Roślin na rany – od okładów z babki po nanokapsułki
Otarcia, cięcia, zadrapania i poparzenia to codzienny chleb każdego człowieka. Niestety, nawet małe rany goją się często powoli, sprawiają spory dyskomfort i mogą być źródłem zakażeń. W procesie zwalczania stanów zapalnych i regeneracji uszkodzonego naskórka pomóc jednak mogą rośliny – te pospolite, przydomowe oraz te egzotyczne.
Babka na kolano
Pokolenie dzisiejszych dorosłych, które miało jeszcze zwyczaj bawić się na podwórku, znało dobry trik na rozbite kolana – przyłożyć liść babki prosto z trawnika. Faktycznie pospolita babka zwyczajna (Plantago major) wyraźnie przyspiesza gojenie ran, stymulując szybszy wzrost liczby fibroblastów, czyli komórek tkanki łącznej odpowiedzialnych za produkcję kolagenu i elastyny. W badaniu opublikowanym w 2019 r. w czasopiśmie naukowym World Journal of Plastic Surgery wykazano wręcz, że żel z ekstraktem z babki zwyczajnej oraz Aloe vera znacząco przyspieszył gojenie ran u szczurów.
Podobne właściwości ma babka lancetowata (Plantago lanceolata), a obie wykorzystać można w domowej apteczce. Jak? Najlepiej latem zebrać liście, umyć i ususzyć, a zioło przechowywać w zamkniętej puszce po kawie. W przypadku oparzenia lub rany, susz z babki zalewamy wrzątkiem na 10 minut, a uzyskany tym sposobem napar stosujemy do okładów.
Pospolita babka zwyczajna, źródło: Michel Langeveld, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Krwawnik zatrzyma krwawienie?
Do opatrywania ran od wieków wykorzystuje się też różne gatunki krwawnika. Ten najbardziej pospolity (Achillea millefolium), spotykany powszechnie na łąkach i nieużytkach, ma szerokie zastosowanie lecznicze, a według greckiej mitologii sam Achilles miał leczyć nim rany odniesione w wojnie trojańskiej. Bogate w fenole, flawonoidy i terpeny ziele ma nie tylko działanie przeciwbakteryjne i antyutleniające, ale w nowoczesnych badaniach klinicznych okazuje się wyraźnie zwiększać grubość naskórka i wspomagać tworzenie białek kluczowych dla zapewnienia barierowej funkcji skóry, takich jak filagryna.
Jak stosować ziele krwawnika na rany? Świeże liście rozetowe pobrane u podnóża rośliny lub wczesne kwiatostany należy rozdrobnić w moździerzu lub mikserze i taką papkę przykładać bezpośrednio do krwawiących jeszcze ran czy otarć. Kompres przykrywamy gazą, owijamy bandażem i pozostawiamy na kilka godzin.
Kwitnący krwawnik pospolity, źródło: christening/envato
Łopian w strzykawce
Mniej znany, ale zaskakująco efektywny w pielęgnacji ran jest łopian większy (Arctium lappa) spotykany głównie na nizinach, przy drogach i nad brzegiem strumieni. Jego suszone liście od dawien dawna wykorzystywane były do leczenia różnych skórnych dolegliwości, łącznie z wysypkami. W ostatnich latach naukowcom udało się jednak wyizolować z łopianu polisacharydy, które okazały się mieć niezwykle wysoki potencjał antyoksydacyjny. Połączone z hydrożelem i podawane w formie iniekcji okazały się one wyjątkowo skuteczne w leczeniu ran u osób chorych na cukrzycę, stymulując odkładanie się kolagenu oraz unaczynienie skóry.
W badaniach na szczurach hydrożel z ekstraktem z łopianu okazał się również bardzo efektywny w procesie gojenia oparzeń. Na gotowe preparaty tego typu przyjdzie nam jeszcze chwilę poczekać, ale odwary z łopianu większego można z powodzeniem stosować do przemywania ran, płukania ust po zabiegach dentystycznych czy łagodzenia stanów zapalnych skóry.
Łopian większy, źródło: Lazaregagnidze, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Maść z nagietka
W tradycyjnej medycynie na trudno gojące się rany polecano odwary z nagietka lekarskiego (Calendula officinalis). Dziś dobroczynne ziele stosowane jest najczęściej w formie maści, która pokrywa uszkodzony naskórek ochronną warstwą wspomagając regenerację. Związki aktywne obecne w kwiatach nagietka mają działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, a w szczególności pomagają w przypadku ran pooperacyjnych, takich jak szew po cesarskim cięciu.
W jednym z badań przeprowadzonych na szczurach wykazano, że osiem dni po nacięciu skóry rana była zabliźniona w przypadku 90% zwierząt leczonych nagietkiem i jedynie 50% zwierząt w grupie placebo. Studium opublikowane w 2024 r. tłumaczy, że zioło poprawia dopływ krwi i składników odżywczych do rany, a dodatkowo znacząco usprawnia pierwszą fazę procesu gojenia, hamując aktywację prozapalnych cytokin. Uważa się wręcz, że nagietek poprawia strukturę regenerującej się tkanki i zapobiega powstawaniu przerośniętych blizn keloidowych.
Nagietek lekarski, źródło: Betty Cai, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Rumianek dobry na wszystko
Gdyby człowiek miał wybrać jedno zioło, z którym wyląduje na bezludnej wyspie, to z pewnością powinien to być rumianek (Chamomilla recutita). Niewinne łąkowe kwiecie zawiera imponujący zestaw związków aktywnych, łącznie z kwasem chlorogenowym i kawowym, rutyną, kwercetyną i apigeniną. W rezultacie ziele przyspiesza gojenie ran stymulując rozwój nabłonka i włókien kolagenowych, a dodatkowo zapobiega rozwojowi zakażeń i stanów zapalnych.
Korzystanie z rumianku dostępnego w każdym sklepie spożywczym jest bardzo proste – silny napar można wykorzystywać do przemywania ran i gazowych kompresów. Naukowcy pracują już jednak nad specjalnym opatrunkami o nanostrukturze z chitosanu wypełnionej ekstraktem z Chamomilla recutita. Taki „plasterek” ma chronić ranę i przyspieszać jej regenerację, hamując rozwój bakterii, co może okazać się w przełomem w opiece pooperacyjnej.
Rumianek pospolity, źródło: diignat/envato
Wąkrota na bolesne rany i oparzenia
Ogromny potencjał terapeutyczny tkwi również w roślinach tropikalnych. Występująca w Afryce, Azji i Australii wąkrota azjatycka (Centella asiatica) z jednej strony jest popularnym warzywem, z drugiej zielem o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym, antybiotycznym oraz przeciwutleniającym. Badanie opublikowane w 2022 r. w magazynie International Journal of Environmental Research and Public Health analizuje kliniczne zastosowanie wąkroty w kontekście opatrywania ran, dowodząc, że ekstrakt jest wysoce skuteczny m.in. w leczeniu przewlekłych ran u cukrzyków, oparzeń, podrażnień po terapii laserowej, a nawet szczelin odbytu.
W szczególność dowiedziono, że Centella asiatica skraca czas krwawienia i ból towarzyszący uszkodzeniom tkanki, zmniejsza zaczerwienienie i przebarwienia związane z gojeniem oraz poprawia wygląd blizny. Jak dotąd wyciągi stosuje się w klasycznej postaci maści i kompresów, ale naukowcy planują opracowanie nanokapsułek, które zwiększyłyby przyswajalność wąkroty w miejscu aplikacji.
Wąkrota azjatycka, źródło: Vengolis, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Roślin o właściwościach gojących, które mogą okazać się przełomem w leczeniu zarówno codziennych urazów, jak i poważnych ran pooperacyjnych czy stanów chorobowych, jest oczywiście znacznie więcej. Należą do nich m.in. kurkuma, aloes, prawoślaz, oman czy winnik japoński. Obecnie największym wyzwaniem dla naukowców jest opracowanie sposobów najbardziej efektywnego wykorzystania związków aktywnych zawartych w tkankach wspomnianych wyżej roślin, tak aby maksymalnie wykorzystać ich gojący potencjał.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 4 czerwca, 2025 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- „The Healing Effect of Plantago Major and Aloe Vera Mixture in Excisional Full Thickness Skin Wounds: Stereological Study” Soheil Ashkani-Esfahani i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6409144/#:~:text=CONCLUSION,re%2Dvascularization%20in%20skin%20injuries., 5/05/2025;
- “The Therapeutic Wound Healing Bioactivities of Various Medicinal Plants” Ghosoon Albahri i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9960863/, 5/05/2025;
- “Beneficial effects of Achillea millefolium on skin injuries; a literature review” Amin Dalili i in., https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10412905.2022.2104392, 5/05/2025;
- “Wound Healing and the Use of Medicinal Plants” Aleksandra Shedoeva i in., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6778887/, 5/05/2025;
- “Injectable Arctium lappa polysaccharide-based composite hydrogel enhances diabetic wound healing” Wen Xiang i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0141813025018343, 5/05/2025;
- “Medicinal plants with potential wound healing activity: a review article” Tinku Kumar i in., https://medcraveonline.com/PPIJ/medicinal-plants-with-potential-wound-healing-activity-a-review-article.html, 5/05/2025;
NAUKA NA ŚWIECIE ,ODBUDOWUJE BIOLOGICZNE LEKI ,, TO SKLADA SIE = 3 specjalizacji dieta ekologiczna + ZIOŁA + KINEZY TERAPIA TO NOWA METODA leczenie ruchem , OD LAT 70 -TYCH OPRACOWYWAŁEM ,, podręczniki napisałem , ilustrowane ,,,,, i działanie widoczne jest przy załamanych kości ,,,, ,,zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na minerały witaminy i kilkaset substancji ,,,,