Ptasie migracje. Wędrówki ptaków w Polsce
Tworzą się w okresach przelotów, konstruując przeróżne figury na niebie. Niekiedy jest to popularny klucz, innym razem znany laikom z popularnego powiedzenia szyk „gęsiego”. Naukowcy od lat badają fenomen tego zjawiska. Niektórzy mówią, że to przypadek, a inni, że zasługa ptasiego GPS-u. Jak naprawdę tworzą się ptasie formacje? Jaki jest klucz do zagadki ptasiego klucza?
Dlaczego i kiedy wędrują?
Podstawowym powodem jest oczywiście zmiana pór roku. Szczególnie jest to zauważane w krajach o klimacie umiarkowanym – na półkuli północnej. Można wtedy odróżnić porę ciepłą (okres od początku marca do połowy października) i porę zimną (listopad-luty). Warunkuje to dostęp do pożywienia, dlatego ptaki są zmuszone przenosić się zimą w tereny ciepłe, na półkulę południową. Dla przykładu weźmy jeden z popularnych polskich gatunków – obecną niemal w każdym regionie kaczkę krzyżówkę. Jest to gatunek wędrowny, jednak kilkanaście procent osobników z naszego kraju pozostaje u nas nawet w okresie zimowym. Ulubionymi zimowiskami są dla nich niezamarzające rzeki w południowo-zachodniej i północnej części Polski. Pozostałe osobniki odlatują z naszego kraju między wrześniem, a grudniem. Powracają do nas na przełomie lutego i kwietnia.
Są też gatunki, którym wystarczy przemieszczenie się o kilkaset kilometrów np. z północy Polski na południe, gdzie różnica temperatur nie jest zbyt duża (może wynieść kilka stopni C.), ale dla tych gatunków jest to wystarczające. Tak jest z myszołowem, który wędrując np. z Norwegii znajduje cieplejsze rejony już w Polsce. Powiększa tym samym populację tego gatunku w naszym kraju. Zdarza się, że muszą szukać pożywienia nawet w północnych częściach Afryki. Co ciekawe, ptaki te są w stanie pokonać podczas przelotu ponad dziesięć tysięcy kilometrów. Myszołowy nie układają się w formacje – lecą w parach.
Dlaczego więc ptaki poświęcają tyle czasu na podróżowanie, by później znowu powrócić na to samo letnisko? Odpowiedź jest prosta – pokarm. W północnej części globu sezon letni oznacza wielką stołówkę, od owadów do gryzoni – wszystkie gatunki stają się liczniejsze, co jest nie lada ucztą dla wygłodniałych ptaków, przebywających w okresie lęgowym, bądź już dokarmiających młode. Można napisać „co gatunek to obyczaj” – każdy z nich charakteryzuje się innym okresem odlotu oraz innym sposobem zimowania.
Biegus zmienny podpina się pod klucze innych ptaków, fot. envato
Jak wędrują?
Dla nich jest to największe przedsięwzięcie sezonu. Po okresie letnim, wraz ze zbliżającym się końcem wakacji ptaki przygotowują się do wielkiego odlotu. Zbierają się w większych lub mniejszych stadach. Jednak największą zagadką nie jest to kiedy i gdzie lecą, ale jak lecą.
Stada ptaków wzbijając się w powietrze tworzą formacje, które mają na celu ułatwić lot. Ptasie układy można podzielić na trzy
główne rodzaje. Pierwszym z nich jest najbardziej popularny i najczęściej wykorzystywany przez ptaki – klucz, inaczej zwany jako litera „V”. Drugi rodzaj układu to chmara, którą stosują licznie występujące w Polsce szpaki. Trzecim, ostatnim i najmniej popularnym rodzajem jest linia prosta. W ten sposób latają m.in. ostrygojady.
Skupmy się jednak na najbardziej „znanym” układzie – kluczu. Korzystają z niego wspomniane wcześniej kaczki krzyżówki, a także m.in. gęsi, żurawie, kormorany i czaple. Warto zauważyć, że klucz nie jest zawsze taki sam – żurawie dla przykładu często pozwalają sobie zmienić układ i jedno ramię wydłużają o jedną trzecią. Ptaki podczas lotu, by zachować jak najwięcej energii polepszają swoją aerodynamikę. Lecąc w układzie klucza tylko osobnik na czele narażony jest na największy opór powietrza. Natomiast ptaki za nim lecą w tzw. tunelu powietrznym z mniejszym oporem, dzięki czemu tracą mniej energii. Prowadzący wyprawę nie doleciałby zbyt daleko, dlatego co pewien czas następuje zmiana lidera, zależności od poziomu zmęczenia poprzednika.
Na podstawie badań przeprowadzonych na wędrujących stadach gęsi pojawiły się teorie, że ptaki lecą zbyt daleko od siebie, żeby korzystać z tunelu powietrznego. W zastępstwie powstała wersja mówiąca o tym, że ptaki dobierają układ tak, żeby widzieć osobnika przed sobą i mieć z nim kontakt wzrokowy.
Najczęściej z formacji klucza korzystają różne gatunki gęsi i kaczek. Przykładem jest cyraneczka z rodziny kaczkowatych, mająca największą populację w Ameryce Północnej.
Potrafi ona przelecieć dziesięć tysięcy kilometrów do Ameryki Południowej, w rejony Argentyny. Zdarzają się jednak wyjątki – gęś hawajska w ogóle nie podejmuje dalekich lotów. Niewątpliwym rekordzistą jest rybitwa, pokonująca niekiedy dystanse równe odległości od Alaski po Eurazję.
Warto zwrócić uwagę też na dźwięki jakie wydają ptaki lecąc kluczem. Najgłośniejsze są żurawie wydające dźwięk nazwany przez ornitologów „klangorem”. Nie mniej hałaśliwa jest gęś, zagłuszająca np. miejskie dźwięki. Ciekawym gatunkiem jest natomiast biegus zmienny „podpinający” się pod klucze innych ptaków. Podczas jednego przelotu potrafi zmienić towarzyszy podróży nawet kilkakrotnie. Do wyjątków należy zaliczyć także przepiórki, które z powodu swojego leniwego trybu życia nie zawsze dolatują do Afryki. Często „dochodzą” na piechotę do brzegu, zyskując tym samym opinię „piechurów”.
Nurzyk polarny, fot. envato
Skąd o tym wiemy?
Na całym świecie prowadzone są znakowania za pomocą plastikowych lub metalowych obrączek co daje nam obraz jak i gdzie ptaki migrują. Dzięki nowoczesnej technice możemy śledzić na ekranach radarów trasy i czas przelotów z dokładnością do jednego metra. Powstaje jednak pytanie jak w takim razie radzą sobie ptaki nie posiadając nowatorskich rozwiązań?
Długo trwały badania, mające na celu uzyskanie odpowiedzi na to pytanie. W połowie XX wieku w Bostonie w stanie Massachusetts w USA przeprowadzono eksperyment. Wypuszczono nurzyka polarnego, który wrócił po trzynastu dniach, pokonując w tym czasie odległość niespełna 5200 km do miejsca swojej kolonii znajdującej się na północy Europy – w Skomer w Walii. Okazuje się, że ptaki, wędrujące w dzień kierują się Słońcem, które daje im orientację w terenie i służy jako kompas. Posiadają wewnętrzne poczucie czasu dzięki czemu orientują się w zmianie pozycji centralnej gwiazdy. Natomiast ptaki, wędrujące pod osłoną nocy kierują się gwiazdami, a dokładniej ich położeniem względem Gwiazdy Polarnej. Są także gatunki takie jak jaskółka dymówka czy brzegówka, które wędrują w dzień i noc. Często się zdarza, że wiele osobników z powodu zmęczenia nie przeżywa trudów podróży. Fenomenem może być także kukułka, która samotnie wędruje w nieznane rejony Afryki i zawsze trafia do celu.
Nie są to jedyne sposoby odnalezienia się w terenie. Niektóre gatunki są wrażliwe na pole magnetyczne Ziemi lub jej promieniowanie. Inne kierują się linią rzek lub szczytów górskich. Jednak jak każde żywe zwierzę tak i ptaki mogą popełniać błędy. Zjawiska atmosferyczne, szczególnie burze czy zmiany kierunków wiatru mogą zmylić zwierzęta i zmienić kierunek ich wędrówki.
Poznajemy ptaki
Fenomen ptasich wędrówek nie został jak dotąd poznany. Mimo to można stwierdzić, że to właśnie w naturze jest najpiękniejsze – tajemnica. Mamy już wrzesień, zatem warto zwrócić uwagę na lecące na niebie klucze żurawi (dla cierpliwych obserwatorów ptaków) i gęsi. Niezapomniane wrażenia gwarantowane.
Super garść wiadomości akurat mieszkam blisko rezerwatu i przeloty ptaków to codzienność .
Fajny artykuł, generalnie bez odpowiedzi, ale to w sumie nie jest najważniejsze. Kto lubi ten temat jest zadowolony i miło zaskoczony, że innych teże to kręci. Pozdrawiam