W innym znaczeniu, natura to również zespół cech charakterystycznych dla pewnego obiektu, zarówno ożywionego, jak i nieożywionego – materii, substancji, organizmu czy zjawiska. Mówi się, że natura ciała stałego oznacza, iż zachowuje ono tę samą objętość w tych samych warunkach. Znamy też pojęcie natury ludzkiej jako zespołu cech wewnętrznych człowieka lub natury jako cech w ujęciu morfologicznym. Natura kształtuje więc usposobienie człowieka i jego cechy wrodzone. Jest siłą nadającą kształt i charakter organizmom żywym.
Natura w pierwszym rozumieniu jest oddzielona od sfery działalności ludzkiej, a nawet jej przeciwstawiana. Nie obejmuje więc wytworów człowieka i jego działań. Z łacińskiego natura oznacza dokładnie przyrodę i odnosi się do środowiska naturalnego (przyrodniczego).
Środowisko przyrodnicze jest to zaś całokształt czynników ożywionych i nieożywionych ściśle ze sobą powiązanych i otaczających organizmy żywe. Organizmy żywe to zaś jedne z czynników ożywionych (biotycznych), są więc integralną częścią środowiska przyrodniczego, które wchodzą w relacje z innymi elementami w taki sposób, że dane środowisko jest w stanie wewnętrznej równowagi. Natura oznacza tutaj także przepływ energii pomiędzy wszystkimi składnikami środowiska naturalnego. Jest to nic innego jak obieg materii (pierwiastków) pomiędzy poszczególnymi poziomami troficznymi, zapewniający trwanie organizmom żywym.
fot. shutterstock
- Klimat, a zatem ogół zjawisk pogodowych powodowanych krążeniem powietrza, ciepła, obiegiem wody, układem lądów względem wód. Zaliczamy do niego m.in. opady atmosferyczne, temperaturę, układ ciśnień, prędkość wiatru, pokrycie terenu czy prądy morskie.
- Budowę geologiczną Ziemi.
- Rzeźbę terenu i glebę.
- Stosunki wodne.
- Organizmy żywe (od najmniejszych drobnoustrojów, przez rośliny zielone i drzewa, po królestwo zwierząt, w tym człowieka).
Środowisko naturalne znajduje się w stałej interakcji z człowiekiem. Człowiek jako organizm żywy jest zresztą jego integralną częścią. Z drugiej jednak strony, biorąc pod uwagę jego aktywność i wytwory, za naturalną nie uznamy cywilizacji, którą ukształtował. Cywilizacja stoi w opozycji do natury. Człowiek wywiera natomiast na naturę ogromny wpływ, głównie poprzez eksploatację zasobów przyrody i zagarnianie terenów naturalnych w celu rozwoju urbanizacji oraz przemysłu. Jedną z najbardziej charakterystycznych i określających cech środowiska przyrodniczego jest wewnętrzna równowaga, osiągana dzięki wspomnianemu przepływowi materii. Człowiek na skutek swojej działalności wprowadza zaś do środowiska naturalnego takie elementy (substancje, toksyny, przekształca rzeźbę terenu, wpływa na zmianę klimatu w skali globalnej, zmienia stosunki wodne itd.), które powodują, że jego homeostaza zostaje zachwiana. Znaczy to mniej więcej tyle, iż zasoby środowiska kurczą się, zaburzona zostaje optymalna ilość materii odżywczej, a następnie dochodzi do ograniczania populacji poszczególnych gatunków, wreszcie do zagrożenia ich ciągłości i często również do zniknięcia z danego środowiska przyrodniczego.
Dla rozróżnienia posługujemy się również terminem środowisko geograficzne, rozumianym jako środowisko naturalne przekształcone przez człowieka. Jest to więc otoczenie przyrodnicze, w którym funkcjonuje człowiek i społeczeństwo.
Rudzik, fot. shutterstock
Zajmuje też ważne miejsce w filozofii i antropologii. Osobną gałęzią jest tutaj filozofia przyrody, której głównym przedmiotem jest natura właśnie, a także wiedza, jaką posiadamy na jej temat oraz relacja między naturą a człowiekiem.
Podstawowe zagadnienia, które rozpatruje filozofia przyrody to m.in.:
- wszechświat,
- kosmos,
- natura czasu i przestrzeni,
- elementarne składniki materii,
- istota oraz pochodzenie życia,
- determinizm,
- zmienność,
- świadomość ludzka,
- relacja między duchowością a materializmem,
- przyroda ożywiona,
- przyroda nieożywiona,
- ochrona środowiska naturalnego itd.
Motyl monarch, fot. shutterstock
Bibliografia
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997;
- Michał Heller; “Filozofia i wszechświat”; Universitas, Kraków 2006;
- Andrew S. Goudie; “Human Impact on the Natural Environment”; John Wiley & Sons Inc., 2018;
- promil
