Władysław Szafer
Władysław Szafer urodził się 23 lipca 1886 r. w Sosnowcu. Był twórcą ochrony przyrody w Polsce, współtwórcą wielu parków narodowych i rezerwatów oraz Ligi Ochrony Przyrody. Założył i prowadził Instytut Botaniki Polskiej Akademii Nauk, Instytut Ochrony Przyrody PAN. Był współautorem „Flory polskiej” i „Szaty roślinnej Polski”, autorem nowatorsko brzmiącego niegdyś hasła: ”Ochrona przyrody ochroną człowieka”.
Najgroźniejszym wrogiem przyrody jest ludzka głupota i bezmyślność. Nigdy nie złożę broni i nigdy nie odłożę pióra by ratować polską przyrodę. (Władysław Szafer)
Wczesne lata i wykształcenie
Władysław Szafer ukończył szkołę powszechną w Mielcu i uczęszczał do gimnazjum im. Konarskiego w Rzeszowie, które ukończył w 1905 r. Profesorem w tym gimnazjum był Wilhelm Friedberg entuzjastyczny nauczyciel przyrody. Za jego poradą Władysław Szafer po zdaniu matury podjął studia w Wiedniu, gdzie dostał się pod opiekę profesora Richarda Wettsteina, znanego w świecie wszechstronnego botanika. Dzięki jego poparciu, Szafer uzyskał stypendium wiedeńskiego ministerstwa oświaty, co umożliwiło mu uczestniczenie w kursie w stacji biologicznej w Trieście. Dzięki profesorowi otrzymał również temat swojej pierwszej pracy naukowej, którą ukończył w 1908 r.
Dalsze swoje studia Władysław Szafer związał z Instytutem Biologiczno-Botanicznym we Lwowie, prowadzonym przez profesora Mariana Raciborskiego, który powrócił do kraju jako sławny badacz flory Jawy. Po dwu latach Władysław Szafer obronił pracę doktorską uzyskując tytuł doktora nauk przyrodniczych. W 1918 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1919 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.
Praca zawodowa
W 1917 r. Szafer objął; Katedrę Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Po śmierci swojego mistrza – profesora Mariana Raciborskiego, Władysława Szafera powołano jednocześnie na stanowisko dyrektora Instytutu we Lwowie oraz Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1936 – 1938 piastował stanowisko rektora, a w latach 1945 – 1947 –prorektora UJ.
Profesor Szafer prowadził badania naukowe obejmujące różne gałęzie nauk przyrodniczych, takich jak geografia i socjologia roślin, florystyka, paleobotanika, systematyka. Pisząc lekko i interesująco opublikował ok. 700 prac – są to książki, przewodniki, artykuły, biografie, sprawozdania i komunikaty. Był redaktorem czasopisma „Chrońmy przyrodę ojczystą” oraz rocznika „Ochrona przyrody”. Do bardziej popularnych książek profesora Szafera należą: „Epoka lodowa” wydana w 1923; „U progu Sahary wydana w 1925; „Yellowstone – kraj gorących źródeł i niedźwiedzi – wydana w 1929; „Z teki przyrodnika” – wydana w 1967 oraz „Kwiaty i zwierzęta” wydane w 1970 r.
Profesor Szafer był świetnym pedagogiem oraz wychowawcą młodzieży, którą darzył dużą życzliwością.
Poza pracą naukową, pedagogiczną i pisarską profesor rozwijał szeroką działalność w zakresie ochrony przyrody. W 1917 r. współpracował z przyrodnikami działającymi w Komisji Ochrony Przyrody Towarzystwa Krajoznawczego w Warszawie. Od momentu powołania Tymczasowej Komisji Ochrony Przyrody, której był współinicjatorem, został jej przewodniczącym, a od r. 1926 – przewodniczącym Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Sprawował funkcję delegata Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do spraw ochrony przyrody, z siedzibą w Krakowie. Zainicjował powołanie Ligi Ochrony Przyrody, która zaczęła prawnie działać w 1928 r.
Władysław Szafer odegrał dużą rolę w Polskiej Akademii Umiejętności. W 1920 r.został członkiem korespondentem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (III Wydział PAU), w 1925 r. – czynnym członkiem. W następnych latach pełnił kolejno funkcje: 1936 – 1939 – delegata PAU do Komitetu Naukowego Leśnego; 1945 – 1952 – dyrektora III Wydziału; 1946 – 1952 – wiceprezesa Akademii; 1947 – 1952 – przewodniczącego Komitetu Badań Fizjograficznych oraz przewodniczącego Rady Muzeum Przyrodniczego PAU.
Po powołaniu Polskiej Akademii Nauk (PAN) został jej wiceprezesem i funkcję tę pełnił w latach 1957 – 1961. W latach 1963 – 1965 był członkiem Prezydium PAN. Profesor Szafer założył jednocześnie Oddział PAN w Krakowie i przez kilka lat pełnił funkcję prezesa, a później członka Prezydium. Polska Akademia Nauk powołała Władysława Szafera na członka swoich rozmaitych agend, i tak: w 1957 r. – Komisji Nauk Biologicznych; w 1958 r. – Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przy Prezydium PAN, Komitetu Botanicznego, Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich, Rady Naukowej Zakładu Biologii Wód, Zakładu Badań Leśnych, Zakładu Dendrologii i Pomologii w Kórniku, przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Botaniki oraz Zakładu Ochrony Przyrody PAN.
Działalność międzynarodowa
Profesor Szafer działał w wielu międzynarodowych organizacjach ochrony przyrody. W 1928 r. reprezentował Rząd Polski w Radzie Generalnej Biura Ochrony Przyrody w Brukseli, a w 1958 r. został mianowany członkiem honorowym Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów oraz Komisji Ekologicznej i Tymczasowego Komitetu Parków Narodowych. Miał swój w pracach związanych z ochroną rybostanu oceanów i ochroną wielorybów. Współpracował z Międzynarodowym Komitetem Ochrony Ptaków i Międzynarodową Radą Badań Morza.
Osiągnięcia
Szafer walczył o tworzenie parków narodowych, rezerwatów i pomników przyrody, zachowanie flory i fauny polskiej. Przyczynił się do powstania m.in. Tatrzańskiego, Ojcowskiego, Białowieskiego, i Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Profesor upowszechnił w kraju stworzoną przez Aleksandra Humboldta ideę ochrony drzew pomnikowych, jeszcze przed ogłoszeniem ustawy o ochronie przyrody z 1934 r., która dopuściła możliwość ochrony niezwykłych okazów.
Prócz konserwatorskiej ochrony przyrody propagował po II wojnie światowej koncepcję poszanowania praw środowiska przyrodniczego. Domagał się obecności specjalistów z dziedziny ochrony przyrody przy projektowaniu inwestycji, by zmniejszyć negatywne wpływy tych przedsięwzięć na przyrodę.
Profesor Szafer otrzymał wiele honorowych odznaczeń. Był doktorem honoris causa: Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; Uniwersytetu Marii Skłodowskiej – Curie w Lublinie; Uniwersytetu Karola w Pradze. Odznaczony został Orderem Sztandaru Pracy I Klasy, Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, medalem Komisji Edukacji Narodowej. Był laureatem innych nagród, takich jak: nagrody państwowej I stopnia, nagrody naukowej miasta Krakowa, nagrody naukowej Warszawskiego Towarzystwa Naukowego.
Za badania czwartorzędu otrzymał medal A. Pencka. Profesor znalazł się również na Zaszczytnej Liście Zasłużonych dla Ochrony Przyrody, przedstawianej na Międzynarodowym Kongresie Światowego Funduszu na rzecz Dzikich Zwierząt w Bonn.
W 1960 r. władza ludowa zwolniła profesora Szafera ze stanowiska dyrektora Zakładu Ochrony Przyrody oraz dyrektora Instytutu Botaniki PAN. W tym czasie zwolniono również profesora Walerego Goetela – zastępcę dyrektora Zakładu Ochrony Przyrody PAN oraz profesora Tadeusza Kotarbińskiego – prezesa Polskiej Akademii Nauk. Było to nieprzyjemnym zaskoczeniem dla ludzi nauki.
Profesor Władysław Szafer zmarł 16 listopada 1970 r. i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Imieniem Władysława Szafera nazwanych jest wiele ulic m.in. w: Krakowie, Szczecinie, Gdańsku, Wrocławiu, Mielcu, Łodzi, Szczecinku i Chrzanowie. Od 1986 jego imię nosi Instytut Botaniki PAN w Krakowie. Od 1989 roku Polskie Towarzystwo Botaniczne nadaje medal im. Władysława Szafera autorom prac opublikowanych z zakresu botaniki odznaczających się wybitną wartością. Władysław Szafer jest też patronem wielu innych instytucji i szkół.
