Biofilia w architekturze – nowy trend
Dynamiczny rozwój miast ze wszystkimi ich udogodnieniami okazał się obusiecznym mieczem. Zamknięci w betonowych blokach i otoczeni asfaktowymi ulicami ludzie zaczęli tęsknić za przyrodą. Właśnie na bazie tej tęsknoty rozwinęła się biolofilia, czyli pomysł na splecenie obu światów – nowoczesnego człowieka i natury – w jeden harmonijny koncept. Jak to wygląda w praktyce?
Biofilia – co to jest?
Z definicji biofilia to wrodzona ludzka potrzeba obcowania z przyrodą, które nawet w nowoczesnym świecie jest kluczowe dla zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia. Naukowcy podpowiadają, że ponad 99% historii ludzkości związane było z biologiczną adaptacją do naturalnych warunków. Oznacza to, że nasze ciała, umysły i zmysły wyewoluowały w przyrodniczym, nie zaś sztucznym środowisku.
Biofilia w architekturze ma być odpowiedzią na problem, jakim są ograniczone dziś możliwości do obcowania z fauną, florą, a często nawet naturalnym światłem i świeżym powietrzem. Adaptując budynki, w których żyjemy i pracujemy, do zasad biofilicznego designu mamy szansę powrócić do korzeni. Budownictwo musi więc przestać traktować przyrodę jako przeszkodę do pokonania, ale zacząć się z nią integrować dla dobra społeczeństwa.
Elementem biofilicznego designu jest często woda, fot. wirestock/envato
Biofilia w architekturze – podstawowe zasady
Błędem jest utożsamianie biofilii z postawieniem rośliny na pokojowym parapecie. Biofilia jest koncepcją kompleksową, obejmują różne aspekty architektury i wystroju wnętrz, a jej wdrażanie nie powinno być wyrywkowe. Podstawowe zasady biofilicznego designu zdefiniowane przez społecznego ekologa Stephena R. Kellerta obejmują:
- Przyrodę w przestrzeni, a więc wykorzystanie w architekturze elementów przyrodniczych, takich jak rośliny, źródła wody, przyrodnicze surowce typu drewno czy kamień.
- Naturalne kształty i formy odnoszące się do inspiracji ze świata przyrody ożywionej i nieożywionej, w szczególności motywy botaniczne, zwierzęce desenie, ale także nieregularności raczej niż symetryczne i prostopadłe linie proste.
- Naturalne tekstury i procesy wpływające na nasze zmysły, np. struktura drewna czy kamienia, naturalne zmiany pojawiające się na nich z czasem (np. bladnięcie, matowienie); kwitnienie oraz wzrost.
- Światło i cień, czyli wykorzystanie naturalnego i filtrowanego światła dziennego w projektowanej przestrzeni dla zwiększenia jej przyjazności, poprawy komfortu życia i stworzenia efektu głębi.
- Kolory odzwierciedlające odcienie występujące w przyrodzie, w szczególności zielenie, brązy, szarości, różne tony niebieskiego.
- Kontekst lokalny, a więc odwołanie do ekologicznych, kulturalnych i krajobrazowych walorów danej lokalizacji – każdy budynek powinien stać się częścią ekosystemu, a widoki za oknem powinny dopełniać charakteru konstrukcji.
- Związek z przyrodą – najtrudniejsza do wytłumaczenia zasada odzwierciedlająca bliskie relacje człowieka z naturą; w skrócie chodzi o to, aby architektura nawiązywała do koncepcji bezpieczeństwa i ochrony, ciekawości świata i głodu eksploracji, a także zachwytu i strachu związanego ze środowiskiem naturalnym.
Biofilię można rozważać w kontekście danego domu czy obiektu komercyjnego, ale także całego osiedla, a nawet miasta. To właśnie w tym najwyższym, urbanistycznym poziomie tkwi największy potencjał. Integracja wspomnianych wyżej z zasad z projektowaniem przestrzeni publicznych mogłaby oczywiście służyć nie tylko człowiekowi, ale także gatunkom naturalnym, a nawet klimatowi.
Tabela przedstawiająca elementy biofilii wykorzystywane w architekturze; opracowanie własne
Biofilia w wystroju wnętrz
Nawet tam, gdzie nie ma na razie możliwości zmiany struktury i lokalizacji budynku, wielkości okien czy bezpośredniego otoczenia, istnieją sposoby na wykorzystanie koncepcji biofilii w aranżacji wnętrz. W szczególności mowa o wykorzystaniu luster do zwiększenia ilości światła naturalnego oraz pozornej ilości zieleni – duże rośliny warto ustawiać tak, aby odbijały się w lustrach. Zamiast kaktusów i małych okazów doniczkowych należy wybierać gatunki intensywnie się rozrastające, w tym np. pnącza pełzające po ścianach oraz gatunki zwieszające się z wysokich półek i kwietników.
Oczywiście sam wystrój powinien w jak największym stopniu polegać na naturalnych surowcach – nie tylko drewnie, ale także trawach, bawełnie, lnie, rattanie, jucie, kamieniach lawowych, korku, marmurze, piaskowcu, itd. Mowa nie tylko o meblach i dekoracjach, ale także sposobie wykończenia podłóg, ścian i sufitów. Ilość światła we wnętrzach można zwiększyć rezygnując z zasłon i żaluzji, a także stawiając na transparentne i ażurowe meble typy wolnostojące regały oraz przepuszczające światło drzwi.
Tam, gdzie to możliwe meble i wyposażenie wnętrz powinno przyjmować kształty okrągłe, faliste, łukowate, owalne, sprzyjając efektowi przytulności. Oprócz wody, którą można „przemycić” do domu lub mieszkania w szklanych wazach na kwiaty, zasady biofilii można realizować również za pomocą ognia, który zapewnia ciepło i naturalne światło. Przykładem jest nie tylko kominek, ale także o świeczki i latarnie.
Przykłady biofilii na świecie
Koncepcja biofilii od już kilku lat jest aktywnie wdrażana w różnych miejscach świata. W Szwecji powstała np. willa Atri, która ma postać ogromnej szklarni otoczonej ogrodem. Wewnątrz znajduje się salon, sypialnie i łazienki, ale także eko-ściana z własną uprawą pomidorów. Innym pomysłem na mieszkanie jest mediolański wieżowiec Bosco Verticale, którego fasadę pokryto 20 tys. stale rozrastających się roślin.
Symbolem biofilii jest centrum Jewel, będące częścią lotniska w Singapurze. W ogromnej konstrukcji pokrytej szkłem znajduje się największy na świecie sztuczny wodospad oraz pięciopiętrowy ogród, a dodatkowo ponad 300 sklepów i restauracji. W Kalifornii firma Apple wybudowała natomiast własną siedzibą w kształcie pierścienia otoczonego z dwóch stron drzewami. W centrum Apple Park znajduje się sztuczny staw otoczony owocowym sadem.
Ciekawym przykładem biurowego budynku jest również The Vibes Office w wietnamskim mieście An Phu. Cała przestrzeń otoczona została ogrodami, a zwieszające się ze ścian rośliny zacieniają korytarze. Specjalna bambusowa osłona redukuje temperaturę we wnętrzach, ograniczając potrzebę korzystania z klimatyzacji.
Apple Park w Kalifornii, źródło: Daniel L. Lu (user:dllu), CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Korzyści związane z biofilią
Fakt, że domowe rośliny pozytywnie wpływają na jakość powietrza we wnętrzach oraz dobre samopoczucie człowieka jest faktem powszechnie znanym. Biofilia w architekturze ma owe pozytywne skutki bliskości z przyrodą podnieść do nowego wymiaru. Z przeprowadzonych dotychczas eksperymentów wynika, że kompleksowe wprowadzenie przyrody do naszego środowiska życia – od domów po biura – może nawet o połowę zredukować częstotliwość występowania problemów psychicznych, o 13% poprawić ogólne samopoczucie i o 8% zwiększyć efektywność pracy.
Biofilia we wnętrzach ma też pozytywnie wpływać na zdrowie fizyczne, redukując poziom kortyzolu (hormonu stresu) oraz ciśnienia krwi. Uważa się nawet, że wprowadzenie koncepcji do szpitali pomaga pacjentom szybciej się regenerować i podwyższa tolerancję na ból. W rozszerzonej formie obejmujące całe bloki, osiedla, a nawet miasta biofilia może też budować odpowiedzialność i zacieśniać więzy w lokalnej społeczności.
Biofilia – pytania i odpowiedzi
Czym biofilia różni się od ekologicznego budownictwa?
Ekologiczne budownictwo skupia się na minimalizacji negatywnych skutków dla środowiska, podczas gdy biofilia dba o samopoczucie mieszkańców. Oba podejścia mogą się dopełniać.
Jakie korzyści zapewnia biofilia w architekturze?
Najczęściej wskazuje się na redukcję stresu, poprawę samopoczucia, lepszą rekonwalescencję po chorobach i operacjach, zdrowszy rozwój dzieci, lepszą motywację i efektywność pracy oraz ogólną poprawę jakości życia.
W jakich budynkach można wdrażać koncepcję biofilii?
Biofilia polecana jest w szczególności do domów mieszkalnych i biur, ale także szpitali, centrów handlowych, urzędów publicznych, szkół i centrów rekreacyjnych.
- „7 Ways to Enhance Indoor Environments with Biophilic Design” Katie Gloede, https://www.architectmagazine.com/technology/7-ways-to-enhance-indoor-environments-with-biophilic-design_o, 7/10/2024;
- Biophilic cities project, https://www.biophiliccities.org/, 7/10/2024;
- “What is Biophilic Architecture? Seven Main Principles” Pedro J. Lopez;
- “What is biophilic architecture? 15 real-world examples in the built environment” UCEM, https://www.ucem.ac.uk/whats-happening/articles/biophilia-examples-built-environment/, 7/10/2024;
- “Biophilic Interiors: 21 Projects that Blend Architecture with Nature” Dima Stouhi, https://www.archdaily.com/995875/biophilic-interiors-21-projects-that-blend-architecture-with-nature, 7/10/2024;
- “Biophilic design in architecture and its contributions to health, well-being, and sustainability: A critical review” Weijie Zhong i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095263521000479, 7/10/2024;
