Definicja pojęcia:

rzeka

Rzeka - naturalny ciek wodny z ukształtowanym w wyniku erozji korytem, płynący – pod wpływem działania siły grawitacji – w łożysku lub w dolinie. Rzeka może wypływać z jeziora, wywierzyska, czoła lodowca, rzadko z obszarów bagiennych. Może też być połączeniem potoków. Jest zasilana podziemnie, przez wody powstałe w różnych procesach geologicznych, jak i powierzchniowo, przez wody pochodzące z opadów i roztopów.

Rzeki dzielimy ze względu na ciągłość i wielkość ich zasilania. Tym samym wyróżniamy:

Rzeki stałe – płyną cały rok, co jest możliwe dzięki temu, że zasilanie przewyższa straty wody wynikające z odpływów, wsiąkania i parowania.

Rzeki okresowe (inaczej sezonowe) – płyną jedynie w porze deszczowej, w porze suchej koryta wysychają.

Rzeki epizodyczne (inaczej chwilowe) – charakterystyczne dla obszarów pustynnych – płyną nieregularnie, wyłącznie w czasie ulewnych, ale krótkotrwałych deszczów.

Ponadto możemy wyróżnić także rzeki sporadycznie wysychające. Są one zasilane podobnie jak rzeki stałe, mogą jednak wysychać w okresie długotrwałej suszy.
Nil. By Daryona (Own work) [GFDL or CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Rzeki mogą być zasilane przez kilka rodzajów wód: wody podziemne, wody powstałe w wyniku topnienia lodowców, wody powstałe w wyniku topnienia pokrywy śnieżnej lub przez wody spływające po opadach atmosferycznych.

Rzeki dzielimy też na małe, średnie, duże i wielkie, w zależności od długości i wielkości ich dorzecza. Dorzecze rzeki to obszar, z którego spływają wszystkie zasilające ją dopływy. Linią graniczną dorzecza, oddzielającą od siebie sąsiednie dopływy jest tzw. dział wodny, czyli wododział. Wododziały wyznacza się zarówno dla rzek powierzchniowych, jak i podziemnych. Za wielką rzekę uznaje się ciek o długości powyżej 2500 kilometrów, którego dorzecze ma ponad 1 milion kilometrów kwadratowych. Z kolei mała rzeka to ciek nieprzekraczający długością 100-200 kilometrów, o łącznej powierzchni dopływów mieszczącej się w granicach 100-10000 kilometrów kwadratowych.

W Europie obowiązuje dodatkowy podział rzek ze względu na gatunki ryb, które je zasiedlają. Na tej podstawie wyróżniamy konkretne odcinki rzek, na przykład krainę pstrąga potokowego (wartki prąd, dno pokryte dużymi kamieniami i żwirem, woda mocno nasycona tlenem) lub krainę leszcza (umiejscowioną w dolnym odcinku rzeki, gdzie prąd jest wolny, a dno muliste i piaszczyste).
Pstrąg potokowy.
Rzekę charakteryzuje nie tylko jej długość, ale również:
  • krętość (największą krętością charakteryzują się oczywiście rzeki meandrujące, które mają wysoki stosunek długości rzeki do długości jej doliny);
  • linia nurtu – linia łącząca najgłębsze miejsca w dolinie, określająca prędkość płynącej wody;
  • rozwinięcie rzeki – to stosunek całkowitej długości rzeki do jej linii prostej (łączącej źródło i ujście).

Istotny jest też podział rzek na rzeki główne – mające ujście w zbiorniku wodnym – oraz dopływy, zasilające rzeki główne. System rzeczy zaś to nic innego, jak rzeka główna ze wszystkimi jej dopływami.

Ujście rzeki – może mieć kształt lejka (wtedy nazywamy je estuarium) lub delty.

Innym pojęciem charakteryzującym rzekę jest bieg rzeki. Dzieli się on na trzy odcinki – górny, środkowy i dolny, które różnią się intensywnością erozji i akumulacją. Dolina rzeczna jest to z kolei całość formy terenu ukształtowanej w wyniku działalności erozyjnej i akumulacyjnej rzeki, obejmująca koryto rzeki i jej łożysko. Zmiany stanów rzeki w dolinie związane z zasilaniem, odpływami czy zlodzeniem, nazywamy reżimem lub ustrojem rzeki.
Najdłuższa rzeka świata –  Amazonka. By User:Wutzofant (Own work) [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.5-2.0-1.0], via Wikimedia Commons
Pozostałe elementy budowy rzeki:
  • koryto rzeki – jest to najniższa część dna doliny rzecznej, najbardziej wyżłobioną przez spływającą wodę;
  • taras zalewowy – obszar rzeki zalewany przez spływającą wodę wyłącznie w okresie, gdy stan wód podnosi się do poziomu wysokiego;
  • łożysko rzeki – koryto rzeki wraz z obszarem tarasów zalewowych;
  • brzeg rzeki – ustalany zawsze pod kątem obserwatora, który patrzy na rzekę w dół jej biegu. Prawy bieg rzeki usytuowany jest więc po jego prawej stronie, lewy po lewej.

Rzeki na świecie

  • Najdłuższa rzeka świata – Amazonka – 6800 km długości, 7200 km kw. powierzchni dorzecza.
  • Najgłębsza rzeka świata – Kongo – 250 metrów głębokości.

Spośród wszystkich krajów na świecie, przez zaledwie 17 nie przepływa żadna rzeka. Są to bardzo małe państwa, wyspy lub kraje pustynne. Przez te ostatnie przebiegają jedynie wyschnięte doliny rzeczne, które wypełniają się wodą po nastaniu pory deszczowej, przemieniając się w rzeki epizodyczne (chwilowe). W języku arabskim, suche koryta rzeczne, zasilane przez wody opadowe sporadycznie, nazywa się ued lub wadis.
rzeka Kongo. By Bsm15 (Own work) [CC BY-SA 3.0 or GFDL], via Wikimedia Commons

Bibliografia

  1. Winfried Lampert, Ulrich Sommer; “Ekologia wód śródlądowych”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001;
  2. Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny ”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
  3. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. IX”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999;
  4. Zdzisława Otałęga (red. nacz.), ; “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997;
  5. Zdzisław Mikulski, ; “Hydrologia ogólna, Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.4
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź