Dlaczego niektóre zwierzęta biorą „urlop“ od seksu? Strategia przetrwania czy lenistwo?
Zwierzęcy seks kojarzy się z impulsywnością i ślepemu poddawaniu się instynktom. W rzeczywistości niektóre gatunki nauczyły się swe chucie owładać i planować rodzinę nierzadko skuteczniej niż wielu ludzi. Poznaj zwierzęta, które potrafią powiedzieć „nie” i ewidentnie na tym korzystają.
Wilki, czyli racjonalne planowanie rodziny
O wilkach mówi się, że są ponurymi i niebezpiecznymi samotnikami, co jest jednym z najbardziej krzywdzących zwierzęcych stereotypów. W rzeczywistości te piękne, tajemnicze zwierzęta tworzą monogamiczne pary, wierne sobie do końca życia. Mogłoby się wydawać, że w takich okolicznościach wilcza para będzie spółkować, ile się da, ale rzeczywistość jest całkiem inna.
Seks u wilków ma ściśle ograniczone okno czasowe – dwa tygodnie w drugiej połowie zimy. To jedyna szansa, aby samica została zapłodniona, gdyż przez resztę roku obowiązują wymuszona naturą abstynencja. Fenomen ten ma dwie przyczyny. Po pierwsze, seks jest u wilków ogromnym ryzykiem, gdyż para fizycznie sczepia się na ponad pół godziny i nie może się uwolnić, co czyni ją podatną na ewentualne ataki. Po drugie, młode, aby miały szanse na przetrwanie, muszą urodzić się na wiosnę, gdy jedzenia jest pod dostatkiem. Nieodpowiedzialny seks nie wchodzi więc w rachubę!
Wilki są monogamiczne i współżyją tylko późną zimą, fot. akportfolio24/envato
Słonie chronią genetykę
Podobny mechanizm wymuszonej abstynencji seksualnej panuje u słoni – samice są płodne tylko przez kilka dni w ciągu roku. W tym okresie samce, które znane są ogromnego popędu, a w ramach niewyżytej seksualnej furii potrafią taranować ludzkie wioski, ścierają się w bojach, aby zaimponować słonicom. Ostateczne słowo należy wszak do samicy, która może wybrać swego amanta lub… całkiem odmówić seksu.
Naukowcy badający ów zaskakującą decyzję doszli do wniosku, że w małych stadach samice podświadomie bronią się przed kazirodztwem i związanymi z nim zaburzeniami genetycznymi. Wśród słoni proces reprodukcji jest bowiem bardzo kosztowny – ciąża trwa nawet 22 miesiące i daje tylko jedno młode, więc matka nie może pozwolić sobie na błąd. Skutek jest taki, że sfrustrowane samce nierzadko uciekają się do homoseksualnych praktyk!
Słonice bardzo ostrożnie wybierają partnerów, a czasem mogą wręcz odmówić współżycia, źródło: moniquewray/envato
Nietoperze mają priorytety
Współżycie samo w sobie jest ogromnym wydatkiem energetycznym, na który nie każdego stać. W 2023 r. ukazało się ciekawe badanie na temat karlików większych (Pipistrellus nathusii), czyli mroczkowatych nietoperzy o silnych zapędach migracyjnych. Mierzące zaledwie ok. 5 cm latające ssaki na zimę przelatują zawsze na południe, co jest sporym wyzwaniem fizycznym. Naukowcy, którzy próbowali przed odlotem skusić je na smakołyki, odnieśli sukces – wiadomo, że podróż na głodnego nikomu nie służy.
W drugiej części eksperymentu karlikom szykującym się w drogę zaserwowano jednak sztuczne sygnały dźwiękowe sugerujące możliwość kopulacji i… zostały one całkowicie zignorowane. Niechęć do seksu przed odlotem na zimę obserwowana jest również u innych gatunków nietoperzy i trudno jest odmówić jej racji.
Wędrowne gatunki nietoperzy unikają współżycia przed odlotami, źródło: TISSERANT, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Żołny – celibat w ramach solidarności
Życie w kompleksowych społeczeństwach okazuje się dyscyplinować i zmuszać do poświęceń. Spotykane w Afryce żołny białoczelne (Merops bullockoides) to ptaki nie tylko piękne, ale i bardzo solidarne. Żyją one w koloniach liczących nawet po 200 osobników, złożonych z szerokich rodzin zwanych klanami. W ramach każdego klanu nawet połowa ptaków całkowicie rezygnuje z kopulacji i reprodukcji, aby pomóc innym w wychowywaniu nowej generacji. Owa pomoc obejmuje nie tylko budowanie gniazda i znoszenie pokarmu, ale nawet wysiadywanie cudzych jaj!
Podobne zwyczaje obserwuje się u golców piaskowych (Heterocephalus glaber), czyli nagich, ślepych kretów z afrykańskich pustyń. W każdej kolonii tylko jedna samica i od jednego do trzech samców bierze udział w prokreacji, a reszta się od niej powstrzymuje, mimo że z fizjologicznego punktu widzenia jest płodna.
Rezygnacja z seksu w imię dobra ogółu jest również powszechna w wielu owadzich populacjach, np. pszczół, mrówek czy termitów. Natura ułatwiła jednak robotnikom celibat, zabierając im płodność.
Żołna – ptak, który rezygnuje z reprodukcji, aby pomóc innym, źródło: Bernard DUPONT from FRANCE, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Pandy – zbyt leniwe…
Dość zaskakujące doniesienia nadchodzą z Azji, gdzie według WWF w stanie dzikim pozostało już zaledwie ok. 1900 pand. Obserwujący je naukowcy z Michigan State University stwierdzili, że wysiłki ludzkie zmierzające do stworzenia czarno-białym „misiom” idealnych warunków nierzadko spalają na panewce. W chronionych siedliskach, gdzie jest zbyt wygodnie i bezpiecznie, pandy okazują się bowiem całkowicie rozleniwiać i zaczynają całkiem unikać współżycia, co oczywiście poważnie ogranicza liczbę młodych i stanowi zagrożenie dla przyszłości gatunku.
Jak widać, współżycie seksualne w świecie zwierzą nie jest aktem tak oczywistym, jakby się mogło wydawać. Niektórzy naukowcy sugerują wręcz, że reprodukcja płciowa jest na tyle mało ekonomiczna pod względem biologicznym, że aż dziw bierze, że wciąż tyle gatunków jeszcze ją praktykuje. A jeśli ktoś spyta, czy mamy wybór, można w ramach ciekawostki przytoczyć przykład jednego gatunku patyczaków z zachodniego USA, który przed 1,5 mln lat zrezygnował z płciowego rozmnażania na rzecz klonowania i… ma się całkiem dobrze!
Opublikowany: 23 maja, 2025
- “Do Animals Like to Have Sex?” Robin Nixon Pompa, https://www.livescience.com/32598-do-animals-like-to-have-sex.html, 15/04/2025;
- „Wolf reproduction, bonding and mating” Wolf Country, http://www.wolfcountry.net/information/WolfReproduction.html, 15/04/2025;
- “Why Some Animals Forgo Reproduction in Complex Societies” Peter Michael Buston, Marian Wong, https://www.americanscientist.org/article/why-some-animals-forgo-reproduction-in-complex-societies, 15/04/2025;
- “Elephant Sex” Richard Jude, https://rjmpeace.medium.com/elephant-sex-1d2a5918b518, 15/04/2025;
- “Pandas Living in the Lap of Luxury ' Too Lazy' For Sex” Darko Manevski i in., https://www.newsweek.com/pandas-living-lap-luxury-too-lazy-sex-1634770, 15/04/2025;
- “Sexless for a million years, stick bugs elude extinction” Simon Fraser University, https://phys.org/news/2011-07-sexless-million-years-bugs-elude.html, 15/04/2025;
- „Behavioural inbreeding avoidance in wild African elephants” ELIZABETH A. ARCHIE i in., Molecular Ecology (2007) 16;
