księżyc
Księżyc — (łac. Luna) jedyny naturalny satelita ziemski, piąty co do wielkości księżyc w Układzie Słonecznym. Jego objętość wynosi 1/50 objętości kuli ziemskiej. Pełny obieg księżyca wokół Ziemi trwa 27,3 dnia i jest to czas, który nazywamy miesiącem syderycznym. Księżyc to jedyne ciało niebieskie, na które podróż, z pozytywnym skutkiem, podjęli ludzie.
Średnica księżyca wynosi dokładnie 3474 km, czyli nieco więcej niż ¼ średnicy Ziemi. Środek Ziemi jest zaś oddalony od środka księżyca o 384 399 km. Przyśpieszenie grawitacyjne na Księżycu jest około 6 razy słabsze niż przyspieszenie ziemskie.
Dwie strony księżyca
Mówimy o tzw. dwóch stronach Księżyca, gdyż na skutek synchronicznej rotacji, z Ziemi dostrzegalna jest wyłącznie jedna z nich. W przeciwieństwie do drugiej strony, posiada ona liczne, nieregularne ciemne obszary, które nazywamy morzami księżycowymi. W rzeczywistości są to obszary zestalonej magmy, które odcinają się kolorystycznie od reszty powierzchni. Niegdyś wierzono jednak, że miejsca te wypełnia woda. Jaśniejsze obszary wokół mórz księżycowych nazywane są natomiast górami lub wyżynami. Położone są wyżej niż morza, czyli wypełnione magmą kratery. Część znajduje się na obrzeżach największych kraterów meteorytowych.
Księżyc posiada charakterystyczną powierzchnię, ukształtowaną przez uderzenia meteorytów i odłamki skalne. Pokrywa ją regolit, czyli silnie rozdrobniony materiał skalny.

Księżyc w nowiu, fot. SundryPhotography
Fazy księżyca
Fazy księżyca są powodowane przez okresowe zmiany w geometrii układu między Ziemią, Słońcem a Księżycem. Fazy te powtarzają się w cyklu trwającym 29,53 dnia, co nazywamy miesiącem synodycznym. O tym, w jakiej fazie znajduje się akurat Księżyc decyduje więc aktualne położenie względem siebie Ziemi, Księżyca oraz Słońca, które go oświetla. Nie licząc całkowitego zaćmienia, Słońce oświetla zawsze tylko połowę Księżyca. Widzenie go z powierzchni Ziemi w różnych fazach jest zatem rezultatem zmian w układzie położenia i obserwacji pod różnymi kątami.
Wyróżniamy następujące fazy księżyca (kolejno, w miarę przybywania i ubywania księżyca):
- nów – faza, w której Księżyc jest niewidoczny, ponieważ pozostaje odwrócony ku Ziemi nieoświetloną półkulą;
- pierwsza kwadra – widać prawą stronę Księżyca (jeśli obserwujemy go z półkuli północnej);
- pełnia – widzimy całą tarczę Księżyca.
* Czas od nowiu do pełni oznacza czas Księżyca przybywającego, czyli dążącego do pełni. Okres ten wynosi 14 i ¾ doby. Od nowiu do pierwszej kwadry Księżyc pokonuje ¼ swojej orbity.
- pełnia – widać całą tarczę Księżyca;
- ostatnia kwadra – obserwator znajdujący się na półkuli północnej widzi lewą stronę tarczy;
- nów – Księżyca nie widać.
* Czas, w którym księżyc przechodzi od fazy pełni do nowiu to czas ubywającego księżyca. Po osiągnięciu ostatniej kwadry (od nowiu) Księżyc pokonuje ¾ swojej drogi po orbicie.
Fazy różnią się jednak od siebie w zależności od półkuli, na której znajduje się obserwator.
Księżyc w kształcie litery D obserwowany z półkuli północnej to Księżyc dążący do pełni, natomiast w kształcie litery C, to Księżyc którego ubywa, a więc znajdujący się już po fazie pełni. Na półkuli południowej jest odwrotnie. Znajdujący się na niej obserwator, gdy obserwuje Księżyc w kształcie litery C, wie że dopiero dąży on do pełni. Z kolei kształt litery D informuje go, że faza ta już minęła.

Pełnia Księżyca, fot. SundryPhotography/envato
Zaćmienie księżyca
Zaćmienie Księżyca to zjawisko astronomiczne, do którego dochodzi, gdy Ziemia znajduje się między Słońcem a Księżycem w pełni, księżyc zaś znajdzie się w stożku cienia całkowitego Ziemi. Jest to miejsce punktów geometrycznych, z których Słońce, znajdujące się po ich przeciwnej stronie, pozostaje zupełnie niewidoczne. Zaćmienie Księżyca może być całkowite lub częściowe. Do całkowitego zaćmienia dochodzi, gdy księżyc znajduje się w całości w obszarze stożka cienia całkowitego. Wówczas promienie słoneczne nie dochodzą do niego w ogóle. Jeśli zaś przynajmniej niewielki fragment księżyca znajduje się poza stożkiem, mówimy o zaćmieniu częściowym.
Księżyc w wierzeniach ludowych
Księżyc, podobnie jak Słońce, był przedmiotem wierzeń i rytuałów ludowych na całym świecie. U Słowian funkcjonował jako podstawowy miernik czasu – jeden pełny cykl księżycowy to jeden miesiąc, zaś jego kolejne fazy odpowiadały mijającym tygodniom. Słowo „miesiąc” pochodzi zresztą od Księżyca, który nazywany był niegdyś miesiącem. Tę samą etymologię ma termin „miesiączka”. Zaobserwowano bowiem, że cykl menstruacyjny kobiety pokrywa się czasowo z cyklem Księżyca.
Księżyc determinował życie człowieka na wielu płaszczyznach – wyznaczał rytm prac gospodarskich i zwyczaje ludowe, pełnił też funkcje sakralne. Był istotnym elementem życia duchowego. Zjawiska takie jak pełnia czy krwawy Księżyc były uważane za czas szczególnej aktywności demonów.

Fazy Księżyca, fot. wirestock/envato
Bibliografia:
- Astronomia ogólna, Eugeniusz Rybka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1983.
- Encyklopedia Geograficzna Świata, tom VIII Wszechświat, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997.
- Księżyc w nauce i kulturze Zachodu, Jarosław Włodarczyk, Dom Wydawniczy „Rebis”, Poznań 2012.
- Mitologia Słowian, Aleksander Gieysztor, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2006.
- Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.



ale co to jest ?
podoba mi się