Definicja pojęcia:

Układ Słoneczny

Układ Słoneczny – jest układem planetarnym w galaktyce o nazwie Droga Mleczna. Centralnym ciałem niebieskim jest Słońce, które oddziałuje grawitacyjnie na planety (8) tego układu planetarnego. Ponadto do Układu Słonecznego należy ponad 205 księżyców, pięć planet karłowych, mniejsze ciała niebieskie (w liczbie przynajmniej miliardów, a wśród nich komety, meteoroidy) jak również pył kosmiczny.
  1. Najważniejsze pojęcia
  2. Powstanie Układu Słonecznego i jego ewolucja
  3. Struktura Układu Słonecznego
  4. Umiejscowienie Układu Słonecznego
Układ Słoneczny. Źródło: shutterstock

Najważniejsze pojęcia

Podstawowe pojęcia związane są z obiektami orbitującymi wokół Słońca, które dzieli się na trzy zespoły. Są nimi planety, planety karłowe oraz małe ciała Układu Słonecznego. Za planetę przyjmuje się ciało niebieskie znajdujące się na orbicie wokół Słońca. Ciało to musi posiadać wystarczającą masę aby za sprawą swojej grawitacji wytworzyć prawie kulisty kształt (równowaga hydrostatyczna) jak również oczyścić przestrzeń swojej orbity. Natomiast planetą karłową jest również ciało niebieskie, które znajduje się na orbicie wokół Słońca. Podobnie jak w przypadku zwykłej planety, planeta karłowa posiada wystarczającą masę pozwalającą na to aby grawitacja wytworzyła kształt kulisty tego ciała niebieskiego. Jednak przestrzeń wokół orbity tego ciała niebieskiego nie została wyczyszczona.

Odległości w Układzie Słonecznym mierzone są w jednostkach astronomicznych. Jedna taka jednostka to średnia odległość pomiędzy Ziemią a Słońcem, czyli około 149598000 km. Natomiast rok świetlny to jednostka używana do wyrażania odległości międzygwiazdowych. Wynosi ona około 63240 jednostek astronomicznych.

Nieformalny podział Układu Słonecznego uwzględnia oddzielne strefy. Na najbardziej wewnętrzną strefę składają się cztery planety skaliste i główny pas planetoid. Strefę środkową obejmują gazowe olbrzymy, natomiast część Układu Słonecznego poza pasem planetoid definiuje się jako zewnętrzny Układ Słoneczny.

Powstanie Układu Słonecznego i jego ewolucja

Układ Słoneczny powstał około 4,6 miliarda lat temu. Powstał on z zagęszczenia obłoku molekularnego, która stanowiła stosunkowo rzadką chmurę gazu (była to chmura zbudowana przede wszystkim z wodoru i helu) oraz pyłu kosmicznego. Wielkość (średnica) tego obłoku wynosiła kilka lat świetlnych, po czym twór ten zapadł się grawitacyjnie. Spowodowane było to prawdopodobnie wybuchem supernowej w niedalekiej odległości. Zjawisku temu odpowiadało zwiększanie się gęstości (głównie w centrum) oraz formowanie się wirującego coraz szybciej dysku protoplanetarnego o średnicy około 200 jednostek atmosferycznych. Centralna protogwiazda przekształciła się w Słońce, natomiast otaczające je dyski protoplanetarne przekształciły się w poszczególne ciała niebieskie. Przede wszystkim powstały planety, ale powstawały także pozostałe składniki Układu Słonecznego.

Pierwotnie Układ Słoneczny różnił się od obecnie znanego, ponieważ planety krążyły po innych orbitach. Znajdowało się w nim znacznie więcej małych ciał, pyłu międzyplanetarnego oraz resztek gazu. W późniejszym czasie gaz i pył zostały wyczyszczone przez promieniowanie świetlne i wiatr słoneczny. Ciała niebieskie ulegały zderzeniom co wpływało na kształtowanie parametrów orbit i samych ciał niebieskich. Wiele spośród nich znalazło się poza Układem Słonecznym. Choć w ograniczonym stopniu procesy te trwają do dziś, a dokładne przyszłe zmiany są trudne do przewidzenia.

Pomimo tego, że w Układzie Słonecznym nie przewiduje się znaczących zmian to z pewnością w odległej przyszłości Słońce zmieni się w czerwonego olbrzyma. Wpłynie to na jego parametry, ponieważ zwiększy on swoją średnicę pochłaniając najbliższe planety.
Umiejscowienie Układu Słonecznego w skali czasu począwszy od Wielkiego Wybuchu. Źródło: shutterstock

Struktura Układu Słonecznego

W skład Układu Słonecznego wchodzą następujące struktury:
  • Słońce – stanowi centrum Układu Słonecznego i zawiera 99,86% jego masy. Jego duża masa umożliwia uzyskiwanie wystarczająco wysokiej temperatury do zachodzenia reakcji termojądrowych. Dzięki temu uwalnia ogromne ilości energii wysyłanej w przestrzeń kosmiczną jako promieniowanie elektromagnetyczne, w tym światło widzialne.
  • Planety – duże ciała niebieskie w Układzie Słonecznym, które dzielą się na planety wewnętrzne (skaliste) i zewnętrzne. Planety wewnętrzne posiadają dużą gęstość i są zbudowane ze skał. Posiadają najwyżej kilka księżyców i nie mają pierścieni. W kolejności najbliższej Słońcu należą do nich Merkury (najmniejsza planeta Układu Słonecznego, która nie posiada naturalnych satelitów), Wenus (planeta podobna rozmiarami i strukturą płaszcza do Ziemi, jednak temperatura na jej powierzchni wynosi ponad 400 °C przez co jest to najgorętsza planeta Układu Słonecznego), Ziemia (jedyna planeta w Układzie Słonecznym o udokumentowanej aktywności geologicznej i na której istnieje życie, posiada jeden księżyc) i Mars (spośród planet skalistych jest większą planetą tylko od Merkurego, posiada dwa księżyce i rzadką atmosferę złożoną głównie z dwutlenku węgla, a jego czerwona barwa pochodzi od podłoża bogatego w tlenki żelaza). Natomiast planetami zewnętrznymi są pozostałe cztery planety Układu Słonecznego, tj. Jowisz (zbudowany w większości z wodoru i helu dlatego obserwować można interesujące zjawiska na jego powierzchni, posiada masę równą 318 mas Ziemi, posiada też 79 znanych księżyców), Saturn (podobnie jak Jowisz zbudowany jest w większości z wodoru i helu, chociaż wszystkie planety zewnętrzne posiadają pierścienie to jedynie pierścienie Saturna są łatwo dostrzegalne z Ziemi, Saturn posiada 82 znane satelity), Uran (posiada masę 14 mas Ziemi, jest planetą specyficzne położoną względem Słońca, posiada mało aktywne jądro i 27 znanych księżyców) i Neptun (podobnie jak Uran zaliczany jest do lodowych olbrzymów, jest nieco od niego mniejszy, chociaż wykazuje większą masę i gęstość, ponadto posiada mniej księżyców w liczbie 14).
  • Materia międzyplanetarna – stanowi pył kosmiczny i wszystkie cząsteczki znajdujące się w Układzie Słonecznym.
  • Pas planetoid – są to głównie małe ciała niebieskie Układu Słonecznego, które składają się przede wszystkim z minerałów skalistych i metalicznych.
  • Meteoridy – mniejsze od planetoid okruchy skalne (mniejsze fragmenty meteoridów zalicza się do pyłu kosmicznego) poruszające się po orbitach wokół Słońca.
  • Obszar transneptunowy – obszar ten stanowi znaczna ilość małych obiektów zbudowanych głownie ze skał i lodu, np. Pas Kuipera, Pluton czy Charon.
  • Komety – stanowią je małe ciała Układu Słonecznego, których średnica wynosi zaledwie kilka kilometrów i zbudowane są w większości z lodu.
  • Heliosfera, Szok końcowy, płaszcz Układu Słonecznego, heliopauza, Obłok Oorta  – to terminy odnoszące do najodleglejszych obszarów Układu Słonecznego gdzie układ ten kończy się, a zaczyna się przestrzeń międzygwiezdna.

Umiejscowienie Układu Słonecznego

Układ Słoneczny zlokalizowany jest w galaktyce Drogi Mlecznej. Jest to galaktyka spiralna z poprzeczką o średnicy około 100000 lat świetlnych, zawierająca około 200 miliardów gwiazd. Układ Słoneczny znany jest jako Ramię Oriona i stanowi jedno z mniejszych spiralnych ramion Galaktyki. Ramię Lokalne (Ramię Oriona) zlokalizowane jest w odległości około 25000–28000 lat świetlnych od centrum Galaktyki, natomiast prędkość jego ruchu wokół centrum Galaktyki to około 220 km/s. Rok galaktyczny, który oznacza pełny taki obrót, wynosi 225–250 milionów lat. Ponadto Układ Słoneczny zlokalizowany jest w miejscu, w którym dysk Drogi Mlecznej posiada szerokość  2000–3000 lat świetlnych, natomiast najbliższy jej kraniec znajduje się w odległości około 1000 lat świetlnych.
Schemat Układu Słonecznego i jego składowych. Źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Barnes-Svarney P. 2003.; “Asteroid: Earth Destroyer or New Frontier? ”; Basic Books;
  2. Beech M., Steel I.D. 1995. ; “On the Definition of the Term Meteoroid. ”; Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 36 (3): 281–284.;
  3. Dąbrowski M., Stachowski A.H. (red.). 2001. ; “Popularna encyklopedia powszechna”; Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków.;
  4. Drimmel R., Spergel D.N. 2001. ; “Three Dimensional Structure of the Milky Way Disk. ”; The Astrophysical Journal 556 (1): 181–202.;
  5. Hawksett D., Longstaff A., Cooper K., Clark S. 2005. ; “10 Mysteries of the Solar System.”; Astronomy Now 19 (8): 65–75.;
  6. Seeds M.A. 2018. ; “The Solar System 10th Edition. ”; Cengage Learning.;
  7. Spohn T., Breuer D., Johnson V.T. (red.) 2014.; “ Encyclopedia of the Solar System, 3rd Edition”; Elsevier;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.4
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź