geografia
Geografia — dziedzina nauki zajmująca się badaniem powłok Ziemi, jej przyrodniczym i społeczno-ekonomicznym zróżnicowaniem oraz relacjami pomiędzy środowiskiem geograficznym a poszczególnymi sferami działalności człowieka. Zakres badań geograficznych jest bardzo szeroki, a zatem i definicja pojęcia geografia pozostaje rozległa i jest cały czas dyskutowana. Z tego względu w odniesieniu do jej przedmiotu często stosuje się określenie nauki geograficzne, podobnie jak w przypadku przedmiotu analiz biologii – nauki biologiczne. Z całą pewnością jednak o geografii możemy powiedzieć tyle, że jest dyscypliną dualistyczną tudzież na pograniczu dwóch bloków naukowych – nauk przyrodniczych oraz społeczno-ekonomicznych.
Jednym z podstawowych pojęć geografii, które skupia w sobie istotę tej nauki, jest przestrzeń geograficzna – określa ono powłokę ziemską z całym jej zróżnicowaniem przyrodniczym i fizycznym. Granica przestrzeni geograficznej jest z jednej strony wyznaczona przez tropopauzę, czyli grubą na max. 2 km warstwę atmosfery pomiędzy troposferą a stratosferą, z drugiej przez tzw. nieciągłość Mohorovicicia (Moho) – granicę między płaszczem Ziemi, a skorupą ziemską.
Podział geografii i jej miejsce w naukach przyrodniczych
Geografia, jako dyscyplina usytuowana wśród nauk przyrodniczych, w wielu aspektach czerpie z innych, pokrewnych sobie dziedzin i z nimi się zazębia. Należy tu wspomnieć chociażby o biologii, geologii, gleboznawstwie, demografii, historii czy chemii. Naukami pomocniczymi dla geografii są zaś kartografia, astronomia, geodezja, geopolityka i geoinformatyka.
Sama geografia dzieli się z kolei na trzy główne działy. Są to:
- geografia fizyczna – zajmuje się badaniem zewnętrznej części kuli ziemskiej, czyli środowiska przyrodniczego. Wśród jej dyscyplin wyróżniamy:
- geomorfologię – naukę o powierzchni Ziemi i kształtujących ją procesach
- klimatologię – naukę o klimacie
- biogeografię – naukę o świecie istot żywych w kontekście ich rozmieszczenia przestrzennego;
- geografię gleb – naukę o pokrywie glebowej Ziemi;
- geografię fizyczną kompleksową – naukę o powiązaniach wewnątrz świata przyrodniczego, traktowanego jako system krajobrazów
- hydrologię – nauka o wodach w środowisku przyrodniczym – stojących (limnologia), płynących (potamologia), będących w stanie stałym (w formie lodowej – glacjologia) i oceanicznych (oceanografia);
- klimatologię – naukę o klimacie
- geomorfologię – naukę o powierzchni Ziemi i kształtujących ją procesach
- geografia społeczno-ekonomiczna – zwana też antropogeografią z uwagi na to, że stanowi swego rodzaju połączenie geografii z antropologią. Centralnym punktem jej rozważań jest człowiek i wszystkie te aspekty jego działalności, które można rozpatrywać pod kątem geograficznych struktur przestrzennych. Poszczególnie działy geografii społeczno-ekonomicznej skupiają się więc na związku określonej sfery funkcjonowania człowieka z przestrzenią. Geografia kulturowa bierze więc pod lupę relacje kultury i przestrzeni, z kolei geografia polityczna bada, jak przestrzeń geograficzna wpływa na kształtowanie się i przebieg procesów politycznych. Innymi działami antropogeografii są także: geografia społeczna, usług, komunikacji, rolnictwa, osadnictwa, ludności, przemysłu, religii czy geografia historyczna oraz turystyczna
- geografia regionalna – stanowi połączenie zagadnień i metod badawczych geografii fizycznej oraz społeczno-ekonomicznej i stosuje je w odniesieniu do konkretnych regionów świata.
Kiedy rozwinęła się geografia?
Biorąc pod uwagę jak szerokiego spektrum zagadnień dotyczy geografia, można powiedzieć, że dziedzina ta ma swoje początki już w starożytnej mitologii, w której to Ziemia i jej kształt oraz budowa były jedynie przedmiotami wyobrażeń. Następnie zalążki wiedzy geograficznej zaczęły się kształtować wraz z relacjami przekazywanymi sobie przez żeglarzy, podróżników, handlarzy czy uczestników wojen i wypraw dyplomatycznych starożytnego świata. Szczególnie obszerną wiedzę geograficzną posiadały starożytne Chiny, wiodące ówcześnie prym w dziedzinie kartografii. W starożytnych kulturach istniał podział na kierunki świata, znane były także pojęcie odległości oraz zasady podziału czasu na doby i lata. Starożytni stopniowo porzucali mitologiczne wyobrażenia o Ziemi na rzecz wniosków wynikających z obserwacji i badań. Szczególnie istotny wkład w ukształtowanie się podstaw wiedzy geograficznej mają starożytni Grecy, którym udało się wyznaczyć położenie geograficzne, dokonać strefowego podziału Ziemi, zmierzyć długość południka oraz udowodnić kulistość Ziemi (tego ostatniego dokonał Arystoteles). Sam termin geografia pochodzi zresztą z języka greckiego – Γεωγραφία to połączenie ge, czyli „Ziemia” i grapho – „piszę”. Nazwę tę zawdzięczamy Eratostenesowi z Cyreny, który to wyznaczył obwód Ziemi, a także stworzył trzytomowe dzieło „Geographica”, opisujące absolutne podstawy geografii fizycznej i matematycznej.
Spuściznę starożytnych Greków i Rzymian w zakresie odkryć przyrodniczo-geograficznych przejęli i kontynuowali ludzie średniowiecza, a największego rozpędu rozwój geografii nabrał w okresie wielkich odkryć geograficznych. Na przełomie XVIII i XX wieku geografia formalnie ukonstytuowała się jako odrębna dziedzina naukowa i została wprowadzona na uniwersytety.
