Definicja pojęcia:

ogon

Ogon – część kręgosłupa, składająca się z różnej ilości kręgów u różnych gatunków zwierząt kręgowych. Ogon pełni wiele ważnych funkcji związanych z poruszaniem się, obroną lub wyrażaniem emocji. U niektórych gatunków zachował się jedynie w postaci szczątkowej.
  1. Budowa anatomiczna
  2. Funkcje ogona
  3. Bezogoniastość i krótkoogoniastość
  4. Odrzucanie ogona (autotomia)

Budowa anatomiczna

U zwierząt, na długość odcinka ogonowego składają się kręgi ogonowe, których liczba jest zmienna w zależności od gatunku, a czasem także pomiędzy osobnikami danego gatunku. Idąc od nasady ogona ku tyłowi, kręgi stopniowo ulegają redukcji. Oznacza to, że zanikają łuki kręgów, uwsteczniają się trzony i zmniejszeniu ulegają wyrostki kolczyste. Jedynie głowy i doły kręgów są dobrze widoczne

U człowieka, kość ogonowa, lub inaczej guziczna, ma charakter szczątkowy. Kręgi tego odcinka mają postać okrągłych lub trójkątnych kostek. Podstawa kości ogonowej łączy się z kością krzyżową.

Ilość kręgów ogonowych u ssaków:
pies – 20-23
kot – 14-28
świnia – 20-23
bydło – 18-20
owca – 3-24
koza – 12-16
koń – 15-21
człowiek – 4-5

U ptaków, na odcinek ogonowy składa się zazwyczaj 5-7 kręgów. Krąg pierwszy zrasta się często z kością lędźwiowo-krzyżową, środkowe mają możliwość swobodnego poruszania się, natomiast kości końcowe są zrośnięte, tworząc jedną kość o nazwie pygostyl. Pygostyl jest miejscem, do którego przytwierdzone są sterówki ogona.
Ogon psa, fot. shutterstock

Funkcje ogona

Ogon pełni wiele ważnych funkcji, jak funkcje lokomocyjne, chwytne czy obronne. Ogon, to nie tylko kości, ale również wszystkie tkanki, które wchodzą w skład jego budowy.

Funkcje lokomocyjne można rozpatrywać na wiele sposobów. U ssaków morskich, takich jak walenie, do których należą między innymi delfin butlonosy, płetwal błękitny, białucha czy narwal, jest to główna siła napędowa. Delfiny mogą pływać z prędkością dochodzącą do 50 kilometrów na godzinę. Dobrze umięśniony ogon jest pokryty grubą warstwą tłuszczu, dodatkowo poprzetykaną dużą ilością włókien kolagenowych. Dzięki temu ruch jest bardziej wydajny, gdyż włókna kolagenowe działają jak sprężyna, pozwalając na szybsze odginanie ogona w jedną lub drugą stronę. Zwierzę może płynąć szybciej, zużywając jednocześnie mniej energii. Innymi ssakami morskimi, które wykorzystują ogon do poruszania są powolne, roślinożerne diugonie i manaty. Ogon jest także siłą napędową ryb. Różnica pomiędzy ssakami i rybami polega na budowie anatomicznej. Rybi ogon jest usytuowany w pionie względem osi ciała i porusza się prawo-lewo, natomiast ogony ssaków usytuowane są w poziomie względem płaszczyzny ciała i poruszają się góra-dół.

Również ssaki lądowe posiadają ogony, które pomagają im w poruszaniu się w wodzie. Należą do nich gatunki takie jak na przykład bóbr europejski i dziobak australijski. Duże spłaszczone ogony stanowią siłę napędową oraz służą, jako ster do zmiany kierunku poruszania.

Wiele gatunków zwierząt wykorzystuje ogon, jako dodatkową kończynę chwytną, jak na przykład niektóre gatunki małp, oposy czy kameleony, a nawet koniki morskie.

Ogon pełni też funkcję informacyjną, głównie o nastawieniu zwierzęcia do otocznia. Dobrze widoczne jest to u psa, u którego stany emocjonalne wyraża wysoko uniesiony, schowany pod siebie, bądź merdający ogon. Jest to jasny sygnał mówiący o tym, jak zwierzę czuje się w danym momencie i w danej sytuacji. Innym zwierzęciem unoszącym ogon jest skunks. Robi to w geście obronnym. Jeśli przeciwnik mimo wszystko się nie wycofa, kończy się to opryskaniem cuchnącą wydzieliną gruczołów odbytowych. Grzechotniki, także używają ogonów by zasygnalizować swoją obecność. Gdy czują się zaniepokojone, potrząsają znajdującą się na końcu ogona grzechotką. Grzechotka składa się z pustych komór, które w czasie ruchu ogona poruszają się i trąc o siebie wydają charakterystyczny dźwięk. Największą grzechotkę ma grzechotnik teksański. Nawet, jeśli grzechotka odpadnie to może zacząć rosnąć ponownie.

Ogon to także doskonałe narzędzie do odganiania natrętnych owadów nawet, jeśli występuje on jedynie w wersji szczątkowej, niewspółmiernie niewielkiej do wielkości zwierzęcia, jak na przykład u słoni i żyraf. U hipopotamów ogon znalazł dodatkowe zastosowanie. Podczas defekacji intensywnie poruszają ogonem, w celu rozrzucenia kału na jak największej powierzchni. Jest to sposób na zaznaczenie terytorium

U kangurów, oprócz utrzymywania równowagi, mięsisty ogon spełnia funkcję podpory i ułatwia poruszanie się, gdy zwierzę porusza się z wykorzystaniem przednich łap. W tym wypadku użycie ogona sprawia, że wyrzut w ruchu do przodu jest większy, niż gdyby zwierzę używało samych przednich i tylnych łap.
Delfiny, fot. shutterstock

Bezogoniastość i krótkoogoniastość

Bezogoniastość lub krótkoogoniastość są spowodowane działalnością genu o nazwie T (od angielskiego słowa ogon – tail). Jest on odpowiedzialny za wykształcenie na etapie rozwoju zarodkowego takich struktur jak struna grzbietowa czy cewa nerwowa. Mutacja w genie T powodująca powstanie osobnika bezogoniastego lub którkoogoniastego może powodować wiele wad rozwojowych. Czasem nieprawidłowości w rozwoju embrionalnym są tak wielkie, że zarodek umiera.

Bezogoniastość lub krótkoogoniastość występuje między innymi u kotów rasy Manx i nazywa się ją typu Manx (M), od kotów domowych zamieszkujących wyspę Man. Pierwsze wzmianki o kotach w tym typie pochodzą z 1835 roku. W zależności od układu genów, kocięta rodziły się ze zmodyfikowaną długością ogona lub umierały. U kotów Manx występują cztery rodzaje skrócenia ogona. Rozróżnia się je w zależności od liczby występujących kręgów ogonowych. W ten sposób koty Manx można podzielić na typy:
  • rumpy – zupełny brak kręgów ogonowych;
  • rumpy-riser – kot ma od 1 do 7 nieruchomych kręgów ogonowych;
  • stumpy – u kota występują 2 do 14 ruchome kręgi ogonowe, ale ogon ma nieprawidłowy wygląd, jak gdyby był załamany;
  • longie – ogon jest skrócony, ale o prawidłowym wyglądzie.

U wielu kotów, poza skróconym ogonem nie występują inne nieprawidłowości, ale wiele kociąt rodzi się z wadami związanymi z nieprawidłową budową rdzenia kręgowego. Najwięcej wad występuje u kociąt, które rodzą się zupełnie bez kręgów ogonowych, a więc w typie rumpy Manx. Pociąga to za sobą wiele konsekwencji zdrowotnych, jak rozszczep kręgosłupa tylny, nietrzymanie kału i moczu czy nieprawidłowa aktywność kończyn tylnych. Jest to związane ze skróceniem rdzenia kręgowego, co pociąga za sobą brak występowania pewnych nerwów, które są odpowiedzialne za unerwienie tylnej części ciała, jak łapy, pęcherz moczowy oraz obszar krocza.

Kangury, fot. shutterstock

Odrzucanie ogona (autotomia)

Niektóre jaszczurki w obronie własnego życia, potrafią odrzucić ogon, by na chwilę zająć czymś drapieżnika, kiedy same uciekają. Zjawisko to nosi nazwę autotomii. Zwierzęta posiadające tą umiejętność, są specjalnie morfologicznie przystosowane do tego procesu. W ogonie znajduje się pierścień zbudowany z bardzo silnych mięśni. W przypadku zagrożenia, jaszczurka ma możliwość odrzucenia ogona, przez skurcz mięśni w pierścieniu i złamanie kręgów ogonowych. Dzieje się to równocześnie z zamknięciem naczyń krwionośnych, dzięki czemu zwierzę nie krwawi. Ogon odrasta, ale nie jest już w pełni wykształcony i jaszczurka nie ma możliwości ponownie go odrzucić. Dodatkowo, ogon jest potrzebny do sprawnego poruszania się wśród roślinności. Jego utrata, bądź wykształcenie nowego, ale o zredukowanej wielkości sprawia, że poruszanie się nie jest już tak sprawne.
Kot rasy Manx – shutterstock.com

Bibliografia

  1. Witold Sylwanowicz, Aleksander Michajlik, Witold Ramotowski; “Anatomia i fizjologia człowieka”; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1985;
  2. Helena Przespolewska, Henryk Kobryń, Bartłomiej J. Bartyzel, Tomasz Szara; “Zarys anatomii zwierząt domowych”; Wydawnictwo Wieś Jutra, 2005;
  3. Agata Czapla, Joanna Gruszczyńska, Paweł Sysa; “Charakterystyka genów z motywem T odpowiedzialnych za krótkoogoniastość i bezogoniastość oraz ich rola u wybranych gatunków zwierząt ”; Życie Weterynaryjne, 86 (11), 2011;
  4. Pianka E., Vitt L.; “Lizards. Windows to the Evolution of Diversity”; University of California Press, Berkeley 2006;
  5. Jeffrey P. Cohn; “Tail Loss in Lizards”; BioScience, Vol 59, Issue 8, Page 728, 2009;
  6. H. Morikawa, R. Mori, Q. Sun, Motomu Nakashima; “Analysis on swimming behavior of dolphin with artificial tail flukes ”; The International Society of Offshore and Polar Engineers, 2011;
  7. “Encyclopedia PWN, 2004”; ;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.6
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź