej kategorii jest…
Sokół wędrowny
Oficjalnie najszybszy ptak świata, sokół wędrowny (Falco peregrinus) wywołał wiosną 2024 r. nie lada zamieszanie w Tatrach. Po tym jak sokoły zdecydowały się po raz kolejny założyć gniazda na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, jego dyrekcja musiała na cztery miesiące zamknąć drogi wspinaczkowe i trasy dla ekstremalnych narciarzy, aby zapewnić podniebnym sprinterom spokój potrzebny do wysiadywania jaj. Niestety, rozwijający ok. 110 km/h w locie horyzontalnym i pikujący z prędkością 390-400 km/h sokół w Polsce występuje już skrajnie nielicznie, choć do lat 40. ubiegłego wieku był jeszcze szeroko rozpowszechniony. Według „Czerwonej Listy Ptaków Polski” w 2020 r. na terytorium kraju obserwowano już zaledwie 55 par. Najszybszym ptakom Polski zagraża przede wszystkim skażenie środowiska związane z nadużyciem pestycydów.
Sokół wędrowny – najszybszy ptak świata widywany jest również w Polsce, fot. WildMediaSK
Raróg
Jeszcze szybszy w locie poziomym, bo osiągający nawet 150 km/h jest raróg zwyczajny (Falco cherrug). Jego prędkość pikowania jest znacznie niższa od sokoła wędrownego (max. 300 km/h), ale w dalszym ciągu zapewnia mu możliwość pochwycenia niemal każdej ofiary – od żaby i jaszczurki po dziką gęś. Długie, ostro zakończone skrzydła umożliwiają szybkie ataki nawet z dość niskiego lotu nad ziemią. Rarogów na świecie jest niestety coraz mniej, a gatunek ma już status zagrożonego wyginięciem. W Polsce od lat już nie zaobserwowano lęgów, ale szczęśliwcy mają szanse spotkać ptaki okazyjnie zalatujące do kraju podczas swoich corocznych migracji na południe. Oczywiście, objęte są one ścisłą ochroną gatunkową.
Portret raroga, fot. Marek Szczepanek, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Orzeł przedni
Do innej rodziny, jastrzębiowatych, należy majestatyczny orzeł przedni (Aquila chrysaetos), który w locie poziomym rozwija prędkości maksymalne ok. 130 km/h. Gdy jednak pikuje w dół po ofiarę, zwijając ciasno skrzydła i przyciskając nogi do ogona, jego prędkość sięga nawet 240-320 km/h. Według ornitologów brakuje mu co prawda zwinności manewrowej sokołów, ale w lotach szybujących i pikujących niewiele ustępuje najszybszym ptakom świata. W Polsce orzeł przedni był kiedyś ptakiem bardzo częstym, lęgowym, ale dziś gniazda zakłada w kraju zaledwie ok. 30 par. Mieszczą się one przede wszystkim w Karpatach, rzadziej na Pomorzu. Spotkać go można na terenach leśnych i łąkowych, z dala od ludzkich siedlisk, najczęściej w górzystych okolicach. Znakiem rozpoznawczym jest jaśniejsza, złotawa głowa.
Orzeł przedni w locie, fot. DennisJacobsen/envato
Białozór
Sporadycznie do Polski zalatuje białozór (Falco rusticolus) – ptak z rodziny sokołów, typowy dla obszarów Arktyki i Skandynawii. To właśnie z północy Europy zagląda czasem do naszego kraju, zapewniając największą radość rodzimym ornitologom. Nie tak łatwo jest go rozpoznać, gdyż ubarwienie odmienia się od białego z ciemnymi plamkami po ciemnoszary z brązową głową. W locie poziomym osiąga prędkość do 145 km/h i przez wielu ornitologów jest w tym kontekście uznawany za najszybszego ptaka świata. Nic dziwnego, że poluje najczęściej metodą pościgu, w przeciwieństwie od innych, nurkujących z reguły sokołów. Żywi się przy tym głównie innymi ptakami oraz ssakami takimi jak zające czy młode lisy.
Białozór w białym umaszczeniu, fot. wirestock/envanto
Jerzyk zwyczajny
Wielkim zaskoczeniem w rankingu najszybszych ptaków Polski może być skromny jerzyk zwyczajny (Apus apus). Ten niepozorny ptak przylatuje do Polski w kwietniu i pozostaje zaledwie do sierpnia – w sam raz na złożenie i wysiedzenie jajeczek. Niestety, najchętniej buduje gniazduje w otworach dachów i zakamarkach budynków, więc nowoczesne budownictwo i remonty termomodernizacyjne ewidentnie mu nie sprzyjają. Stąd też populacja jeżyków dramatycznie się kurczy, a naukowcy nawołują do budowania budek lęgowych.
Jerzyki to mistrzowie aerodynamiki, którzy potrafią w pogoni za owadami rozwijać prędkości nawet 200 km/h, zachwycając widzów manewrami godnymi podniebnych królów. Nic dziwnego, że większość życia spędzają w locie – w powietrzu są w stanie nawet kopulować i spać!
Jerzyk zwyczajny to fantastyczny podniebny akrobata, fot. DennisJacobsen/envato
Kobuz
W sprinterskiej rodzinie sokołów znajdziemy również kobuza (Falco Subbuteo), wyglądem przypominającego mniejszą kopię sokoła wędrownego. Ten typowo europejski gatunek wędrowny co roku pokonuje ogromne odległości, aby spędzić zimę w Afryce lub Południowo-Wschodniej Azji. W Polsce, choć nieliczny, zakłada gniazda w nizinnych lasach środkowej części kraju, w dość rozproszonych lokalizacjach. Łącznie jego populację szacuje się na poziomie ok. 4600 osobników.
Kobuzy polują na owady i mniejsze ptaki, a w pogoni za swymi skrzydlatymi ofiarami rozwijają prędkości do 159 km/h. Są przy tym niezwykle zwinne i atletyczne, zdolne do przekazywania sobie jedzenia w locie.
Kobuz umaszczeniem przypomina sokoła wędrownego, fot. DennisJacobsen/envato
Szlachar
Oprócz sokołowatych i jastrzębiowatych do najszybszych ptaków Polski zaliczają się paradoksalnie również… kaczki. Jednym z ich większych przedstawicieli jest szlachar (Mergus serrator), gatunek typowy dla Eurazji i Ameryki Północnej. W Polsce niestety najprawdopodobniej zaprzestał już lęgów, ale wciąż widywany w czasie przelotów. Niektóre szlachary spędzają też zimę nad polskim Bałtykiem.
Dorosłe osobniki na długość ciała mierzą nawet ponad 60 cm, a rozpiętość ich skrzydeł sięga 74 cm. Co prawda żywią się wyłącznie rybami i innymi wodnymi stworzeniami, nurkując po nie pod powierzchnię, ale potrafią zaskakująco szybko latać. W jednym przypadku u szlachara uciekającego przed samolotem odnotowano ponoć rekordową prędkość 160 km/h, ale większość źródeł mówi raczej o prędkościach rzędu 116-130 km/h.
Samiec szlachara, fot. wirestock/envato
Cyraneczka zwyczajna
Do kaczek należy również występująca na znacznym obszarze Eurazji i Ameryki Północnej cyraneczka zwyczajna (Anas crecca). Ten wodny ptak słynie przede wszystkim z misternej szaty godowej samca – z kasztanowatą głową ozdobioną zielonym pasem. Dorosłe cyraneczki ważą zaledwie nieco ponad 300 g, a ich skrzydła mają rozpiętość poniżej 60 cm. Mimo to wyjątkowe proporcje ciała pozwalają im rozwijać prędkości do 97 km/h i wykonywać w powietrzu szaleńcze manewry. Nie jest to co prawda umiejętność przydatna do zdobywania żywności (cyraneczki żywią się głównie larwami owadów zebranymi z powierzchni wody), ale pomaga uciec drapieżnikom, do których należą m.in. orły i sokoły. W Polsce lęgowych par cyraneczek jest prawdopodobniej mniej niż 1700, więc 2019 r. gatunek objęto ścisłą ochroną.
Samiec cyraneczki zwyczajnej, fot. CreativeNature_nl/envato
Krzyżówka
Jeszcze jedną kaczką, która nie ma czego się wstydzić w powietrzu, choć należy do ptactwa wodnego, jest znana wszystkim dobrze krzyżówka (Anas platyrhynchos). Najpopspolitsza ze wszystkich kaczek, w Polsce jest powszechna, a jej populacja sięga nawet ponad 500 tys. par lęgowych – od 1 września do końca grudnia można nawet na nią polować. Łatwa do zaobserwowania na jeziorach i stawach, żywi sie przede wszystkim wodną roślinnością. Najciekawiej obserwować jest krzyżówki w okresie godowym, kiedy i samce i samice bywają wobec siebie agresywne, urządzając prawdziwe spektakle wzotów i lądowań. Przy takich właśnie okazjach ewidentne są lotnicze talenty krzyżówek, które według różnych źródeł potrafią okresowo rozwijać prędkości sięgajace nawet 80 km/h – 113 km/h!
Samica i dwa samce krzyżówki, fot. wirestock/envato
Jastrząb zwyczajny
Stosunkowo nielicznym ptakiem lęgowym w Polsce jest jastrząb zwyczajny (Accipiter gentilis). Krajowa populacje od lat już utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 5-8 tysięcy par. Urodziwi drapieżcy gniazdują przede wszystkim w starszych lasach i przez kilka lat wracają do tego samego gniazda. Polują przede wszystkim na inne ptaki, chwytając je zręcznie w locie. W tej sztuce pomagają im stosunkowo krótkie skrzydła i długi ogon, ułatwiające szybkie manewry. Zdarza im się nurkować z powietrza z dużych wysokości lub skakać z drzew, wyciągając ofiary z krzaków za pomocą swych silnych szponów. Podczas takich ataków rozwijają prędkość nawet 61 km/h. Niestety, wysoka skuteczność w połowach gołębi przysporzyła im wrogów wśród hodowców, którzy wciąż uciekają się do odstrzału jastrzębi mimo objęcia gatunku ścisłą ochroną.
Samiec jastrzębia, fot. wirestock/envato
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 21 października, 2024 | Zaktualizowany: 9 listopada, 2025
- „Jerzyki – mistrzowie podniebnych akrobacji wymagają pomocy!” Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, https://puls.edu.pl/nauka-i-badania-materia-y-prasowe/jerzyki-mistrzowie-podniebnych-akrobacji-wymagaj-pomocy#, 4/08/2024;
- „10 of the World’s Fastest Birds” Mary Jo DiLonardo, https://www.treehugger.com/fastest-birds-5070090, 4/08/2024;
- “Jastrząb zwyczajny” KOO.org.pl, http://www.koo.org.pl/jastrzab, 4/08/2024;
- “Czerwona Lista Ptaków Polski” Tomasz Wilk, Tomasz Chodkiewicz, Arkadiusz Sikora, Przemysław Chylarecki, Lechosław Kuczyński, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Marki 2020;
- „Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski” Lechosław Kuczyński, Przemysław Chylarecki, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2012;
