Dlaczego turbulencje w samolotach się nasilają?
W maju br. lecący z Londynu do Singapuru samolot wpadł w turbulencje o nadprzeciętnej intensywności. W rezultacie jeden pasażer zmarł, a 71 osób zostało rannych. Te niepokojące wieści nie pocieszyły na pewno nikogo, kto boi się latać. Niestety, naukowcy ostrzegają, że turbulencje w czasie lotów będą się nasilać z powodu zmiany klimatu. Czy samoloty przestaną być najbezpieczniejszą formą transportu?
Zaledwie kilka dni po feralnym locie linii Singapore Airlines samolot lecący Kataru do Dublinu wpadł w podobne opały. Tym razem turbulencje spowodował zranienia sześciu pasażerów i sześciu członków załogi. Według danych amerykańskiej Federalnej Administracji Lotnictwa w latach 2009-2022 34 pasażerów i 129 członków załogi doznało poważnych obrażeń wskutek turbulencji. To niby niewiele w porównaniu z milionami podniebnych pasażerów, ale statystyki wskazują, że w ciągu ostatnich 40 lat incydentów z turbulencjami przybywa.
Jak powstają turbulencje?
Naukowcy przyrównują turbulencje do morskich fal, które pojawiają się powietrzu. Wiejący na wysokości wiatr zmienia nagle kierunek z horyzontalnego na pionowy. W rezultacie lecący płynnie samolot zaczyna również „skakać” w górę i w dół. W wyjątkowo drastycznych przypadkach nagły spadek wysokości może sięgać aż 30 m, co pasażerowie mogą dotkliwie odczuć – zwłaszcza ci nieprzypięci pasami.
W zależności od przyczyn meteorologowie i piloci rozróżniają siedem różnych typów turbulencji:
- turbulencje czystego nieba, czyli nagłe zawirowania powietrza na bezchmurnym niebie, zwykle rejestrowane na dużych wysokościach; najtrudniejsze do przewidzenia;
- turbulencje czołowe rozwijające się na styku dwóch mas powietrza, ciepłego i zimnego;
- turbulencje mechaniczne wywołane zróżnicowaną rzeźbą terenu przy silnym wietrze;
- turbulencje fali górskiej związane ze stabilną masą powietrza przemieszczającą się w poprzek łańcucha górskiego;
- turbulencje termiczne spowodowane nierównym ogrzewaniem powierzchni ziemi przez słońce;
- turbulencje burzowe wynikające z systemów konwekcyjnych powodujących formowanie się burz;
- turbulencje ścinające wywołane nagłymi zmianami kierunku i prędkości wiatru, bardzo często w związku z prądami strumieniowymi.
Jak widać, „okazji” do powstawania turbulencji jest dość sporo. Tłumaczy to, dlaczego w ciągu jednego roku kalendarzowego przemysł lotniczy odnotowuje aż 68 tys. przypadków umiarkowanych lub silnych turbulencji. O większości z nich się oczywiście nie pisze.
Turbulencje utrudniają sterowanie samolotem, który może opaść nawet o kilkanaście metrów, fot. Reshetnikov_art/Shutterstock
Gdzie turbulencje są najsilniejsze?
Fakt, że rozumiemy skąd się biorą turbulencje, pozwala nieco lepiej szacować ryzyko w transporcie lotniczym. Najczęściej turbulencje oczekiwane są nad wysokimi górami, oceanami i równikiem, a także w sytuacjach, gdy samolot przemieszcza się do strefy zdominowanej przez prąd strumieniowy. Niestety, turbulencje czystego nieba (zwane CAT) mogą pojawić się gdziekolwiek i kiedykolwiek.
W 2023 r. za najbardziej „wyboiste” podniebne trasy uznano loty z Santiago w Chile do Santa Cruz w Boliwii, z Ałmatów w Kazachstanie do Biszkeku w Kirgistanie, z Lanzhou do Chengdu w Chinach oraz z Cetrair do Sendai w Japonii. W Europie najsilniejsze turbulencje obserwowane są nad włoskimi i szwajcarskimi Alpami, a najbardziej ryzykowną destynacją wydaje się Mediolan.
Tabela przedstawiająca europejskie trasy, na których najczęściej występują turbulencje; opracowanie własne na podst. https://turbli.com/
Dlaczego turbulencje przybierają na sile?
Naukowcy nie mają wątpliwości, że zmiana klimatu zwiększa prawdopodobieństwo i nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych, w tym burz. Według badania przeprowadzonego na Uniwersytecie w Reading w szczególności rośnie różnica temperatur między biegunami a równikiem, co wpływa na intensywność pionowych wiatrów uskokowych związanych z prądami strumieniowymi (tzw. jest stream). W rezultacie prędkość wiatrów wiejących z zachodu na wschód zmienia się wraz ze wzrostem wysokości, a tym samym rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia najbardziej zdradliwych turbulencji czystego powietrza.
Z badania opublikowanego w 2017 r. wynika wręcz, że wskutek zmiany klimatu silne turbulencje nad Północnym Atlantykiem będą dwa do trzech razy częstsze w latach 2050-2080. Podobne wnioski wysunęła agencja NASA, sugerując, że w 2050 latanie na obecnych wysokościach będzie znacznie trudniejsze. Istnieje oczywiście opcja, aby zmienić trasy samolotów, tak aby omijały strefy wpływów czterech głównych prądów strumieniowych, ale oznaczałoby to nieekonomiczne wydłużenie podróży.
Najlepszą ochroną przed turbulencjami jest siedzenie w zapiętych pasach, fot. Kostiantyn Voitenko /Shutterstock
Czy należy się bać turbulencji?
Mimo pesymistycznych prognoz dotyczących prawdopodobnego nasilenia turbulencji eksperci przekonują, że latanie pozostaje najbezpieczniejszą formą transportu. Według badaczy z Harvardu ryzyko bycia uczestnikiem wypadku lotniczego wynosi jeden do 1,2 mln, a ryzyko śmierci 1 do 11 mln. W przypadku jazdy autem ryzyko śmierci zwiększa do 1:5000!
Poza tym wraz z rozwijającą się technologią pojawiają się coraz lepsze i dokładniejsze narzędzia do prognozowania zmian pogody, które mogą wywołać turbulencje. Już dziś pracuje się nad wykorzystaniem migrujących gatunków ptaków w celu lepszej identyfikacji zagrożenia.
Dla wszystkich, którzy mimo wszystko obawiają się latać z świecie pełnym turbulencji mamy dobrą radę – nie rozpinać pasów bezpieczeństwa w ciągu podróży. Ogromna większość urazów związanych z gwałtownymi ruchami samolotu wynika z faktu, że pasażer lub członek załogi nie byli odpowiednio zabezpieczeni w fotelu.
Turbulencje – pytania i odpowiedzi
Czy turbulencje są groźne?
Silne turbulencje mogą spowodować urazy wśród pasażerów i załogi. Ryzyko zagrażającego życiu wypadku jest jednak minimalne.
Gdzie występują największe turbulencje?
Największe turbulencje odnotowywane są nad wysokimi górami, oceanami oraz w strefach działania prądów strumieniowych.
Jak sprawdzić, czy podczas lotu będą turbulencje?
Burzowa pogoda czy podróż w sferze aktywnego sezonu monsunowego zwiększają ryzyko turbulencji. Najgroźniejsze są jednak turbulencje czystego nieba, których nie sposób przewidzieć.”
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
- „Aircraft turbulence is worsening with climate change. Studying birds could help” Katherine Latham, https://www.bbc.com/future/article/20240524-severe-turbulence-climate-change-singapore-airlines, 8/06/2024;
- “Climate change makes airplane turbulence more frequent and more intense” Audrey Garric, https://www.lemonde.fr/en/environment/article/2024/05/29/climate-change-makes-airplane-turbulence-more-frequent-and-more-intense_6672973_114.html, 8/06/2024;
- “One dead and at least 71 injured after severe turbulence hits Singapore Airlines flight” Duarte Mendonca, https://edition.cnn.com/2024/05/21/world/singapore-airlines-turbulence-bangkok/index.html, 8/06/2024;
- “Climate change is fuelling turbulence on some of our most common flight paths” Jo Lauder, https://www.abc.net.au/news/2024-05-22/the-link-between-climate-change-and-turbulence/103877522, 8/06/2024;
