Przewodnik po Białowieskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Białowieski Park Narodowy (BPN) to ostatni w Europie tak dobrze zachowany kompleks prastarego lasu pierwotnego. Tutejsza puszcza rozpościera się przez granicę z Białorusią na obszar aż 1250 km2, stanowiąc ostoję dla tysięcy gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Jej królem jest oczywiście żubr, którego białowieska populacja stanowi największą na świecie. Co jeszcze warto zobaczyć w BPN i w jaki sposób najlepiej zgłębiać tajemnice parku?
- Białowieski Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Białowieskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne w BPN
- Flora BPN
- Fauna BPN
- Bezpieczeństwo w Białowieskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających Białowieski Park Narodowy
- Ciekawostki o Białowieskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Białowieskim Parku Narodowym
- Białowieski Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Białowieski Park Narodowy – podstawowe fakty
Położony w północno-wschodniej części kraju, w województwie podlaskim, BPN zajmuje obszar 105,17 km2 z otuliną o powierzchni 32,24 km2. Wbrew pozorom nie obejmuje całej Puszczy Białowieskiej, ale jedynie 1/6 jej polskiej części – tą najbardziej dziewiczą i najlepiej zachowaną. W ramach parku wydzielono dwa obręby ochronne: Rezerwat, stanowiący aż 102 km2 parku, oraz Ośrodek Hodowli Żubrów.
Poza niezwykle bogatym, wielogatunkowym kompleksem leśnym na terenie BPN znajdują się również bagniska oraz koryta dwóch rzek: Hwoźnej i Narewki. Na północ od Hwoźnej rzeźbę terenu urozmaicają wały i pagórki usypane przez wiatr. Wysoczyna morenowa stanowi blisko 50% powierzchni parku, a reszta zdominowana jest przez obniżenia i doliny rzeczne.
Unikalny las BPN; źródło: Ludwig Schneider / Wikimedia
Ochrona przyrody w Białowieskim Parku Narodowym
Puszcza Białowieska jest lasem tak cennym i unikalnym, że została objęta ochroną ścisłą (57,6 % powierzchni parku), czynną (39%) i krajobrazową. Od 1979 r. figuruje również na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, a cały obszar parku pokrywa się z granicami obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Puszcza Białowieska. Aby zachować jego walory naturalne, minister środowiska ustanowił szczegółowy plan ochrony przyrody ożywionej, nieożywionej oraz ekosystemów.
Co wolno zwiedzającym? Park udostępniony został turystyce pieszej, konnej, rowerowej oraz narciarskiej pod warunkiem zastosowania się do regulaminu. Przebywanie na terenie BPN jest możliwe wyłącznie od pół godziny przed wschodem słońca do pół godziny po zachodzie słońca. Od 15 czerwca do 15 listopada na obszarze objętym ochroną czynną dopuszczalny jest również amatorski zbiór grzybów i owoców, które nie zostały objęte ochroną gatunkową.
Zabronione jest natomiast:
- schodzenie z wytyczonych tras;
- palenie ognia z wyjątkiem dwóch lokalizacji: „Zamosze” i „Filipówka”, gdzie potrzeba uprzednio zyskać zgodę leśniczego na ognisko;
- poruszanie się pojazdami mechanicznymi bez zezwolenia dyrekcji parku;
- biwakowanie i nocowanie (dotyczy również parkingów);
- odtwarzanie muzyki;
- wprowadzanie psów na tereny objęte ochroną ścisłą i czynną, na terenie ochrony krajobrazowej pies musi być w kagańcu i na smyczy;
- pływanie na sprzęcie wodnym i kąpanie się w rzece Narewka w granicach BPN;
- zaśmiecanie terenu.
Turyści muszą liczyć się z faktem, że nie jest możliwe spacerowanie po najdalszych zakamarkach parku – zostały one zarezerwowane dla zwierząt i wstęp na nie jest zabroniony. Warto uszanować ten zakaz nie tylko ze względu na potencjalne kary, ale przede wszystkim z szacunku dla przyrody.
W BPN istnieją obszary wyłączone z ruchu turystycznego, fot. FrDr/Wikipedia
Najlepsze szlaki turystyczne w BPN
W porównaniu z innymi polskimi parkami narodowymi BPN oferuje znacznie mniej tras i szlaków do zwiedzania. W najcenniejszej, południowo-wschodniej części obrębu ochronnego Rezerwat znajduje się tylko jedna, nieoznakowana trasa „Do Dębu Jagiełły” (7km), którą zwiedzać można wyłącznie z lokalnym przewodnikiem. Jest to ścisły rezerwat, który oferuje wgląd w najbardziej pierwotne formy lasu, kryjąc w sobie najrzadsze gatunki grzybów, owadów i ptaków.
Północno-zachodnią część Rezerwatu można zwiedzać bez przewodnika (z wyjątkiem grup powyżej 20 osób) – na turystów czeka tutaj 25 km szlaków pieszych i 14 km tras rowerowych. Do szczególnie polecanych należą:
- Carska Tropina (4 km) – czarny szlak od Kosego Mostu, wzdłuż doliny Narewki po dawnej carskiej drodze, z atrakcyjnym punktem widokowym.
- Wokół Uroczyska Głuszec (5,5 km) – czerwony szlak prowadzący przez bory bagienne ze wsi Stare Masiewo wokół dawnej ostoi głuszców i ekspozycji leśnej kolejki wąskotorowej.
- Tropem Żubra – 20-kilometrowy szlak, którego 3,5-kilometrowa część biegnie przed BPN. Szlak łączy trzy ostoje żubrów, gdzie w zimie odbywa się dokarmianie.
Dodatkowo turyści mogą odwiedzić Rezerwat Pokazowy Żubrów, gdzie przygotowano Pawilon Edukacyjny oraz godzinną trasę przez zagrody z żubrami. Godna polecenia jest również przechadzka po Parku Pałacowym z 90 gatunkami drzew i drewnianym dworkiem z 1845 r.
Rowerzyści mogą poruszać się po szlaku zielonym oraz czarnym. Ponieważ wiele szlaków udostępnionych jest różnym formom turystyki, dyrekcja BPN ustaliła zasady pierwszeństwa w kolejności: turyści na koniach, rowerzyści, narciarze i piesi.
Mapa szlaków w BPN; źródło: https://bpn.gov.pl/ /mapa turystyczna OpenStreetMap
Flora BPN
Jako najlepiej zachowany naturalny las na Nizinie Europejskiej, Białowieski Park Narodowy jest domem ok. 3-3,5 tys. gatunków roślin i grzybów, w tym ok. 800 gatunków roślin naczyniowych. W ekosystemach leśnych szczególnie cenne są grądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne, czyli czyli charakterystyczne skupiska drzew, krzewów i bylin, obejmujące m.in. graby, świerki, lipy i jesiony.
Puszcza Białowieska bogata jest również w łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe oraz bory i lasy bagienne. Poza obszarem leśnym ekologowie wyróżniają przede wszystkim niżowe murawy bliźniczkowe.
Bardzo wiele lokalnych gatunków ma charakter rzadki lub jest wręcz zagrożone wyginięciem. Należą do nich grzyby takie jak podgrzybek tęgoskórowy (Xerocomus parasiticus) czy czarka szkarłatna (Sarcoscypha coccinea), liczne porosty oraz mchy. Spośród roślin naczyniowych na uwagę zasługują sasanka otwarta (Pulsatilla patens), rzepik szczeciniasty (Agrimonia pilosa) oraz leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum) – gatunki kluczowe z punktu widzenia całej Wspólnoty Europejskiej. Charakterystycznym elementem ekosystemów nieleśnych jest też słynna aromatyczna trawa turówka wonna (Hierochloë odorata) służąca do wyrobu napojów alkoholowych.
Niezwykle ważnym elementem lokalnej flory jest duża ilość martwych drzew, które po rozkładzie wzbogacają lokalną glebę, a wcześniej są środowiskiem życia wielu rzadkich i cennych bakterii, grzybów oraz bezkręgowców, w tym m.in. chrząszcza bogatka wspaniałego (Buprestis splendens), który nie występuje nigdzie indziej w Polsce.
Sasanka otwarta, rzadki gatunek występujący w podszyciu Puszczy Białowieskiej; źródło: Качанов Сергій, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
W Białowieskim Parku Narodowym znajdują się ogromne ilości martwego drewna, źródło: J0ck3j, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Fauna BPN
Najsłynniejszym zwierzęciem BPN jest oczywiście żubr nizinny (Bison bonasus), który po niemal całkowitej zagładzie wskutek kłusownictwa został ponownie wprowadzony na tereny puszczy, a jego dzika populacja po stronie polskiej sięga ok. 500 osobników. Zimą park dokarmia gigantycznych krewnych bizona sianem rozkładanym w paśnikach.
Populację kopytnych w BPN dopełniają jelenie, sarny, łosie i dziki. Do najznamienitszych mieszkańców polskiej części Puszczy należą bobry europejskie (Castor fiber), wilki i rysie. W parku występuje też liczna populacja szlachetnych ptaków, a nawet 200 gatunków zakłada tu swoje gniazda. Należą do nich m.in. bocian czarny (Ciconia nigra), który w szczególności upodobał sobie białowieski starodrzew, drapieżny orlik krzykliwy (Aquila pomarina), jarząbek (Bonasa bonasia) oraz liczne dzięcioły lubujące się w martwych pniach, m.in. dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos).
Wśród bezkręgowców w Białowieskim Parku Narodowym na uwagę zasługują motyle gatunku czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) oraz chrząszcze pachnica dębowa (Osmoderma bamabita) oraz zagłębek bruzdkowany (Rhysodes sulcatus), uważane za relikty lasów pierwotnych.
W BPN żyje ok. 1000 par jarząbków; źródło: Peter Bino Wild Nature/Shutterstock
Pachnica dębowa – jeden licznych w BPN gatunków chrząszczy żyjących w próchniejących drzewach, źródło: Eume, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Białowieskim Parku Narodowym
Ponieważ białowieski las jest ekosystemem naturalnym i bardzo starym (130 lat to średni wiek drzewostanu na obrębie Rezerwatu), na jego obszarze znajduje się wiele martwych i obumierających drzew. Ryzyko ich padania jest bardzo wysokie, zwłaszcza w warunkach niesprzyjającej pogody. Z tego powodu dyrekcja zabrania przebywania w lesie podczas burz i silnych wiatrów. Ostrożności wymagają również zimowe przechadzki, zwłaszcza po silnych opadach śniegu. Dodatkowo zagrożeniem na szlakach bywają nierówności terenu, wystające korzenie czy kłody blokujące ścieżki.
Podstawy bezpiecznego zachowania podczas zwiedzania BPN obejmują przede wszystkim:
- zachowanie dystansu podczas spotkania z dzikimi zwierzętami;
- noszenie funkcjonalnej odzieży dostosowanej do warunków pogodowych;
- noszenie wygodnego, stabilnego, pełnego obuwia;
- wyposażenie w mapę (papierową lub na telefonie);
- zadbanie o prowiant;
- ochronę przed insektami w postaci repelentów lub moskitiery.
W przypadku stwierdzonego zagrożenia dla turystów BPN okresowo zamyka poszczególne szlaki – informacje o ograniczeniach znaleźć można na stronie głównej parku: https://bpn.gov.pl/.
Numery ratunkowe: ogólny – 112; strażnicy parku: 602-223-926, 502-327-674, 502-327-751, 602-225-027
W BPN znajdują się tereny podmokłe i zabagnione, źródło: Nostrix, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających Białowieski Park Narodowy
W BPN bilety wstępu obowiązują jedynie w kilku wybranych miejscach:
- na trasie „Do Dębu Jagiełły” znajdującej się w obrębie ochrony ścisłej i wymagającej opieki licencjonowanego przewodnika (bilet normalny/ulgowy: 8/4 zł),
- w Rezerwacie Pokazowym Żubrów (bilet normalny/ulgowy: 20/12 zł,
- w Muzeum Przyrodniczo-Leśnym (bilet normalny/ulgowy: 16/10 zł).
Bilety do tych obiektów można zakupić z 7-dniowym wyprzedzeniem on-line oraz w kasach Rezerwatu i Muzeum w godzinach ich otwarcia. Przewodnika do zwiedzenia Rezerwatu należy wynająć indywidualnie korzystając z bazy BPN: https://bpn.gov.pl/przewodnicy.
Do północnej części parku, którą można zwiedzać bez opłat i opieki przewodnika, prowadzą trzy drogi:
- od strony Narewki – dojście lub dojazd Drogą Narewkowską do składnicy przed Kosym Mostem,
- od strony osady Zamosze (1 km od wsi Stare Masiewo),
- od strony wsi Stare Masiewo.
Na każdym z tych miejsc znajduje się parking oraz tablica informacyjna.
Do Białowieży, gdzie znajduje się Dyrekcja Parku oraz Muzeum Przyrodniczo-Leśne, dojechać można również autobusami kursującymi z Białegostoku, Hajnówki lub bezpośrednio z Warszawy. Do Białegostoku oraz Hajnówki kursują też pociągi ze stolicy.
BPN przystosowany został do potrzeb niepełnosprawnych w ramach dofinansowania z PFRON. Dla osób na wózkach inwalidzkich dostępna jest większość wystaw w Muzeum Przyrodniczo-Leśnym, trasa zwiedzania Parku Pałacowego, a także Pawilon Edukacyjny oraz trasa zwiedzania Rezerwatu Pokazowego Żubrów. W tym ostatnim obiekcie zadbano również o toalety dla niepełnosprawnych oraz wózki inwalidzkie do wypożyczenia.
Rezerwat Pokazowy Żubrów w Białowieży, źródło: Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Białowieskim Parku Narodowym
Nie jest przypadkiem, że las w BPN zachował się w tak dobrym stanie. Przed wiekami puszcza chroniona była przed karczowaniem, gdyż stanowiła teren królewskich polowań – później z tego samego powodu oszczędził ją rosyjski car. Cierpiały więc żubry, ale las pozostał nietknięty.
W czasie I wojny światowej rozpoczęto wycinkę drzew, ale już w 1919 r. podczas akcji liczenia żubrów jasne stało się, że wyjątkowa białowieska knieja zasługuje na specjalną ochronę. W działania na jej rzecz zaangażował się wówczas krakowski botanik, prof. Władysław Szafer. Niestety, na powołanie Parku Narodowego trzeba było czekać aż do 1932 r., a decyzję tą ponownie reaktywowała Rada Ministrów po II wojnie, w 1947 r., uwzględniając rozszerzenie pierwotnego terenu. W rezultacie BPN jest najstarszym parkiem narodowym w Polsce i jednym z najstarszych Europie. Kolejne powiększenie obszaru parku nastąpiło w 1996 r.
Mimo relatywnie skutecznej ochrony puszczy białowieskiej przed cywilizacją, można tu odnaleźć ślady dawnej działalności ludzkiej. Związana jest ona przede wszystkim z bartnictwem, sianożęciem oraz wyrobem terpentyny z drewna – o jej historii opowiada wystawa stała w Muzeum Przyrodniczo-Leśnym w Białowieży. Na przełomie XIX i XX w. car rosyjski założył w Białowieży myśliwską rezydencję, której pozostałością jest zabytkowy Park Pałacowy i drewniane zabudowania w nim obecne.
Podczas I wojny światowej Niemcy zbudowali na obszarze puszczy wąskotorową kolejkę, za pomocą której wywieźli ok. 5 mln3 drewna. Wycinkę i wywóz prowadzono w mniejszej skali również w czasie II wojny światowej. Dziś kolejką zawiaduje nadleśnictwo w Hajnówce, a turyści mogą skorzystać z dwóch tras Hajnówka-Topiło oraz Hajnówka-Dolina Rzeki Leśnej. Obecnie w BPN nie jest prowadzona żadna działalność gospodarcza, a zakaz polowania obowiązuje nawet w otulinie parku.
Drewniany dwór w Parku Pałacowym w Białowieży, źródło: Robert Wielgórski, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Białowieskim Parku Narodowym
Niewiele jest w Polsce obszarów tak dziewiczych jak Rezerwat w BPN. Unikalny las zachował się w naturalnej postaci przez setki lat mimo rozwoju cywilizacji, zmian granic państwowych i politycznej zawieruchy. Obowiązkiem dzisiejszych pokoleń jest nie tylko zachować go dalej, ale chronić go i wspierać.
BPN udostępniony jest do zwiedzania, ale prawo to warto traktować jako przywilej, a nie pewnik. Zwłaszcza wizyta w obszarze ścisłej ochrony powinna przypominać charakterem odwiedziny w świątyni – z poszanowaniem, zachowaniem ciszy i niepozostawianiem po sobie żadnego śladu. Spotkania z żubrami, jakkolwiek wzruszające i emocjonujące, powinny odbywać się w charakterze obserwatorów – zwierząt nie należy dotykać, zaczepiać, drażnić, ani tym bardziej karmić.
Kto ma ochotę zrobić krok więcej w kierunku wsparcia ostatniego dziewiczego lasu Europy na tą skalę, może zaangażować się w wolontariat. BPN stale poszukuje ochotników z pasją przyrodniczą, którzy pomogą realizować rozległe zadania z zakresu ochrony przyrody.
W pierwszej kolejności więc nie szkodźmy – nie śmiećmy, minimalizujmy osobisty ślad węglowy, nie zakłócajmy życia zwierząt w parku i nie próbujmy odwozić pamiątek z wakacji. A jeśli się uda, spróbujmy pomóc, gdyż puszcza białowieska podlega nieustannym zagrożeniom wewnętrznym i zewnętrznym, które zmiana klimatu i nieustanna presja antropogeniczna tylko potęgują.
Białowieski Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Gdzie znajduje się Białowieski Park Narodowy?
Białowieski Park Narodowy leży we wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią.
Co jest najcenniejsze w Białowieskim Parku Narodowym?
Najcenniejszym skarbem parku jest Puszcza Białowieska – ostatni w Europie naturalny las nizinny. Chroni unikatowe gatunki roślin, zwierząt i grzybów.
Czy można zobaczyć żubry w parku?
Tak! Żubry można spotkać w naturze lub w Rezerwacie Pokazowym Żubrów, gdzie żyją także inne gatunki puszczańskich zwierząt.
Czy można samodzielnie zwiedzać Park?
Część Parku można zwiedzać samodzielnie (np. szlaki turystyczne). Jednak do Obszaru Ochrony Ścisłej można wejść tylko z licencjonowanym przewodnikiem.
Jakie są najpopularniejsze atrakcje Białowieskiego Parku Narodowego?
- Zwiedzanie Rezerwatu Pokazowego Żubrów
- Spacer po Ścisłym Rezerwacie z przewodnikiem
- Wizyta w Muzeum Przyrodniczo-Leśnym
- Szlaki piesze i rowerowe w Puszczy Białowieskiej
- Wyprawy na obserwację dzikiej przyrody
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 27 listopada, 2024 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- Białowieski Park Narodowy, https://bpn.gov.pl/, 8/11/2024;
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 7 listopada 2014 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Białowieskiego Parku Narodowego, Dz. U. z 8.12.2014 poz. 1735. ;
- „Białowieski Park Narodowy” PTTK, http://www.msw-pttk.org.pl/dokumenty/parki_narodowe/biapn.html, 8/11/2024;
- „Walory Puszczy Białowieskiej” IOŚ-PIB, https://ios.edu.pl/edukacja-bf/walory-puszczy-bialowieskiej/, 8/11/2024;
