Mózgowe porażenie dziecięce. Jak się chronić?
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu chirurdzy i ortopedzi byli jedynymi specjalistami zajmującymi się dziećmi z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, a rehabilitacja ograniczała się do ćwiczeń pojedynczych mięśni. Obecnie to fizjoterapia jest podstawowym sposobem leczenia tych dzieci.
Dotychczas nie opracowano idealnej definicji określającej mózgowe porażenie dziecięce. Dzieje się tak, ze względu na ogromną różnorodność i stopień nasilenia objawów oraz współistniejących zaburzeń i nieprawidłowości charakteryzujących to schorzenie. Mózgowe porażenie dziecięce (łac. paralysis cerebralis infantum, ang. cerebral palsy) zostało opisane przez angielskiego lekarza Johna Little’a w połowie XIX wieku i przez długi czas było nazywane chorobą Little’a.
John Little i Zygmunt Freud
Uważał on, że uszkodzenia wywołujące powstają w okresie okołoporodowym i są wynikiem uszkodzenia mózgu w tym okresie. W tym samym czasie Zygmunt Freud, psychoanalityk, zaprezentował przeciwstawny Little’owi pogląd na etiopatogenezę mpdz. Uznał, że przyczyną ujawnienia się objawów są wczesne uszkodzenia płodu i nieprawidłowości rozwojowe zachodzące już w łonie matki, i że to one w konsekwencji wywołują przedwczesne porody. Najnowsze badania naukowe prowadzone na szeroką skalę wśród dzieci w USA i Australii potwierdzają słuszność poglądów Freuda. Wyniki tych badań przemawiają za tym, że czynnikami wywołującymi mpdz są, znacznie częściej niż sądzono, bardzo wczesne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czynniki genetyczne, a nawet te, które działają na matkę przed poczęciem dziecka. U 30% dzieci z mpdz nie można ustalić żadnej wyraźnej przyczyny jego powstania.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia u około 7% ogólnej populacji dzieci stwierdza się zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego różnego stopnia i pochodzenia, wśród nich między innymi mózgowe porażenie dziecięce. Częstość występowania mpdz zarówno w Polsce, jak i na świecie od lat ocenia się na 2-3 promile, co oznacza, że dotyczy ono od dwojga do trojga dzieci na każde 1000 żywo urodzonych. Przy obecnym poziomie urodzeń corocznie grupa ta powiększa się o 1200-2000 osób. Ryzyko wystąpienia choroby można znacząco zredukować ograniczając niekorzystne czynniki występujące w czasie ciąży i w okresie okołoporodowym.
Różyczka a mózgowe porażenie dziecięce
Jednym z najdokładniej poznanych czynników powodujących mpdz jest różyczka przebyta przez matkę w pierwszym kwartale ciąży. Objawy mogą także występować po przebyciu przez matkę w pierwszym trymestrze ciąży innych chorób wirusowych takich, jak: zapalenia ślinianek przyusznych, odry, ospy wietrznej, nagminnego zapalenia wątroby, półpaśca i poliomyelitis.
Zakażenie płodu przez bakterie może nastąpić przez krew lub drogą wstępującą z pochwy i zstępującą przez jajniki z wtórnym zakażeniem wód płodowych. Do fetopatii kiłowej dochodzi na skutek zakażenia kobiety ciężarnej i przedostanie się krętków kiły przez krążenie łożyskowe do płodu.
Do zakażenia kobiety ciężarnej bakterią Listeria monocytogenes dochodzi głównie przez produkty spożywcze lub kontakt ze zwierzętami domowymi. U ciężarnej choroba może dawać objawy podobne do anginy lub grypy. Zakażenia grzybicze i pasożytnicze, a zwłaszcza kandydoza wewnątrzmaciczna oraz toksoplazmoza wrodzona, również mogą być przyczyną mpdz.
Papierosy, alkohol i narkotyki
Uszkadzający wpływ na zarodek, a w późniejszym czasie na płód, mają również czynniki toksyczne. Wymienia się tu przede wszystkim uszkadzające działanie papierosów, alkoholu, narkotyków oraz leków stosowanych w ciąży. Za czynniki toksyczne niewątpliwie uważa się różne środki chemiczne, a zwłaszcza leki przyjmowane w czasie ciąży. Niemal wszystkie leki przenikają przez błonę komórkową i przedostają się do krążenia płodowego. Nie należy stosować żadnych leków w okresie organogenezy zarodka (pierwsze 12 tygodni ciąży), a zwłaszcza od 3 do 8 tygodnia ciąży. Hormony przyjmowane przez kobietę uważane są za zdecydowanie negatywnie działające. Kortykosteroidy stosowane w pierwszych tygodniach ciąży powodują wady rozwojowe zarodka, natomiast stosowane pod koniec ciąży mogą doprowadzić do zaniku kory nadnerczy. Leki hipoglikemiczne, leki stosowane w związku z nadczynnością gruczołu tarczowego, leki stosowane w leczeniu nowotworów, antymetabolity, gestageny, talidomid, witamina D w dużych dawkach i inne, mogą powodować poronienia lub wady rozwojowe różnych narządów u zarodka lub płodu.
Duże znaczenie, zarówno pod względem częstości występowania, jak i ciężkości powikłań, ma zatrucie ciążowe (toksemia), określane jako EPH-gestoza. Każda postać gestozy może mieć negatywny wpływ na rozwój płodu, jednakże najgroźniejszą postacią jest rzucawka. W jej przebiegu występuje uogólniony skurcz naczyń, co doprowadza do niedotlenienia wielu narządów, w tym ośrodkowego układu nerwowego.
Kobiety chore na cukrzycę i odpowiednio leczone zdolne są do urodzenia zdrowego dziecka. Ciąża może jednak wyzwolić dotychczas bezobjawową cukrzycę lub przejściowo zachwiać istniejącą równowagę metaboliczną. Zarówno noworodki matek z niewydolnością krążenia jak i niedokrwistością są zagrożone różnymi powikłaniami. Matki z wyraźnymi zaburzeniami krążenia często rodzą dzieci przedwcześnie, z objawami zamartwicy, uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. U podłoża tych zmian leżą zaburzenia metaboliczne, a zwłaszcza niedotlenienie płodu.
Trudności w trakcie porodu
Uszkodzenia okołoporodowe powstają wskutek zadziałania czynników mechanicznych naruszających ciągłość tkanek w czasie porodu, czynników fizycznych (np. wahania ciśnienia wewnątrzmacicznego, czynników chemicznych i metabolicznych (deficyt tlenowy, zatrucia)), czynników infekcyjnych (bakteryjnych, wirusowych, pasożytniczych), wreszcie mogą być spowodowane zmianami hemolitycznymi wynikającymi z niezgodności czynnika Rh lub grup głównych krwi. Uszkodzenia te dotyczyć mogą skóry, tkanki podskórnej, układu kostnego, obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego oraz jednego lub wielu narządów miąższowych. W przypadku ciąży mnogiej istnieje większe prawdopodobieństwo, że w czasie porodu dojdzie do powikłań, które mogą prowadzić do zagrożenia życia jednego lub dwojga noworodków (w przypadku ciąży bliźniaczej), niż w porodach pojedynczego dziecka.
Wszelkie trudności w czasie porodu powodujące wydłużenie czasu jego trwania, zwiększają ryzyko niedotlenienia noworodka i uszkodzeń okołoporodowych, co skutkuje urodzeniem dziecka z zamartwicą bądź innymi poważnymi zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego.
W zespole niedotlenienia i niedokrwienia u noworodka występują zaburzenia biochemiczne we krwi, tkankach i narządach, pozostające w związku z krótkotrwałym lub przewlekłym niedoborem tlenu w okresie ciąży, porodu lub po urodzeniu. Niedokrwienie może być skutkiem choroby hemolitycznej, różnego typu niedokrwistości uwarunkowanych genetycznie oraz zakażeń. Niedotlenienie noworodka może być krótkotrwałe, przemijające lub też przewlekające się i może spowodować trwałe uszkodzenie wielu narządów, w tym oun, a nawet doprowadzić do zgonu noworodka.
Wpływ zakażenia ośrodkowego układu nerwowego na powstanie mózgowego porażenia dziecięcego występuje wówczas, gdy proces zapalny powstał w okresie ciąży, w czasie porodu lub wkrótce po urodzeniu dziecka. Przyczyną zakażenia noworodka jest najczęściej flora bakteryjna dróg rodnych matki oraz osób stykających się bezpośrednio z dzieckiem po urodzeniu, nie wyłączając nosicieli. Niekiedy zakażenie noworodka pozostaje w związku z epidemiami wewnątrzoddziałowymi.
Niezależnie od tego czy w przypadku ciąży występuje obciążenie genetyczne predysponujące do wystąpienia mózgowego porażenia dziecięcego, bardzo istotne są czynniki zewnętrzne wpływające niekorzystnie na rozwijający się zarodek i płód. Wiele z nich można zminimalizować, dlatego też, tak ważne jest świadome i odpowiednie przygotowanie się do rodzicielstwa zarówno przyszłej mamy jak i przyszłego taty. Związane jest to z tym, że szkodliwe czynniki zewnętrzne mają wpływ na płód nie tylko w trakcie trwania ciąży i okresu okołoporodowego, ale również przed zajściem w ciąże. Nie można zapomnieć o przyjmowaniu kwasu foliowego (dawka 0,4 mg dziennie) przed zajściem w ciąże, ponieważ wpływa on znacznie na ograniczenie występowania wad wrodzonych układu nerwowego u dziecka. Świadome planowanie ciąży, dbanie o własne zdrowie, higieniczny tryb życia pozwalają na zmniejszenie czynników ryzyka wystąpienia mózgowego porażenia dziecięcego oraz czerpania radości z ciąży i rodzicielstwa.
…bardzo ciekawy artykuł, gratuluję Kasiu, czytałam z wielkim zainteresowaniem, dużo zwrotów naukowych aczkolwiek nie przyćmiły całości i nie zanudziły mnie, przeciętnego czytacza, mam nadzieję, że skłoni on przyszłe matki do refleksji i przyczyni się do rozwoju „mody” na odpowiedzialne rodzicielstwo, pozdrawiam serdecznie i życzę powodzenia, oby tak dalej
Najważniejsza jest rehabilitacja i specjalistyczne buciki, które ułatwiają dziecku stawianie kolejnych, pewnych kroków – http://www.mdh.pl/memo-active