Wilki w Europie: sukces ekologiczny czy wyzwanie dla społeczeństwa?
Wilk od zawsze budził emocje. Od pradawnych mitów, przez średniowieczne opowieści, aż po współczesne media społecznościowe – ten drapieżnik fascynuje i dzieli. Dla jednych to symbol dzikiej natury, dla innych – zagrożenie dla dobytku i bezpieczeństwa. Dziś, w XXI wieku, wilk nie tylko powrócił na europejskie równiny i wzgórza, ale również na nowo rozpalił debatę o granicach między przyrodą a cywilizacją.
Renesans wilka
Populacja wilków w Europie wzrosła w ostatniej dekadzie aż o 58 procent. To zaskakujące, zwłaszcza w kontekście globalnych spadków liczebności dużych drapieżników. W 2022 roku w Unii Europejskiej żyło około 19 tysięcy wilków, a na całym kontynencie – przynajmniej 21 500. Ten imponujący wzrost pokazuje niezwykłą odporność i zdolność adaptacyjną tych zwierząt. „Wilki mogą przetrwać na wszystkim, co jest jadalne” – mówi Luigi Boitani, współautor badania opublikowanego w czasopiśmie PLOS Sustainability and Transformation. – „Są generalistycznymi mięsożercami: jedzą jelenie, świnie, owce, a nawet padlinę. W latach 50. i 60. we Włoszech żywiły się głównie odpadkami”.
To właśnie ich elastyczność pozwala im przetrwać w Europie – kontynencie gęsto zaludnionym, z intensywnym rolnictwem i rozbudowaną infrastrukturą.
Adaptacja wilków i wyzwania społeczne
Ochrona wilków nie jest tylko kwestią biologii czy ekologii. Zyskuje coraz bardziej polityczny charakter, zwłaszcza tam, gdzie ścierają się interesy mieszkańców miast i wsi. Mieszkaniec Berlina czy Paryża z zachwytem „polubi” zdjęcie wilka na Instagramie. Tymczasem pasterz w Pirenejach czy Beskidach zmaga się z realnym problemem.
Bowiem ich obecność w pobliżu ludzkich osiedli prowadzi do konfliktów, zwłaszcza z rolnikami. W UE wilki zabijają rocznie około 56 000 zwierząt gospodarskich, co stanowi 0,02% całkowitej liczby takich zwierząt. Choć procentowo to niewiele, dla poszczególnych hodowców straty mogą być znaczące.
Dzięki wsparciu finansowemu i politycznemu możliwe jest łagodzenie konfliktów. Europejskie kraje wydają rocznie około 17 milionów euro na odszkodowania dla rolników, z czego najwięcej – Francja. Inwestuje się również w środki prewencyjne, takie jak ogrodzenia elektryczne i psy stróżujące. „To coś, czym musimy się zająć” – mówi Boitani. – „Na poziomie lokalnym pojedynczy rolnik może stracić 30 lub 50 owiec. To realny problem”.
Od ochrony do zarządzania
Od 1979 roku wilk był gatunkiem ściśle chronionym w Europie. Można go było zabić tylko w wyjątkowych przypadkach. Jednak w grudniu 2024 roku większość krajów europejskich zdecydowała się obniżyć jego status ochronny. Nowe przepisy, obowiązujące od marca 2025 roku, pozwalają na łatwiejsze zarządzanie populacją wilków, w tym odstrzały na terenach rolniczych.
Choć wilki nadal będą chronione, poszczególne kraje mogą teraz samodzielnie decydować o działaniach zaradczych. „To, co stanie się dalej, zależy od tego, jak poszczególne kraje zdecydują się zarządzać populacjami wilków” – mówi Boitani.
Ekolog Håkan Sand ze Szwedzkiego Uniwersytetu Nauk Rolniczych uważa, że rosnące populacje będą miały coraz większy wpływ na rolników. – „Wilki są tak przystosowalne i łatwo się rozprzestrzeniają, że ochrona musi iść w parze z zarządzaniem”.
Wilk już nie jest “ściśle” chroniony, fot. akportfolio24/envato
Polskie spojrzenie na problem
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu wilk (Canis lupus) był w Polsce gatunkiem bezwzględnie tępionym. Od 1956 roku za jego zabicie wypłacano premie w wysokości około 1100 złotych – kwotę znaczną, jak na ówczesne czasy. Wilki zabijano na różne sposoby, często brutalne i niehumanitarne. Przez dekady sytuacja tego największego dzikiego psowatego w naszym kraju pogarszała się dramatycznie. Dopiero determinacja miłośników przyrody oraz rosnąca świadomość społeczna doprowadziły do zmiany podejścia.
Przełom nastąpił w 1998 roku, kiedy wilk został objęty ochroną gatunkową. Wkrótce potem, 26 września 2001 roku, weszło w życie specjalne rozporządzenie, na mocy którego wilk stał się gatunkiem objętym ochroną ścisłą. Oznaczało to nie tylko zakaz jego zabijania, ale także zakaz płoszenia, niszczenia siedlisk oraz zbliżania się do nor wykopanych przez samice na czas rozrodu. Był to ostatni moment, aby zapobiec całkowitemu zniknięciu wilka z polskich lasów.
W momencie objęcia ochroną liczebność populacji wilka w Polsce szacowano na około 470 osobników. Od tego czasu populacja systematycznie rosła, a efekty ochrony widać dziś wyraźnie w danych:
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2010 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 |
| Liczba osobników: Wilk (Canis lupus) | 770 | 1 484 | 2 139 | 2 390 | 2 868 | 3 222 | 3 530 | 3 770 | 4 328 |
Tabl. „Populacja wilka w Polsce w latach 2010, 2015 -2022” (stan w dniu 31 XII). Źródło: dane Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska
Jednak zwiększanie się populacji wilka w Polsce budzi kontrowersje. Prof. Henryk Okarma z Instytutu Ochrony Przyrody PAN przekonuje na łamach PAP – Nauka w Polsce:„Potrzebujemy strategii nowej, która nie może bazować na haśle ‘uratuj wilka’; strategii, która zbuduje ochronę wilka opartą na świadomej akceptacji społecznej różnych grup, a nie na wymuszonej prawnie ochronie ścisłej, jaka jest obecnie”.
Z kolei prof. Rafał Kowalczyk z Instytutu Biologii Ssaków PAN podkreśla, że wilki polują głównie na jelenie, sarny i dziki, a szkody wyrządzane przez nie w hodowlach są stosunkowo niewielkie. W 2014 roku odszkodowania za szkody spowodowane przez wilki wyniosły około 500 tys. zł, podczas gdy za szkody wyrządzone przez bobry – ponad 17 mln zł .
Dr Maciej Szewczyk z Uniwersytetu Gdańskiego ostrzega przed pochopnym odstrzałem wilków, wskazując, że największym zagrożeniem jest dokarmianie dzikich zwierząt, które prowadzi do utraty strachu przed ludźmi.
Stanowiska organizacji i instytucji
Organizacje ekologiczne, takie jak Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Greenpeace Polska i Stowarzyszenie „Z Szarym za Płotem”, sprzeciwiają się legalizacji odstrzału wilków. Podkreślają, że rocznie z powodu nielegalnego odstrzału i tak ginie ich całkiem sporo, bo ponad 140 wilków, a sprawcami są często myśliwi.
Z drugiej strony, Polski Związek Łowiecki apeluje o kontrolowany odstrzał wilków. Łowczy Krajowy Paweł Lisiak argumentuje na łamach Polsat News:
„Potrzebujemy decyzji opartych na merytorycznej wiedzy i badaniach, a nie na emocjach i amatorskich obserwacjach”.
Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska pozostaje jednak ostrożna. Zastępca dyrektora Marek Kajs zaznacza, że „Konflikty na linii człowiek – wilk mogą się pojawiać, ale nie trzeba od razu sięgać po strzelbę”.
Edukacja i współpraca jako klucz do sukcesu
Wilki pełnią ważną rolę w ekosystemach – regulują liczebność ofiar, wpływają na zachowania jeleni, przyczyniają się do naturalnej regeneracji lasów. Ale ich obecność jest też testem dla europejskiego społeczeństwa: na ile jesteśmy gotowi, by dzielić przestrzeń z dziką naturą?
Jak pokazują przykłady z Niemiec, Hiszpanii czy Włoch, kluczem jest dialog. Projekty, które łączą rolników, naukowców i urzędników, przynoszą efekty. Budują zaufanie, redukują emocje, opierają się na faktach.
„Ostatecznie stopień, w jakim wilki są w stanie rozwijać się w krajobrazie, sprowadza się do poziomu tolerancji i gotowości do zniesienia niektórych skutków ich obecności” – mówi Spickelmier.
Wilk wrócił. Nie z bajek, lecz z lasów i gór, by znów stać się częścią naszego świata. Teraz to my musimy zdecydować, jaką rolę mu w nim wyznaczymy.
Opublikowany: 12 maja, 2025
- Olivia Ferrari; "Why Have European Wolves Recovered So Much in the Past Decade?"; https://www.smithsonianmag.com/science-nature/why-have-european-wolves-recovered-so-much-in-the-past-decade-180986436/; 08-05-2025;
- https://stat.gov.pl/dla-mediow/komunikaty-prasowe/komentarz-gus-w-odpowiedzi-na-stwierdzenia-ze-dane-gus-nie-odzwierciedlaja-faktycznej-populacji-wilkow,125,1.html; 08-05-2025;
